Caf fy nhemtio i beswch a dweud y geiriau ‘Cwrt Sart’ ond ni wnaf.

Roedd Andrew R.T. Davies yn siarad yn gynharach am ynni, ac mae 18 mlynedd yn amser hir i unrhyw blaid, ac rwy’n golygu unrhyw blaid, i fod mewn Llywodraeth. Nid yw fawr o bwys pwy sy’n eu cynnal, mae’n dal i fod yn amser hir. Ond yr un peth sy’n dda amdano yw ei fod yn rhoi cyfnod hir i’r pleidiau hynny i gynllunio, ac rwy’n credu bod hynny’n beth da.

Ers dyddiau Alastair Campbell o bolisïau wedi’u hysgogi gan benawdau, mae byrdymhoriaeth wedi dod yn nodwedd lai na defnyddiol o wleidyddiaeth. Mae’r math hwn o ddisgwyliad ‘dangos i mi yn awr’ yn rhoi pwysau ar Lywodraethau i ddod o hyd i rywbeth newydd sgleiniog i dynnu sylw ar gefn pob cyllideb, ac mae cylch cyllideb blynyddol yn dod â’i anawsterau ei hun i gynlluniau hirdymor.

Mae 18 mlynedd hefyd yn rhoi llawer o amser i bleidiau wneud camgymeriadau. Rwy’n meddwl y gallwn gael maddeuant am wneud ambell gamgymeriad. Mae pawb yn camgymryd o bryd i’w gilydd. Ond fy anhawster sylfaenol â’r Llywodraethau Llafur hyn yw bod 18 mlynedd yn amser hir i unioni’r camgymeriadau hynny. Ac nid ydynt wedi gwneud hynny—maent yn parhau i’w gwneud. Mae 18 mlynedd hefyd yn amser hir i feio pawb arall. Yn yr oddeutu chwe blynedd y bûm yma, yr ymateb arferol i graffu yw, ‘Wel, nid fy mai i yw hyn, Miss, ond bai y Torïaid yn San Steffan.’ Wel, byddwn yn disgwyl ymateb mwy aeddfed gan unrhyw un sy’n 18 oed. Bu’n rhaid i’r Torïaid chwarae’r llaw a gawsant ac mae angen i’r Llywodraeth yma wneud yr un fath, yn enwedig gan eu bod wedi cael 12 mlynedd yn fwy o ymarfer. A byddwn, fe fyddwn yn disgwyl i blaid a fu mewn grym ers 18 mlynedd wneud pethau’n wahanol i Lywodraeth y DU. Y rheswm pam y mae gennym ddatganoli yw er mwyn rhoi anghenion pobl Cymru yn gyntaf. Rydych wedi gweld y Ceidwadwyr Cymreig yn datblygu polisïau sy’n dra gwahanol i rai cydweithwyr yn San Steffan, oherwydd bod anghenion Cymru yn benodol. Ond realiti hynny yw bod yr anghenion hyn yn benodol yn awr, ac nid mewn ffordd dda, o ganlyniad i 18 mlynedd o Lywodraeth wael yma. Rhestrau aros y GIG, addysg a sgiliau a safonau—er gwaethaf yr ysgolion newydd hyfryd—gwerth ychwanegol gros, tlodi plant, penderfyniadau buddsoddi gwael ynghyd â marwolaethau busnesau bach, symudedd cymdeithasol gwael, difaterwch tuag at gymunedau gwledig.

Yn y chwe blynedd y bûm yma, nid San Steffan yn unig y mae’r Llywodraeth dan arweiniad Llafur wedi’u beio. Cafwyd cyfres o, ‘Rwy’n disgwyl i’r byrddau iechyd wneud hyn’, ‘Mater i awdurdodau lleol yw hwnnw’, ‘Dyna fater i’r pennaeth ei benderfynu’. A byddwn yn mynd rywfaint o’r ffordd tuag at dderbyn yr ymatebion hynny, fel cefnogwr lleoliaeth a sybsidiaredd fy hun, pe baent yn cael eu dilyn gan adnoddau digonol yn sgil pob disgwyliad newydd, a phe baent yn destun rhywfaint o atebolrwydd gweladwy.

Yr wythnos diwethaf, roeddwn yng Ngholeg Penybont, sydd wedi cael canlyniad dwbl ardderchog o’i arolwg Estyn. Mae hyn yn wyrth am ddau reswm. Y cyntaf yw eu bod wedi llwyddo i wrthsefyll colli 150 o aelodau o staff yn dilyn y toriadau andwyol a wnaeth Llywodraeth Cymru ddwy flynedd yn ôl, a’r ail yw bod 88 y cant o’u dysgwyr yn is na lefel 1 mewn rhifedd ac 84 y cant yn is na lefel 1 mewn llythrennedd.

Nawr, dyma fyfyrwyr a aned o dan Lywodraeth Lafur Cymru. Maent wedi cael eu haddysgu yn unol â pholisi Llafur Cymru. Daw eu hanner o ardaloedd a gategoreiddiwyd fel y rhai ‘mwyaf difreintiedig’, y mwyaf difreintiedig ar ôl oes gyfan o bolisi Llafur Cymru. Nid yw ein hathrawon newydd y byddwn yn disgwyl cymaint ganddynt yn oes Donaldson ond yn adnabod y system addysg a gawsant eu hunain. Sut y gallwn ddychmygu bod TAR naw mis yn agos at fod yn ddigon hir iddynt edrych am y syniadau newydd hynny pan oedd eu profiad eu hunain yn ymwneud naill ai â methiant i gael y graddau, neu ddim disgwyliad o gwbl? Nid wyf yn amau penderfyniad Ysgrifennydd y Cabinet i beidio â gwastraffu potensial cenhedlaeth arall, ond nid oes gennyf unrhyw synnwyr o gyfeiriad yr arweinyddiaeth ynglŷn â sut y bydd y Llywodraeth hon dan arweiniad Llafur yn gwella canlyniadau 18 mlynedd o gamgymeriadau. Dyma’r un hen stwff: yr unig rai y gellir ymddiried ynddynt i sicrhau newid yw awdurdodau lleol sydd wedi diffygio eisoes, ond nid ydych yn rhoi adnoddau digonol iddynt wneud yr hyn y gofynnwch iddynt ei wneud—nid ar gyfer addysg; oedi wrth gynllunio unrhyw beth fel bod busnesau lleol â syniadau da yn rhoi’r gorau i’r holl syniad o weithio mewn partneriaeth a bwrw ymlaen â’r hyn a wnânt, gan gau’r caead ar eu harbenigedd yn hytrach na’i rannu; diffyg didwylledd ynglŷn â pha mor effeithlon y mae gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio, rhag ofn ei fod yn ymosodiad ar y gweithlu pan fo’r gweithlu, mewn gwirionedd, yn teimlo ei fod yn cael ei werthfawrogi pan fo’n gallu gwneud ei waith cystal ag y gall heb wastraff a heb ymyrraeth gyson, a byddwch yn cael ymyrraeth gyson pan nad oes gweledigaeth ar y brig, a dim llais ar y gwaelod.