Yn ei araith agoriadol, roedd arweinydd yr wrthblaid—er nad wyf yn siwr y gallaf ei alw’n hynny eto; gwelaf nad yw Neil McEvoy wedi’i restru fel Aelod Plaid Cymru mwyach. Dywedodd ei fod yn disgwyl gweld Llywodraeth newydd gydag egni newydd ac ysgogiad newydd. Rwy’n meddwl ei fod wedi mynd mor bell hyd yn oed â dweud ei fod am 18 mis wedi rhagweld ffrwydrad o egni. Ond wrth gwrs nid Llywodraeth newydd dan arweiniad Llafur yw hon i bob pwrpas. Nid y 18 mis cyntaf ydyw. Dyma ddiwedd 18 mlynedd ac a dweud y gwir, mae’n dangos.

Mae gennym wyth dangosydd economaidd allweddol Llywodraeth Cymru a osodwyd ganddynt hwy eu hunain, a’r cyntaf ohonynt—y pwysicaf yn fy marn i—oedd gwerth ychwanegol gros y pen. Rydym yn ddeuddegfed allan o 12 o ranbarthau Lloegr a’r tair gwlad: Cymru, £18,002; y DU, £25,351. Rydym yn mynd i lawr y rhain ac rydym yn ddegfed allan o 12; yn unfed ar ddeg allan o 12; yn ddeuddegfed allan o 12; yn nawfed allan o 12; yn unfed ar ddeg allan o 12; yn gydradd ddegfed allan o 12. Mae un, mewn gwirionedd, lle rydym ychydig yn well, ond nid yw’r holl ddata ar gael ar yr un hwnnw. Nid wyf yn meddwl bod unrhyw beth yn fwy pwysig na’r ddau brif wasanaeth cyhoeddus sydd wedi’u datganoli: y gwasanaeth iechyd ac addysg.

Rydym yn edrych ar atgyfeiriadau canser brys gan feddygon teulu. Rydym wedi gosod targed o 95 y cant i ni’n hunain i bobl gael eu gweld o fewn dau fis, ac eto nid yw ond yn 86 y cant. Amser aros o bedair awr mewn adrannau damweiniau ac achosion brys: dim ond 82 y cant yng Nghymru sy’n cael eu gweld o fewn hynny. Yn Lloegr, mae’n 86 y cant, o’i gymharu â’r targed o 95 y cant a osodwyd ganddynt. Rydym yn ei weld ar gyfer amseroedd aros: dair gwaith mor hir ar gyfer gosod clun newydd neu hernia; bron ddwywaith mor hir ar gyfer llawdriniaethau cataract; ac mewn gwirionedd, yr unig reswm y mae gennym y niferoedd hynny yw oherwydd Ymddiriedolaeth Nuffield. Y realiti yw bod Llafur, pan nad ydynt yn cyrraedd eu targedau, yn rhoi’r gorau i gasglu’r data. Ond un darn o ddata sydd ar gael yn y gwasanaethau iechyd yw marwolaethau, ac ar gyfer marwolaethau y gellir eu hosgoi yng Nghymru mae gennym 240 o bob 100,000 o bobl, o’i gymharu â 221 yn Lloegr. Mewn un flwyddyn yn unig, mae hynny’n awgrymu bod 600 o farwolaethau ychwanegol a marwolaethau y gellir eu hosgoi yng Nghymru, a 10,000 o bosibl dros gyfnod datganoli.

Gan droi at addysg, dywedodd arweinydd yr wrthblaid fod y canlyniadau PISA yn mynd tuag yn ôl, a chlywais fwmian gan Aelod Llafur, ‘Nac ydym.’ Ond edrychwch arnynt. Hynny yw, mathemateg, mae nifer Cymru’n 478 o gymharu â 493. Mae’r bwlch hwnnw’n tyfu, ac mae’n gostwng yng Nghymru o gymharu â’r niferoedd blaenorol. O ran darllen, mae gennym 477 yng Nghymru o’i gymharu â 500 yn Lloegr. Mae’r bwlch hwnnw wedi dyblu yn y degawd diwethaf, ac mae’r nifer yng Nghymru wedi bod yn gostwng. Wedyn, mewn gwyddoniaeth, mae gennym Gymru ar 485, o’i gymharu â 505 yn ôl yn 2006; eto, mae’r bwlch rhyngom a Lloegr wedi dyblu. Felly, dyna’r record o ran y gwasanaethau cyhoeddus allweddol.

Ond wedyn edrychwn hefyd ar y mater cyfansoddiadol, ac nid oes gennym unrhyw setliad datganoli sefydlog. Yn lle hynny, mae’r Prif Weinidog wedi gosod Cymru ar daith ansicr drwy ddweud y dylai’r Alban fod yn fodel ar ein cyfer. Nawr, nid wyf yn beio Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur yn gyfan gwbl am natur anfoddhaol Deddf Cymru 2017, ond rwy’n meddwl hefyd fod peth cyfrifoldeb am hynny ar fainc flaen Llafur ac Aelodau Seneddol Llafur Cymru, sy’n fwyafrif, a dyna rwy’n credu yw barn Syr Humphrey a’i ddylanwad niweidiol ar y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan. Ond newidiadau go ymylol a gawsom wrth ddrafftio, rwy’n credu, ac eto cawsom areithiau gan gynifer o Aelodau Llafur, gan gynnwys y fainc flaen, yn dweud ‘A, nid yw’n wych, mae’n cynnwys yr holl broblemau hyn, ond at ei gilydd, a phenderfyniad ‘at ei gilydd’ ydyw i raddau helaeth, mae’n wych fod confensiwn Sewel yn mynd i gael ei godeiddio yn y gyfraith a chaiff y Ddeddf ei barnu wedyn gan y llysoedd, ac ar y sail honno, dylem bleidleisio drosti.’ Eto i gyd, o fewn ychydig o wythnosau, cawsant eu tanseilio, ac yn sgil ymyrraeth y Cwnsler Cyffredinol, dywedir wrthym gan y Goruchaf Lys nad yw’r ffaith ei bod yn gyfraith yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl, ac mae’n parhau’n gonfensiwn.

Ac yna, ar ôl gadael yr UE, gwelwn sut y mae safbwynt Llywodraeth Cymru wedi esblygu. Nid wyf eisiau bod yn rhy feirniadol o hyn; mae’n rhywbeth y bu gennyf obsesiwn yn ei gylch ar hyd fy oes. Mae’r Prif Weinidog wedi arwain arno ac mae wedi paratoi ar ei gyfer dros y naw mis diwethaf ac mae ei ddealltwriaeth wedi datblygu. Ond mae wedi bod â thri safbwynt gwahanol ar y rhyddid i symud. Ar un adeg, fe ddywedodd, yn synhwyrol iawn, na allem fod yn aelodau o’r farchnad sengl—yn wir, fe bleidleisiodd yn erbyn cynnig gan Blaid Cymru arno—gan ein bod angen ymdrin â rhyddid i symud. Yn anffodus, ymddengys bod y safbwynt hwnnw yn awr wedi mynd yn ôl, ac mae mynediad rhydd a dilyffethair at y farchnad sengl, rwy’n meddwl, yn rhywbeth a fyddai’n cael consensws. Ond wedyn, pan fydd hwnnw wedyn yn dod yn gyfranogiad llawn yn y farchnad sengl, fel y dywedais o’r blaen, beth ar y ddaear yw ystyr hynny? Gwelais fod Jane Hutt, arweinydd y tŷ, wedi mabwysiadu fformiwleiddiad newydd wrth ateb cwestiynau ddoe—cyfeiriodd at ‘gyfranogiad’ yn y farchnad sengl. Ond yn y pen draw, a ydym yn mynd i wneud yr hyn y mae pobl Cymru eisiau? Fe wnaethant bleidleisio dros adael. A ydym yn mynd i ddod allan o’r farchnad sengl? A ydym yn mynd i gyfyngu ar y rhyddid i symud? A ydym yn mynd i fabwysiadu ymagwedd synhwyrol at hyn a chefnogi, mewn gwirionedd, yr hyn a benderfynodd pobl Cymru, neu a ydym yn mynd i geisio cofleidio Llywodraeth yr Alban? Y cyfan y mae Llywodraeth yr Alban yn malio amdano yw annibyniaeth.

Mae’r syniad o fframwaith y DU yn y dyfodol fel rhywbeth y mae perthynas Cymru â Lloegr neu gyda Llywodraeth y DU, a phwysigrwydd enfawr hynny i ni—mae’r syniad y dylai hynny fod yn seiliedig ar beth bynnag y mae Nicola Sturgeon awydd ei ysgogi neu ei gael fel argymhelliad mewn trafodaethau ar fframwaith y DU yn anghywir yn fy marn i. Mae angen inni weld Llywodraeth Cymru yn arwain ar ddod o hyd i fodel datganoli sefydlog, nid yr annibyniaeth a gefnogir gan 6 y cant o’r wlad, er hynny, ni waeth faint o Aelodau sydd yno gyferbyn yn awr, ac edrychwn ar y Llywodraeth am arweiniad ar hynny. Yn anffodus, nid yw’n gwneud hynny, ac rwy’n falch iawn o gefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw.