Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch am ddiogelu fy hawl i siarad—[Torri ar draws.]. Diolch am ddiogelu fy hawl i siarad yn ein Senedd genedlaethol ni. A gaf i ddweud hyn? Rydw i hefyd yn cytuno â’r ffordd mae rhai siaradwyr y prynhawn yma wedi dweud y buaswn i ddim wedi dewis trafod un cynnig i newid un ysgol mewn un gymuned ar draws Cymru. Mi fuasai’n well gen i gael trafodaeth amboutu sut rydym ni’n cynnig addysg i’n plant ni, ble bynnag maen nhw. Rydw i’n credu, pan fyddem ni’n dewis cael trafodaeth ddiflas fel rydym ni wedi cael y prynhawn yma, rydym ni’n dewis anwybyddu y gwir her o greu siaradwyr Cymraeg sy’n ymfalchïo yn yr iaith Gymraeg, ac sy’n ymfalchïo yn yr ymdrech ar draws Cymru i ddiogelu dyfodol yr iaith Gymraeg. Ein huchelgais ni fel Llywodraeth yw cyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Nid oes dwywaith bod hwn yn uchelgais heriol, ond y neges rydw i eisiau cyfathrebu y prynhawn yma yw ein bod ni wedi dewis gwneud hynny oherwydd rydym ni eisiau herio Cymru, rydym ni eisiau herio ein hunain, ac rydym ni eisiau ein herio ni fel cenedl i sicrhau bod y fath o uchelgais rŷm ni’n rhannu, ac rydw i’n credu sy’n cael ei rhannu ar draws y Siambr—y rhan fwyaf o’r Siambr, o leiaf—yn un sy’n gallu tanio dychymyg pobl ar draws Cymru.

Rydw i eisiau gweld trafodaeth ddifyr. Rydw i eisiau gweld trafodaeth bositif amboutu sut rŷm ni’n gallu ehangu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Rydw i eisiau gweld trafodaeth amboutu sut rŷm ni’n gofyn i rieni a phlant ymfalchïo yn ein hiaith a dysgu’r iaith er mwyn gallu siarad a defnyddio yr iaith Gymraeg. Nid ydw i’n credu bod, ambell waith, y math o drafodaeth rŷm ni’n cael y prynhawn yma yn mynd i helpu hynny. Nid ydw i’n credu bod hynny’n mynd i fod o gymorth i ni. ‘In fact’, rydw i’n meddwl ei fod yn mynd i’n rhwystro ni rhag gwneud hynny, mae’n mynd i’n dal ni nôl rhag gwneud hynny. Pan fyddaf i’n clywed pobl sy’n dweud eu bod nhw’n credu yn nyfodol yr iaith Gymraeg, ond yn gweiddi ar bobl sydd efallai ddim yn rhannu yr un fath o ‘enthusiasm’ ag y maen nhw, beth rydw i’n gweld yw pobl nad ydynt yn practeisio’r fath o ‘tolerance’ sydd angen arnom ni yn y wlad yma. Mae angen i ni ddal dychymyg pobl, ond hefyd estyn mas i bobl: estyn mas i deuluoedd sydd ddim yn siarad Cymraeg ar hyn o bryd, estyn mas i bobl sydd efallai ddim yn hyderus amboutu addysg Gymraeg, estyn mas i bobl i sicrhau ein bod ni’n gallu trosglwyddo’r iaith Gymraeg i gymunedau ble mae e wedi cael ei golli, estyn mas i bobl sydd efallai ddim yn gweld y manteision o siarad a defnyddio’r iaith Gymraeg—estyn mas i bobl, a pheidio â’u gweiddi nhw i lawr. Dyna’r siom rydw i’n ei theimlo ambell waith pan fyddaf i’n gweld y fath o drafodaeth rydym ni wedi’i gweld yn Llangennech a mannau eraill. Rydw i am ddilyn y fath o ddadl y prynhawn yma, wrth ymateb i’r drafodaeth rydw i wedi clywed gan Darren a Simon, achos rydw i yn meddwl bod yn rhaid i ni edrych ar sut rydym ni yn gallu cryfhau’r cynllunio sy’n digwydd mewn awdurdodau lleol. Roeddwn i’n falch iawn bod Aled Roberts wedi cytuno i’m cynnig i i adolygu’r WESPs sydd gennym ni, ac mae Darren yn gwbl iawn yn ei ddadansoddiad; mae’n rhaid inni symud ymlaen gyda hynny yn brydlon. Nid oes rhaid inni oedi ar hynny, ac rydw i’n gwybod bod Llyr Gruffydd wedi gwneud yr un pwynt sawl tro, ac rydw i’n cytuno â chi pan fyddwch chi’n gwneud y pwyntiau yna. Mae’n rhaid inni symud ymlaen gyda hynny. Rydw i’n mawr obeithio y gall Aled adrodd nôl inni ddechrau’r haf, ac, unwaith rydym ni’n gwneud hynny, rydw i’n mawr obeithio ein bod ni’n gallu, wedi hynny, sicrhau ein bod ni’n gallu symud ymlaen i sicrhau bod gyda ni gynlluniau rydym ni’n gallu eu gweithredu.

Roeddwn i’n falch gweld bod Darren Millar wedi tynnu ei welliant nôl a chefnogi gwelliant y Llywodraeth. Mae gwelliant y Llywodraeth yn y drafodaeth yma i fod yn welliant positif i uno pobl tu ôl i’r un nod o gefnogi’r iaith Gymraeg a chreu miliwn o siaradwyr.

Rydym ni’n gwrthwynebu’r pedwerydd gwelliant gan Paul Davies. Rydym ni’n gwrthwynebu’r gwelliant, ond nid ydym ni’n gwrthwynebu’r ysbryd tu ôl i’r gwelliant. Rydw i’n cytuno â sawl rhan o’r gwelliant. Rydym ni’n ei wrthwynebu fe y prynhawn yma, ond mae’n drafodaeth rydw i’n credu bod yn rhaid inni barhau i’w chael ac rydw i’n hapus iawn i barhau’r drafodaeth gyda Darren Millar neu gyda Paul ei hun. Ein blaenoriaeth ni dros y pum mlynedd nesaf yw creu gweithlu gyda sgiliau priodol i addysgu a darparu gwasanaethau trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hyn yn golygu cynllunio i gefnogi’r gwaith o hyfforddi athrawon a chynorthwywyr dysgu, ehangu cynlluniau sabothol ar gyfer y gweithlu cyfredol a chynyddu’n sylweddol nifer y gweithwyr yn y sectorau gofal plant a blynyddoedd cynnar. Rydym ni’n deall hynny ac mi fyddwn ni’n gwneud hynny.

Rydym ni hefyd yn gwrthwynebu’r pumed gwelliant, gan Paul Davies. Mae’r cod trefniadaeth ysgolion yn glir bod rhaid i unrhyw achos o blaid cau ysgol fod yn un cryf—ac y bydd darpariaeth addysgol yn yr ardal o dan sylw. Dylai cynigwyr ystyried beth arall y gellid ei wneud yn hytrach na chau ysgol. Dylent ystyried yr effaith debygol ar y gymuned, a hynny trwy gynnal asesiad o’r effaith ar y gymuned.

Derbyniwn ni welliant 6 mewn perthynas â buddion dwyieithrwydd, ac rydw i wedi siarad, rydw i’n credu, yn ddigon clir digon o weithiau—mae’r Llywodraeth yn gweld buddion dwyieithrwydd. Mae Simon Thomas wedi gwneud pwynt arbennig o dda pan mae’n dod i hyrwyddo addysg Gymraeg. Rwy’n credu, yn y gorffennol, bod Llywodraethau wedi bod yn swil amboutu gwneud hynny. Mi fyddaf i’n gwneud datganiad nes ymlaen yr wythnos yma ar sut rydym ni’n mynd i hybu a hyrwyddo’r iaith Gymraeg ac rydw i’n mawr obeithio y bydd rhywfaint o hyn nid efallai’n cael ei adlewyrchu—nid yr wythnos yma, ond pan rydym ni’n dod at strategaeth yr iaith Gymraeg yn nes ymlaen y flwyddyn yma.

Ond a gaf i droi at yr wythfed gwelliant? Rydw i’n deall bod cynllun strategol Cymraeg mewn addysg sir Gâr yn nodi bod yr awdurdod yn dymuno gweld y ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn cael ei ehangu, ond nid oes cyfeiriad penodol at gynigion i gau ysgol Llangennech. Ond a gaf i ddweud hyn? Mae’r cod trefniadaeth ysgolion yn nodi’r broses ar gyfer trefniadaeth ysgolion. Ni ddylid drysu hyn â’r rheolau ar gyfer cyflwyno’r cynllun strategol Cymraeg mewn addysg. Roedd y cynigion ar gyfer Llangennech yn hollol gyson â’r dymuniad cyffredin hwnnw a gyda strategaeth cyfrwng Cymraeg Llywodraeth Cymru. Mae’r gwaith eisoes wedi dechrau ar ymgysylltu â phartneriaid a rhanddeiliaid i gasglu tystiolaeth er mwyn llunio Papur Gwyn i ymgynghori ar y materion yma dros yr haf.

Llywydd, a gaf i ddod â’m sylwadau i i ben gyda’r geiriau yma? Rydym ni wedi cael trafodaeth galed y prynhawn yma ac nid ydym ni wedi gweld digon o oleuni efallai yn ystod y drafodaeth yma, ac mae hynny wedi bod yn siom imi. A gaf i ddweud hyn? Rwy’n credu bod angen inni uno yn ystod y trafodaethau yma. Rwy’n credu bod yna gytundeb ar ble ydym ni’n moyn bod yn y dyfodol. Rwy’n credu bod yna gytundeb ar y cynllun a’r weledigaeth, ac nid jest gweledigaeth Llywodraeth Cymru yw hon. Nid jest gweledigaeth Llywodraeth Cymru—gweledigaeth ar gyfer Cymru fel cenedl ac fel cymunedau ar draws Cymru. Nid Gweinidogion neu wleidyddion fan hyn, nac yn unrhyw le arall, sy’n mynd i achub yr iaith Gymraeg; pobl yn defnyddio ac yn siarad ac yn dewis siarad yr iaith Gymraeg fydd yn sicrhau dyfodol i’r iaith ac i’n diwylliant ni. Ac er mwyn gwneud hynny, mae gan bob un ohonom—pob un ohonom, ble bynnag rŷm ni’n eistedd yn fan hyn—ddyletswydd i sicrhau ein bod ni’n tanio trafodaeth bositif i hyrwyddo’r iaith Gymraeg.