Diolch, Dirprwy Lywydd, am ganiatáu i mi gael fy ngalw. A gaf fi longyfarch Lee Waters am gynnig y cynnig hwn? Rwy’n credu ei fod yn gynnig craff iawn, a’r math o beth yn union sydd angen i ni drafod mwy arno, mewn gwirionedd, gan ddisgwyl a gadael i syniadau ffynnu.

Rwy’n meddwl yn ôl pob tebyg y bydd y cyfnod rhwng 1945 a 1980 yn cael ei ystyried gan haneswyr fel oes fawr y gweithiwr coler las, gydag enillion anhygoel o ran incwm a gwerth a chydraddoldeb. Dechreuodd llawer o hynny chwalu yn y 1970au. Roedd yn gyfnod eithriadol dros ben, ond ers hynny gwelsom gyfres o rymoedd yn effeithio ar y bobl yn yr hyn y byddem fel arfer yn eu galw efallai yn rhannau mwy traddodiadol o’r economi.

Mae’r ffactorau hyn yn hysbys i bawb, ond gadewch i mi ailadrodd yr hyn a glywoch: y chwyldro digidol, dirywiad y diwydiannau traddodiadol drwy gystadleuaeth mewn mannau eraill, y newid i economi fyd-eang lai anghyfartal. Ond cyflawnwyd hyn i raddau helaeth ar draul y sectorau traddodiadol yn yr economïau aeddfed. Mae’r gostyngiad mewn tlodi byd-eang yn gwbl syfrdanol os edrychwch ar y ffigurau diweddaraf a gweld y datblygiadau a wnaed yn Asia, yn Affrica ac yn Ne America yn arbennig.

Ond fe bwysodd yn galed iawn ar ein sefyllfa economaidd. Yn ychwanegol at hynny, mae’n amlwg fod gennym y chwyldro hwn mewn awtomatiaeth. Rwy’n credu bod y tueddiadau hyn yn egluro ffenomena fel Brexit i ryw raddau a buddugoliaeth yr Arlywydd Trump hyd yn oed, am eu bod wedi cyd-redeg â cholli ffydd yn gyffredinol yn y dosbarthiadau sy’n rheoli, ar ôl yr argyfwng ariannol, a dyna pam y mae’n rhaid i ni ennill ein statws breintiedig ein hunain a’i gyfiawnhau drwy gynnig atebion a rhagweld pethau ac efallai awgrymu newidiadau allweddol mewn polisi cyhoeddus ein hunain.

Ar hyn o bryd, mae’n bendant yn wir fod ein gweithlu’n rhanedig, a siarad yn fras, rhwng y rhai medrus a hyblyg sydd efallai’n croesawu’r heriau, nid yn unig o gael 10 swydd mewn bywyd gwaith o bosibl, ond tair gyrfa wahanol o fewn bywyd gwaith, a’r hanner arall sy’n edrych yn ôl yn hiraethus ar sefydlogrwydd cyflogaeth draddodiadol. Mae angen i ni fod yn ymwybodol o’r bobl hynny a’u paratoi ar gyfer y newid.

Rwy’n credu bod hyn yn egluro pam y mae rhai pobl wedi galw am incwm cyffredinol, er enghraifft, fel ymateb i’r byd mwy rhanedig hwn a hefyd am ymateb i awtomatiaeth. Os na allwch gael swydd, o leiaf gallwch gael urddas incwm gwaith. Ond rwy’n credu bod angen i ni fod yn ofalus tu hwnt ynglŷn â symud o weld gwaith fel grym trefniadol canolog ym mywydau’r rhan fwyaf o bobl. Byddai’n llawer gwell gennyf weld ailasesiad radical o’r hyn sy’n wythnos waith resymol na dweud na fydd llawer o bobl yn gallu gweithio 37.5 awr neu fwy ac na fyddant yn economaidd weithgar.

Felly, rwy’n credu bod newidiadau mawr yn mynd i fod yn hynny o beth. Caf fy atgoffa—credaf mai Syr Henry Mackworth o’r Gnoll yng Nghastell-nedd a gafodd y syniad o wythnos waith strwythuredig am y tro cyntaf. Byddai’r rhan fwyaf o weithwyr diwydiannol tan hynny wedi bod yn gweithio mewn galwedigaeth wledig o ryw fath am y rhan fwyaf o’r amser ac wedi symud yn gynyddol tuag at hynny wedyn. Roedd hwnnw’n newid enfawr. Roedd iddo fanteision ac anfanteision, yn sicr—ond y math hwnnw o ddychymyg ydoedd.

Mae sgiliau ac arloesi yn amlwg yn allweddol er mwyn creu hyder, entrepreneuriaeth a’r gallu i addasu. Mae angen i ni fod yn llawer gwell am edrych ar y rhai sy’n teimlo eu bod wedi’u gadael ar ôl, oherwydd fe allant wella’u sgiliau a phan fyddant yn cael hyder, byddant hefyd yn magu awydd i wneud hynny. Mae gwir angen inni ganolbwyntio ar hynny.

Yn olaf, yn ogystal â’r datblygiadau arloesol mawr a fydd yn dod—a gallem fod mewn sefyllfa i fanteisio ar y bylchau hynny a’u llenwi—mae angen i ni hefyd gydnabod gwerth gwaith yn y gymuned, gwirfoddoli a gwaith dinasyddion. Rwy’n credu bod angen ailedrych yn drwyadl ar yr hyn yr ydym ei eisiau gan ddinasyddion. Yn union fel y disgwyliwn i ddinasyddion weithio ar reithgorau, efallai y dylem ddisgwyl iddynt wneud rhywfaint o wasanaeth gwleidyddol cyfatebol a’n helpu gyda’n hymholiadau yma neu edrych ar faterion arbennig o anodd polisi cyhoeddus a’u talu am wneud hynny. Hynny yw, pam ddim?

Mae angen inni edrych ar yr hyn y gall pobl ei wneud, yr hyn y gall dinasyddion ei wneud, a meddwl o ddifrif ac ennill ein statws yn y gymdeithas Gymreig ar hyn o bryd, a chynnig rhai o’r atebion. Diolch.