Rwyf am siarad am y cyfleoedd a ddaw yn sgil dau bolisi Llywodraeth. Un yw bod Carl Sargeant wedi cyhoeddi £30 miliwn yn ychwanegol tuag at adeiladu cartrefi newydd fforddiadwy, a’r llall yw targed Llywodraeth Cymru o greu 100,000 o brentisiaethau erbyn 2021.

Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn defnyddio’r cyfle hwn i gysoni’r prentisiaethau hyn â’r grym sgiliau yr ydym yn mynd i fod eu hangen ar gyfer economi Cymru yn y dyfodol. Ni fydd yn digwydd yn organig. Mae gofyn cael ysgogiadau gwleidyddol i wneud iddo ddigwydd.

Rwy’n cyfeirio’n arbennig at y ffordd yr ydym yn adeiladu’r cartrefi sydd eu hangen arnom ar gyfer y dyfodol. Mae adeiladwyr tai preifat yn amharod i newid ac yn parhau i adeiladu tai heb eu hinswleiddio’n ddigonol a thai nad ydynt yn cynhyrchu ynni cynaliadwy—cynghrair nad yw’n sanctaidd y chwe chwmni adeiladu tai mawr gyda’r chwe chwmni darparu ynni mawr. Nawr, mae’r diwydiant adeiladu’n gwybod bod modd cyflawni cartrefi carbon isel, ond mae’n rhaid i ni gael rheoliadau clir, sy’n berthnasol i bob adeilad newydd, yn ogystal â gweithlu gyda sgiliau digonol a lefelau priodol o wybodaeth am y sgiliau manwl sydd eu hangen ar gyfer adeiladu’r cartref di-garbon. Gobeithiaf nad yw gadael yr UE yn cael ei ddehongli fel arwydd i roi’r gorau i’r gofyniad i bob adeilad newydd fod yn ddi-garbon erbyn 2020.

Mae gennym enghreifftiau gwych wedi eu gwneud yng Nghymru ar ffurf y Pentre Solar a’r tŷ SOLCER, sy’n dangos bod gennym y wybodaeth, ond mae’n rhaid i ni ei chymhwyso. Mae angen i ni sicrhau bod gennym yr holl sgiliau prentisiaeth yn barod fel y gallwn adeiladu’r cartrefi sydd eu hangen arnom ar gyfer ein hanghenion ein hunain yma yng Nghymru a hefyd manteisio ar gyfleoedd ar gyfer gwaith adeiladu ar draws Ewrop. Felly, roeddwn yn synnu clywed gan uwch swyddog o Lywodraeth Cymru mewn cynhadledd yn ddiweddar i roi gwybod i gyflogwyr ynglŷn â’r ardoll prentisiaethau newydd, nad oedd yn gwybod sut y byddem yn darparu’r sgiliau manwl pwysig sydd eu hangen. Nid wyf yn credu bod hynny’n ddigon da.

Mae’n rhaid i ni gofio mai Gordon Brown a arweiniodd y ffordd yn 2006, drwy gyhoeddi polisi cartrefi di-garbon, a Phrydain oedd y wlad gyntaf i wneud ymrwymiad o’r fath. Pe baem wedi cadw at yr ymrwymiad hwnnw, byddem wedi sicrhau y byddai pob annedd newydd o’r flwyddyn ddiwethaf ymlaen yn cynhyrchu cymaint o ynni ar y safle drwy adnoddau adnewyddadwy ag y byddai ei angen arnynt mewn gwirionedd o ran gwresogi, dŵr poeth, goleuo ac awyru. Felly, roedd yn drasiedi llwyr fod George Osborne, dyn y chwe swydd, wedi cael gwared ar y mesurau hyn mewn rheoliadau ym mis Gorffennaf 2015—un o weithredoedd cyntaf y Llywodraeth Geidwadol newydd—wedi’i guddio yn yr hyn a alwyd yn gynllun cynhyrchiant. Dywedodd prif weithredwr Cyngor Adeiladu Gwyrdd y DU mai dyma oedd diwedd y polisi cartrefi di-garbon.

Mae ansicrwydd yn magu anweithgarwch, ac mae’r diwydiant bob amser yn amharod i roi camau cadarn ar waith i ddarparu cartrefi carbon isel a di-garbon, oni bai bod canllawiau a deddfwriaeth glir ar waith, am eu bod yn teimlo bod gan Lywodraethau hanes o symud y pyst gôl, ac yng ngoleuni’r hyn a ddigwyddodd gyda Gordon Brown a George Osborne, mae hynny’n ddealladwy. Ond rwy’n teimlo bod angen i Lywodraeth Cymru, fel mater o frys, ddangos arweiniad drwy osod rheoliadau adeiladu di-garbon fel bod y cartrefi newydd ar gyfer y dyfodol y byddwn yn eu hadeiladu yn cael eu hadeiladu i bara, fel y rhai a adeiladwyd dan arweiniad Aneurin Bevan yn y 1940au a’r 1950au cynnar, tai y mae galw mawr amdanynt o hyd fel cartrefi i fyw ynddynt.