Diolch, Llywydd. Rwy’n gobeithio y byddaf fi’n fwy llwyddiannus nag oedd Angela Burns, er nid wyf fi’n siŵr y byddaf. Yn sicr, hyd yma, mae’r drafodaeth ar y Bil yma wedi gweld mwy o drafod rhwng y ddwy brif wrthblaid er mwyn gwella’r Bil mewn modd cydweithredol. Rwy’n croesawu’r ffaith ein bod ni’n gwneud y Bil yr eildro mewn ffordd mwy cymodlon nag y cawsom ni’r cyfle i’w wneud y tro cyntaf.

Mae gwelliant 44 a gweddill y gwelliannau yn gosod allan fframwaith ar gyfer sicrhau ein bod ni’n defnyddio’r Bil yma fel cyfle i amddiffyn y cyhoedd rhag effeithiau andwyol llygredd awyr. Wrth wneud hynny, rwyf i eisiau dweud ar y cychwyn, a phwysleisio ar y cychwyn, nad oes unrhyw lefel saff—o ran iechyd, nid oes lefel saff ar gyfer llygredd awyr, boed hynny yn ocsidau nitrogen neu yn wahanol PMs, sef y gronynnau bach iawn sy’n cael eu cynhyrchu yn yr awyr. Wrth gwrs, mae yna lefelau cyfreithlon, mae yna lefelau statudol, ac mae yna gyfarwyddiadau a deddfwriaeth sy’n troi o gwmpas y lefelau hynny. Ond, o safbwynt iechyd, nid oes dim lefel saff. Felly, mae’n bwysig, rwy’n meddwl, ein bod ni’n edrych ar y Bil yma fel cyfle i wella’r sefyllfa yn y cyd-destun hwnnw. Roeddwn yn sylwi bod Cyfnod 1 o drafodaethau’r Bil wedi gweld sawl un o’r rhanddeiliaid yn codi llygredd awyr fel rhywbeth sydd eisiau mynd i’r afael ag ef. Roedd tystiolaeth gan sefydliad y galon a thystiolaeth gan sefydliad yr ysgyfaint—ill dau yn dweud y dylai fod o leiaf cyfeiriad at yr egwyddor gyffredinol i leihau neu ostwng llygredd awyr. Mae Plaid Cymru o’r farn y dylid mynd ychydig yn bellach na hynny, gan ein bod yn cytuno gyda phwyllgor EFRA yn San Steffan, a ddywedodd fod lefel bresennol y llygredd aer yn argyfwng iechyd cyhoeddus yn y Deyrnas Gyfunol. Felly, rydym ni eisiau gweld y Bil yma a’r Llywodraeth yn manteisio ar y cyfle i weithredu ar yr argyfwng hwn.

Yn y cyd-destun Cymreig, mae llygredd awyr yn ail yn unig i ysmygu—sydd yn rhywbeth amlwg iawn yn y Bil yma—fel achos marwolaethau cynnar yng Nghymru. Mae’n achosi 2,400 o farwolaethau cynnar bob blwyddyn, sef 6 y cant o holl gyfanswm marwolaethau cynnar yng Nghymru. Mae’r achos yn cael ei rannu yn fras yn ddau: mae’r PM2.5—y gronynnau bach hynny—yn cynhyrchu rhywbeth tebyg i 1,300 o farwolaethau cynnar, ac mae ocsidau nitrogen yn cynhyrchu 1,100 o farwolaethau cynnar. Ffigurau Iechyd Cyhoeddus Cymru yw'r rheini, a gyflwynwyd i’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn ôl ym mis Ionawr eleni.

Wrth gwrs, nid yw llygredd awyr yn rhywbeth sy’n cael ei gyfyngu i un wlad, neu un genedl neu un gymuned. Mae’n rhywbeth trawsffiniol. Mae’n fater, o dan ddeddfwriaeth Ewropeaidd, i Lywodraeth San Steffan. Mae’r Llywodraeth yma—y Llywodraeth yng Nghymru—wedi dibynnu ar gynhyrchu fframwaith neu strategaeth genedlaethol yn y cyd-destun Prydeinig ar gyfer mynd i’r afael â hyn. Nawr, rwy’n deall pam efallai bod y Llywodraeth yn dewis gwneud hynny, gan ei fod yn fwy hwylus neu’n fwy abl i wneud hynny—yn lleihau’r baich gwaith ac ati. Ond, nid wyf i, yn sicr, yn ymddiried yn y Llywodraeth bresennol, sy’n cael ei hailethol ar hyn o bryd—cawn weld—i fynd i’r afael â llygredd awyr. Roedd Andrea Leadsom, wrth gwrs, am beidio â chyhoeddi strategaeth ar gyfer mynd i’r afael â llygredd awyr o gwbl cyn yr etholiad, gan ddefnyddio ‘purdah’ fel esgus i beidio â dweud dim byd yn ei gylch. Roedd yn rhaid i gyfreithwyr amgylcheddol ClientEarth fynd i’r llys er mwyn gorfodi bod y strategaeth yn cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth San Steffan. Cafodd hwnnw ei gyhoeddi ddiwedd wythnos diwethaf—wrth gwrs, ar ôl cyflwyno’r gwelliannau hyn. Felly, mae rhywfaint yn y gwelliannau hyn sy’n cael ei gam-ddweud gan y strategaeth sydd wedi’i chyhoeddi, ond mi wnaf i esbonio ychydig am hynny yn y man. Beth sydd yn bwysig, yn fy marn i a barn Plaid Cymru, yw nad ydym yn dibynnu ar Lywodraeth San Steffan i gynhyrchu strategaeth, ond bod Llywodraeth Cymru hefyd yn darparu, paratoi a chyhoeddi strategaeth llygredd awyr genedlaethol i Gymru, sydd yn gosod allan sut ac ym mha ffordd y mae llygredd awyr yn mynd i gael ei ostwng.

Mae cyd-destun ehangach i hyn, wrth gwrs. Rydym am adael yr Undeb Ewropeaidd, ac felly am golli—oni bai ein bod yn eu trosglwyddo nhw i ddeddfwriaeth genedlaethol—rhai o’r cyfarwyddebau sydd eisoes yn eu lle yn ymwneud â llygredd awyr. Un achos amlwg o hynny oedd yr un a oedd yn dod i benderfyniad ynglŷn â gorsaf bŵer Aberddawan yn ddiweddar yng Nghymru. Felly, mae yna reswm—. Os mai dadl y Llywodraeth yw, ‘Wel, mae yna gyfeiriad at lygredd awyr mewn deddfwriaeth arall’, mae hynny’n ddadl, ond mae yna ddau reswm i’w roi e yn y Bil yma. Un: mae unrhyw gyfeiriad arall yn y cyd-destun amgylcheddol, ac rydym yn sôn am y cyd-destun iechyd cyhoeddus. Yn ail: wrth fynd a gadael yr Undeb Ewropeaidd, mae’n fwy pwysig nag erioed ein bod ni’n glir iawn yn y ddeddfwriaeth yr ydym yn ei phasio fan hyn ein bod ni eisiau cadw’r safonau sydd gennym ni, os nad gwella arnyn nhw, a dweud y gwir.

Felly, dyna’r cyd-destun y byddwn yn chwilio i gynnig gwelliant 44 a’r gwelliannau eraill ynddo. Mae gwelliant 44 yn cydnabod bod Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn arwain yn y maes yma, ac yn dweud bod angen cyhoeddi strategaeth genedlaethol Gymreig, felly, dim hwyrach na chwe mis ar ôl cyhoeddi cynllun ansawdd awyr Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Rwy’n meddwl, wrth weld yr adroddiad a gafodd ei gyhoeddi, y strategaeth a gafodd ei chyhoeddi ddiwedd yr wythnos diwethaf, fod y Llywodraeth eisoes wedi ymrwymo i ryw ymateb o fewn blwyddyn—felly, chwe mis sydd yn y gwelliant; mae’r Llywodraeth, rwy’n credu, wedi dweud y byddai’n ymateb o fewn blwyddyn.

Mae hefyd yn bwysig bod gyda ni strategaeth yng Nghymru fel ein bod ni’n gallu ymateb i bolisi sydd ddim yn gweithio, neu i newidiaeth yn y wyddoniaeth sydd y tu ôl i bolisi. Yr enghraifft fwyaf amlwg o hyn, wrth gwrs, yw’r ffaith ein bod ni wedi symud yn ystod y 15 mlynedd diwethaf i ffwrdd o beiriannau petrol ar gyfer y rhan fwyaf o drafnidiaeth yng Nghymru ac ym Mhrydain Fawr, tuag at beiriannau diesel. Nawr, fe wnaed hyn am resymau da iawn ar y pryd—fe feddyliwyd am resymau da iawn. Roedd y cynnydd yn nifer y ceir diesel o 10 y cant o geir a oedd yn cael eu gwerthu ar ddechrau’r ganrif hon i dros 50 y cant o geir fan hyn, sef tyfiant o 3.2 miliwn i 8.2 miliwn erbyn 2010. Y broblem oedd hyn—ac nid wyf yn beio Gordon Brown na’r Blaid Lafur fan hyn, a bod yn onest, achos yr oedden nhw’n ymateb i sefyllfa fel yr oedden nhw’n gweld pethau. Y broblem oedd hyn: bod y gwneuthurwyr ceir wedi—wel, wedi’n twyllo ni. Roedden nhw wedi fficsio’r profion i ddangos nad oedd y peiriannau diesel yma yn rhoi y PMs allan mewn labordai, ond wrth gwrs, unwaith yr ŷch chi’n mynd â nhw ar heolydd, yn ôl sefyllfa bob dydd, roedd yna allyriadau hynod niweidiol yn cael eu rhoi allan o beiriannau diesel. Ac rwy’n sefyll ac yn cyfaddef fy mod i’n un o’r bobl hynny sydd wedi mynd am beiriant diesel am y rhesymau hynny ac nawr sy’n cael fy hun mewn sefyllfa lle rwy’n llygru’r awyr bob tro rwy’n defnyddio’r car.

Mae angen mynd i’r afael yn fawr iawn â hyn ac, yn anffodus, nid yw strategaeth y Llywodraeth ddim yn sôn dim am, er enghraifft, ryw gynllun gwastraffu diesel neu gynllun i ddod â pheiriannau trydan i mewn yn eu lle, neu beth bynnag yw e, ond yn hytrach yn pwsio’r cyfrifoldeb i lawr ar awdurdodau lleol. Wel, os felly, mae’n hyd yn oed fwy pwysig ein bod ni yng Nghymru yn ymateb gyda chynllun cenedlaethol.

Rwy’n credu bod, wrth gwrs, gyda ni ddeddfwriaeth arall yng Nghymru—Deddf yr amgylchedd a hefyd Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol—ond nid oes yna ddim wedi’i ysgrifennu ar wyneb y Ddeddf yma sydd yn sôn am leihau llygredd awyr. Dyma’n cyfle ni i roi hynny ar wyneb Deddf sy’n cael ei phasio gan y Cynulliad heddiw.

Just to be clear on amendments 45 and 46 that relate to amendment 44 and what they seek to do—to be clear that amendment 45 seeks to place responsibility on the Welsh Government not only to produce a strategy, as I’ve just talked about, but also to issue guidance to local health boards on how boards should alert residents about forecasted high air pollution levels for their area. There is a website that you can go on and look; it's managed by the air quality forum for Wales. You can look on it and see what the air quality is for your area, but it's very generalised. I couldn't find out what it was for the street I live in, though I live literally between a school and a main road. I would have thought that's an ideal area to know what the air quality is like, but I couldn't find that out from the publicly available information at the moment. I think amendment 45 therefore would place that responsibility. It's something that Sadiq Khan, the Labour mayor in London, is trying to do at the moment, so people understand what the air quality is in their local environment and can take steps to improve it if they can, but, importantly, take steps in public health terms to protect their own health, and that's particularly true of young people and children with asthma living in such areas.

Amendment 46 would place a responsibility on the Welsh Government to issue guidance to local authorities on how local authorities should monitor air quality under the Air Quality Standards (Wales) Regulations 2010 outside schools and on active travel routes. This is specifically addressing that. The British Lung Foundation, for example, found that many local councillors—about 20 per cent who responded to a freedom of information request—did not view schools as a priority for air quality monitoring, and a further 53 per cent referred to current DEFRA guidance, which we rely on in Wales—for some reason we are prepared to rely on DEFRA guidance—which also does not prioritise schools. It’s important, I think, that air pollution levels on routes to schools should be monitored, so people understand the whole cycle effect, both of transport in different modes, but also of children walking and cycling to schools.

Amendments 47, 43 and 42 are consequential amendments that would enable these important amendments in this Bill to be enacted. Diolch yn fawr.