Mae’n rhaid ystyried llygredd aer yn un o'r amryfal heriau cynyddol i wella iechyd y cyhoedd yng Nghymru. Mae llygredd aer yn ganlyniad uniongyrchol i weithgarwch dynol, boed trwy ddefnyddio cerbydau, amaethyddiaeth a diwydiant, a llosgi tanwydd ffosil. Er y bu rhai gwelliannau cenedlaethol enfawr o ran rheoli ansawdd yr aer yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r angen i dargedu ardaloedd lleol yn hanfodol er mwyn gwella'r anghydraddoldebau sy'n bodoli yn ansawdd aer Cymru. Gwnaeth Simon Thomas y sylw am gerdded i ysgolion. Wel, gadewch i ni fod yn gwbl glir ynghylch hyn—mae Cymru'n gartref i rai o’r ardaloedd mwyaf llygredig yn y DU, a phe byddech chi’n blentyn ysgol yn cerdded ar hyd ymyl yr A472 ger Crymlyn, byddech yn cerdded drwy le sydd â'r gyfradd uchaf o lygredd mewn unrhyw ardal y tu allan i Lundain. Mae'n cael ei achosi’n bennaf gan dagfeydd traffig o gerbydau trwm—ffurf y bryniau ydyw—ond yn y pen draw mae’r bobl sy'n byw yn yr ardal honno yn agored yn gynyddol i lygryddion niweidiol, sy'n niweidio’u hiechyd.

Mae ymchwil yn ein galluogi i ddeall yn well o lawer pa mor niweidiol yn union yw llygredd aer i’n hiechyd. Er mwyn lleihau effeithiau llygredd aer ar ein hiechyd, mae angen i ni edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud yn ein capasiti datganoledig i reoli ein hansawdd aer yn effeithiol. Mae cyflawni prosiectau seilwaith yn hanfodol yn hyn o beth, gan ystyried cynaliadwyedd a gostwng llygryddion, ond dylid codi ymwybyddiaeth hefyd trwy negeseuon iechyd y cyhoedd, fel bod unigolion yn ymwybodol o’r perygl i’w hiechyd sy’n gysylltiedig â llygryddion aer. Mae amcanion clodwiw i’r gwelliannau hyn a gyflwynwyd gan Simon Thomas ac maent yn gam i’r cyfeiriad cywir o ran wynebu'r angen am weithredu ar y cyd ar ansawdd aer.

Er bod nifer o fentrau ar waith, mae'n hollbwysig bod pob corff cyhoeddus yn derbyn eu cyfrifoldebau a’u bod yn gweithio ochr yn ochr â'i gilydd. Ar hyn o bryd, mae’n ofynnol i lywodraethau lleol fonitro ansawdd aer yn lleol yn effeithiol a rhybuddio’r cyhoedd pan fydd y lefelau yn uwch na’r canllawiau. Yn yr un modd, mae ganddynt gyfrifoldeb i gyflawni strategaethau rheoli aer lleol, felly mae'n hanfodol bod y rhain yn cael eu cydblethu ag amcanion strategol cenedlaethol.

Fodd bynnag, er y byddwn yn cefnogi pob gwelliant heblaw un, y mae gennym bryderon ynghylch gwelliant 45, a byddwn yn ddiolchgar am eglurhad pellach gan y cynigydd. Rydym yn pryderu am yr effaith bosibl y gallai gwelliant 45 ei chael ar sefyllfa ariannol byrddau iechyd lleol, oherwydd, wrth gwrs, nid yw pawb yn gallu mynd at wefan. Ni all pawb gael mynediad at negeseuon iechyd da yn y ffordd honno, ac mae gennym bryderon nad ydym yn awyddus i roi pŵer i Lywodraeth Cymru gyflwyno canllawiau a allai fod yn anodd iawn i fyrddau iechyd lleol eu gwireddu, oherwydd ein bod yn gadarn o'r farn ein bod yn gallu ysgogi gwelliannau iechyd y cyhoedd heb gael effaith andwyol ar y cyllid sydd ar gael i fyrddau iechyd sydd eisoes dan bwysau, ac mae gennym bryderon y gallai’r gwelliant hwnnw achosi rhagor o bwysau ar eu cronfeydd sydd eisoes dan bwysau. Ond rydym yn derbyn gweddill y gwelliannau yn llwyr, a hoffem ddiolch i Simon Thomas a Phlaid Cymru am eu cyflwyno.