Yr wythnos hon yw Wythnos Ymwybyddiaeth Materion sy’n Ymwneud â Marw 2017, ac mae’n rhoi pwysigrwydd siarad am farw, marwolaeth a phrofedigaeth yn gadarn ar agendâu Cymru a’r DU—rhywbeth yr wyf yn ei groesawu'n fawr iawn, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol a'r grŵp trawsbleidiol ar angladdau a phrofedigaeth. Yr amcangyfrif yw bod 32,000 o bobl yn marw yng Nghymru bob blwyddyn, felly mae hyn yn effeithio’n uniongyrchol ar rhwng 160,000 a thraean o filiwn o bobl yng Nghymru bob blwyddyn, a llawer o’r rheini’n agored i broblemau ychwanegol difrifol—hunanladdiad, unigrwydd, ynysu cymdeithasol, pryder, iselder a phroblemau cymdeithasol yn amrywio o stigma i golli swydd.

Ond mae'r rhan fwyaf o ofal diwedd oes yng Nghymru yn cael ei ddarparu gan hosbisau ar draws amrywiaeth o leoliadau, gan gynnwys unedau cleifion mewnol a gwasanaethau hosbis yn y cartref. Gallai'r GIG ddysgu gwersi gan hosbisau ac yn enwedig ynglŷn ag integreiddio gwasanaethau gofal yn y cartref, yr ysbyty cymunedol a’r hosbis. Rwyf wedi bod yn gofyn i Weinidogion iechyd olynol ac i’n Hysgrifennydd iechyd yma ers blynyddoedd lawer i sicrhau bod GIG Cymru yn dechrau gofyn i'n mudiad hosbisau cymunedol gwych sut y gall ei helpu i gyflawni mwy â’r adnoddau sydd ar gael—mewn iaith fodern, cynllunio, darparu a chyd-gynhyrchu gwasanaethau gyda nhw—ac mae gormod yn dal i deimlo nad yw hynny'n digwydd. Tybed a allech chi ymateb i'r pwynt hwnnw?

Mae Hosbisau Cymru, fel y byddwch yn gwybod, yn cael cyllid wedi'i neilltuo gan Lywodraeth Cymru drwy awdurdodau iechyd dros gyfnod o dair blynedd. Ond mae’r cyfnod hwnnw’n dod i ben yn 2018. A allwch chi roi sicrwydd iddynt a fydd y cyllid hwnnw’n parhau i gael ei neilltuo ar ôl i’r cyllid presennol ddod i ben, oherwydd mae angen iddyn nhw wybod er mwyn gallu blaengynllunio? Os na, a allwch chi roi syniad o ba bryd y gallech chi roi’r sicrwydd hwnnw, neu o leiaf wybodaeth?

Mae hosbisau yng Nghymru yn cael 16 y cant i 20 y cant, sy’n llawer llai o gyllid y Llywodraeth—cyllid Llywodraeth Cymru a GIG Cymru hynny yw—na rhai cyfatebol yn Lloegr a'r Alban. Maen nhw hefyd yn tynnu sylw at loteri cod post o ran gwasanaethau hosbis; mae’r gofal sydd ar gael yn amrywio rhwng gwahanol rannau o Gymru. Pryd y gwnaiff Llywodraeth Cymru gydnabod o’r diwedd, yng nghyd-destun fy nghwestiwn blaenorol, y byddai trafod, cynllunio a chyflawni gyda nhw ar sail gyllido fwy cytbwys, yn creu sefyllfa well i bawb, ac mai dyna sut i gyflawni mewn amgylchedd cyllidebol llym?

Mae'r bwrdd gweithredu diwedd oes, fel yr ydych yn ei nodi, wedi cael dyraniad o £1 filiwn ychwanegol yn 2017-18, ac un o'r meysydd a nodwyd dros dro ar gyfer hynny yw datblygu dull Cymunedau Tosturiol ar gyfer gofal diwedd oes. Ddau fis a hanner yn ôl, es i i’r ddarlith Marie Curie am ddull Cymunedau Tosturiol ar gyfer gofal diwedd oes, a oedd yn tynnu sylw at yr angen i ddarparu’r gefnogaeth sydd ei hangen ar bobl sy’n agos at ddiwedd eu hoes i aros yn eu cymunedau drwy ddefnyddio egwyddorion hybu iechyd a datblygu cymunedol a darparu cymorth i bobl sy'n marw a phobl sydd wedi cael profedigaeth. Sut, felly, ydych chi’n ymateb, nid dim ond ynglŷn â chyfran dros dro o £1 filiwn am flwyddyn, ond i'r alwad gan Marie Curie i Gymru ddod yn genedl dosturiol, gan ddilyn model Cymunedau Tosturiol sydd wedi cael ei ddatblygu’n llwyddiannus mewn nifer o drefi a chymunedau ledled y byd, gan gynnwys, rwyf ar ddeall, Frome yng Ngwlad yr Haf? Nid yw'n fater o fwy o arian; mae'n fater o ddefnyddio'r arian sydd eisoes yn bodoli yn ddoeth er mwyn gwella canlyniadau a bywydau.

Sut ydych chi’n ymateb i'r galwadau gan Age Cymru ynglŷn â gofal diwedd oes am i Lywodraeth Cymru ddarparu cyfeiriad ar gydweithio effeithiol rhwng byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol i sicrhau mynediad cyfartal i bobl hŷn at ofal hosbis, ac am i Lywodraeth Cymru wneud gwaith monitro cadarn ar weithredu, cyflawni a chanlyniadau ei chynllun cyflawni gofal diwedd oes lliniarol er mwyn penderfynu a yw'n cyflawni gwelliannau gwirioneddol i ofal lliniarol a gofal diwedd oes ar gyfer pobl hŷn yng Nghymru? Sut y byddech chi’n ymateb i alwadau Macmillan am inni nodi pobl sy’n nesáu at ddiwedd eu hoes ac a fyddai'n elwa ar gymorth gwasanaethau gofal lliniarol, fel y gellid cychwyn trafodaethau cynnar am eu gofal, i gofnodi dewis pobl ynglŷn â lle i farw yn gynnar ac i gydgysylltu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol—