2. 1. Teyrngedau i’r Cyn Brif Weinidog Rhodri Morgan

Part of the debate – Senedd Cymru am 1:36 pm ar 23 Mai 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mick Antoniw Mick Antoniw Labour 1:36, 23 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Cefais y fraint o adnabod Rhodri dros sawl degawd. Nid oedd hynny'n eithriadol iawn. Rwy'n credu bod pawb sy'n ymwneud â'r Blaid Lafur yng Nghymru yn adnabod Rhodri ar ryw adeg neu'i gilydd. Mewn gwirionedd, mae hi’n ymddangos bod pawb yng Nghymru yn adnabod Rhodri ar ryw adeg neu'i gilydd. Rwyf yn cofio am ei garedigrwydd personol tuag ataf i a fy niweddar wraig Elaine.

Ond fe hoffwn i dalu teyrnged benodol ar ran y miloedd o bobl hynny yng Nghymru a roddodd, fel Rhodri, sawl degawd o’u bywydau i'r ymgyrch yn erbyn apartheid yn Ne Affrica, ac fe wnaeth y boicot chwaraeon a diwyllianol rhyngwladol gyfrannu yn y pen draw at gwymp y gyfundrefn apartheid. Yng Nghymru, drwy Fudiad Gwrth-Apartheid Cymru, roedd hon yn un o'r ymgyrchoedd mwyaf effeithiol ar draws y byd. Dros sawl degawd, bu cenedlaethau o ymgyrchwyr yn rhan ohoni, ac ni wyddai ddim am ffiniau pleidiau gwleidyddol. Roedd Rhodri yn un o sylfaenwyr Mudiad Gwrth-Apartheid Cymru. Roedd yn flaenllaw yn y mudiad, ac ochr yn ochr â nifer o unigolion blaenllaw eraill yng ngwleidyddiaeth Cymru, fel Neil Kinnock, Arglwydd Jack Brooks, Phil Squire, a oedd bryd hynny yn arweinydd cyngor Morgannwg Ganol, Jenny Randerson, arweinydd Cyngor De Morgannwg, Bob Morgan, Dafydd Elis-Thomas, Dafydd Iwan trwy ei ganeuon, a llawer o bobl eraill—Dai Francis—roedd Rhodri, ochr yn ochr â Julie, bob amser yno yn yr ymgyrch honno. Yn y 1980au, roedd yn rhan o ddirprwyaeth i'r Eisteddfod Genedlaethol a lwyddodd i sefydlu boicot diwylliannol, rhywbeth na fyddai erioed wedi ei ddychmygu mewn blynyddoedd blaenorol. Roedd yn cefnogi’r boicot rygbi, rhywbeth nad oedd yn hawdd i gefnogwr rygbi brwd. Bu’n ymgyrchu’n frwd ac yn cefnogi'r galwadau am ryddhau Nelson Mandela, ac ar adeg ei ryddhau o'r carchar—Mandela, hynny ydy—siaradodd yn falch am y cysylltiad arbennig rhwng Cymru a De Affrica. Cafodd hyn ei gydnabod gan Nelson Mandela a chan Gyngres Genedlaethol Affrica.

Cymerodd Rhodri ran yn y daith gerdded noddedig enwog a gynhelir bob blwyddyn yng Nghymru i godi arian ar ran elusennau sy'n coffáu lladdfa Soweto, taith gerdded sydd, mewn gwirionedd, yn parhau hyd heddiw. Un daith rwy’n gwybod iddo ei mwynhau oedd y daith pum milltir o Lanilltud Fawr hyd at dafarn y Plough and Harrow yn yr As Fawr, ac yna, yn llawer arafach, yn ôl eto. Ochr yn ochr â chymaint o bobl, roedd Rhodri yn llefarydd dros bopeth oedd mor dda yng Nghymru pan oedd angen sefyll yn erbyn anghyfiawnder lle bynnag y bo, a thros draddodiadau rhyngwladol gorau Gymru. Felly, ar ran pawb a oedd yn rhan o’r symudiad—ac rwy’n gwybod y byddent yn hoffi i mi ddweud hyn—diolch i ti, Rhodri. Roeddet yn ymgyrchydd gwych dros gyfiawnder ac undod rhyngwladol ac rwyt ti wedi chwarae dy ran yng Nghymru wrth ddod ag anfadwaith apartheid i ben.