Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd prosiectau adfywio i wella’r economi ac amodau cymdeithasol yn yr ardal. Mae hyn yn arbennig o wir yn fy rhanbarth sef de-ddwyrain Cymru, sydd â llawer o gymunedau a wynebodd ddegawdau o ddirywiad, yn anffodus. Gall cynlluniau adfywio llwyddiannus, sy’n dod â swyddi a buddsoddiad i ardaloedd sydd wedi dirywio, sicrhau swyddi a manteision eraill a all bara am flynyddoedd lawer. Mae gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd i’r trethdalwr i sicrhau bod prosiectau adfywio yn hyfyw ac y byddant yn darparu manteision costeffeithiol yn gyfnewid am y buddsoddiad. Yn anffodus, mewn llawer o achosion, mae Llywodraeth Cymru wedi methu yn ei dyletswydd. Mae Cylchffordd Cymru yn un enghraifft o fethiant Llywodraeth Cymru i lynu at brosesau diwydrwydd dyladwy, llywodraethu ac atebolrwydd syml. Rwy’n derbyn, wrth gwrs, fod yr Ysgrifennydd Cabinet cyfredol dros yr economi ond wedi bod yn ei swydd ers ychydig dros flwyddyn. Fodd bynnag, mae’n wir fod pobl Glynebwy, dros gyfnod o saith mlynedd, wedi gweld eu gobeithion yn cael eu codi a’u chwalu gan gamgychwyniadau ac oedi i’r prosiect hwn. Mae’r honiadau am gamwario arian cyhoeddus, ymyrraeth amhriodol gan Lywodraeth Cymru, a phryderon ynghylch diwydrwydd dyladwy wedi bwrw eu cysgod dros y blynyddoedd cyn i’r penderfyniad terfynol gael ei wneud ar Gylchffordd Cymru.

Ym mis Ebrill eleni, cyhoeddodd Swyddfa Archwilio Cymru adroddiad ar drosglwyddo dros £9 miliwn o arian cyhoeddus i gefnogi’r prosiect. Canfu’r adroddiad fod ‘diffygion sylweddol’ yn y modd roedd Gweinidogion wedi rheoli’r risg i’r trethdalwyr. Aethant ymlaen i ddweud bod penderfyniadau ariannu’n seiliedig ar benderfyniadau ‘diffygiol’. Roedd y datganiadau a gyhoeddwyd gan y Cabinet pan wnaed y penderfyniad terfynol i beidio â gwarantu’r prosiect yn gadael cwestiynau difrifol heb eu hateb. Pam ei bod wedi cymryd cymaint o amser i sylweddoli bod yna berygl sylweddol y gallai dyled lawn y prosiect gael ei gosod yn erbyn gwariant cyfalaf Llywodraeth Cymru? Pam ei bod wedi cymryd cymaint o amser i benderfynu bod yr amcangyfrif o nifer y swyddi y gellid eu creu wedi’i gorddatgan yn sylweddol? Ni all Llywodraeth Cymru ymbellhau oddi wrth fethiant y prosiect hwn.

Llywydd, mae yna faes arall rwy’n meddwl ein bod i gyd yn ei anwybyddu. O’r dechrau, un ochr i’r geiniog yn unig a welai’r cyfryngau. Roeddent eisiau i’r prosiect hwn fynd yn ei flaen, ac ni wnaethant edrych ar yr amcanion eraill, a oedd yn sylweddol iawn i’w clirio ac i edrych arnynt, ond anwybyddwyd hynny’n llwyr ganddynt. Er fy mod wedi ysgrifennu’n bersonol at y cyfryngau’n lleol a’r cyfryngau cenedlaethol, ni chyhoeddwyd dim. Ac nid un digwyddiad ar ei ben ei hun ydyw. Roedd Cronfa Buddsoddi Cymru mewn Adfywio yn destun beirniadaeth gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y Cynulliad diwethaf. Gwerthodd CBCA 16 darn o dir i ddatblygwyr am swm cryn dipyn yn llai na’u gwerth marchnadol. Canfuom fod CBCA yn cael ei weithredu’n wael oherwydd y diffygion sylfaenol yng nghytundebau trosolwg a llywodraethu Llywodraeth Cymru. Y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf oedd cynllun gwrthdlodi blaenllaw Llywodraeth Cymru yng Nghymru. Ers ei lansio yn 2001, mae Cymunedau yn Gyntaf wedi gwario dros £300 miliwn yn ceisio trechu tlodi ac amddifadedd yng Nghymru. Eto i gyd, fel y cyfaddefodd yr Ysgrifennydd dros gymunedau, cymysg fu’r perfformiad, ac yn ei eiriau ef,

‘mae tlodi yn parhau i fod yn her ystyfnig a pharhaus.’

Mewn rhai achosion, gwariwyd gormod o arian ar staffio yn hytrach na phrosiectau rheng flaen. Yn y clwstwr Cymunedau yn Gyntaf yng Nghaerffili, gwariwyd dros £2 filiwn ar staffio yn 2015 a 2016. Roedd hyn yn fwy na phum gwaith y swm a wariwyd ar brosiectau gwrthdlodi yng Nghymru.