Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch i bob un sydd wedi cyfrannu at y drafodaeth y prynhawn yma, a diolch i Sian Gwenllian, ar ran Plaid Cymru, am gynnig y cyfle i drafod y Gymraeg yma heddiw. Llywydd, byddaf i’n gofyn i Aelodau y prynhawn yma gefnogi gwelliant 1 gan Jane Hutt, ond i beidio â derbyn y gwelliannau eraill. Rydw i’n gofyn i Aelodau bleidleisio felly oherwydd ddydd Mawrth nesaf byddwn ni’n gwneud datganiad ar y strategaeth i’r iaith a byddwn ni’n gwneud datganiadau pellach ar sut yr ydym ni’n bwriadu gweithredu’r strategaeth. Beth nad wyf i eisiau ei wneud y prynhawn yma yw clymu’r Llywodraeth i mewn i safbwyntiau lle’r ydym ni’n mynd i barhau i drafod a chynnal ymgynghoriadau pellach. Nid wyf i eisiau dechrau proses o drafod wrth ddweud lle’r ydym ni’n sefyll. Nid wyf i’n credu y byddai hynny’n beth doeth i’w wneud. Felly, ni fyddaf i’n derbyn y gwelliannau’r prynhawn yma—nid oherwydd fy mod i yn anghytuno â’r gwelliannau, ond oherwydd ein bod ni eisiau parhau i gynnig a chynnal trafodaeth gyfoethog amboutu sut rydym ni’n hyrwyddo’r Gymraeg a sicrhau dyfodol y Gymraeg.

Wrth ddweud hynny, rydw i eisiau dechrau gyda’r pwyntiau roedd Dai Lloyd wedi bennu yn eu gwneud amboutu newydd agweddau. Rwyf finnau a Dai Lloyd, mae’n ymddangos, yn darllen yr un papurau ac yn clywed, ambell waith, yr un adroddiadau. Rydw i’n hollol glir yn fy meddwl i, ac mae’n glir, rwy’n credu, ym meddwl pob un ohonom ni nad yw e’n dderbyniol i Gymry Cymraeg gael ein herio oherwydd ein bod ni’n digwydd siarad Cymraeg yng Nghymru. Ambell waith, pan wyf i’n clywed rhai adroddiadau—clywsom ni adroddiad yn y ‘Daily Post’ wythnos diwethaf amboutu rhyw dŷ bwyta yn y gogledd lle’r oedd pobl yn cwyno oherwydd eu bod nhw’n clywed y Gymraeg yn cael ei siarad yng Ngwynedd. Wel, mae gen i neges hollol glir: rydym ni’n siarad Cymraeg yng Nghymru ac rydym ni’n mynd i barhau i siarad Cymraeg yng Nghymru, ac mae gyda ni hawl i wneud hynny. Nid ydym ni’n ymddiheuro wrth neb oherwydd ein bod ni’n dewis defnyddio ein hiaith ni yn ein gwlad ni. Ac rydym ni’n mynd i sicrhau nid jest statws y Gymraeg ond newid agweddau tuag at y Gymraeg. Nid ydym ni’n fodlon dod i unrhyw fath o gytundeb gyda neb ar hynny. Rydym ni’n mynd i ddefnyddio’r Gymraeg a pharhau i hyrwyddo defnydd o’r Gymraeg.

A gaf i ddweud hyn hefyd? Wrth symud ymlaen gyda’r fath o strategaeth a thrafodaeth yr ydym ni’n cael, rydym ni’n mynd, wythnos nesaf, i amlinellu ein gweledigaeth ni am y Gymraeg a sut rydym ni’n cyrraedd y nod o 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2050. Mae pawb yn cytuno, rydw i’n meddwl, fod y strategaeth yn un heriol ac uchelgeisiol. Ond rydw i hefyd yn meddwl ein bod ni’n dechrau ar daith—dechrau ar daith fel cenedl, fel gwleidyddion, fel Llywodraeth. Ac roeddwn i’n hollol glir yn fy meddwl i y llynedd, pan oeddwn innau â’r Prif Weinidog wedi gosod y targed yma, nad oeddem ni’n gosod targed er mwyn sicrhau dim newid. Roeddem ni’n gosod targed uchelgeisiol er mwyn creu’r angen i newid, er mwyn creu’r angen i newid sut mae’r Llywodraeth yn gweithredu a sut rydym ni fel cenedl yn gweithio ac yn gweithredu ar sawl un o’r meysydd polisi.

Wrth ddweud hynny, a gaf i ddweud gair ar addysg? Rydym ni wedi clywyd rywfaint o drafodaeth ar addysg y prynhawn yna. Nid ydw i’n mynd nôl i’r gorllewin; nid dyna yw fy mwriad i heddiw, er fy mod wedi cael gwahoddiad gan Adam Price i wneud hynny. Ond rydw i yn mynd i ateb y cwestiynau yr oedd Simon Thomas wedi’u gofyn i mi.

Mae Aled Roberts wedi bennu ei waith e ar WESPs ar draws y wlad, ac rydw i’n mynd i gyhoeddi ei adroddiad e, rwy’n gobeithio, cyn diwedd y tymor, ac yn bendant dros yr haf. Byddaf i’n ysgrifennu at gynghorau lleol yn ymateb i bob un o’r WESPs ar yr un pryd, a byddaf yn gofyn i gynghorau lleol sicrhau ein bod ni’n gallu ymateb i WESPs a chael cynlluniau strategol yn eu lle a fydd yn ein galluogi ni i gyrraedd yr 1 filiwn, ac rydw i’n derbyn—. Nid ydw i’n derbyn pob un o’ch ffigyrau chi, ond rydw i yn derbyn y ffaith bod rhaid i ni gael fframwaith o’r fath, ac mi fyddwn ni’n gwneud hynny.

Mi fyddwn ni hefyd, wrth gwrs, yn gwneud datganiadau pellach ar hynny. Mi fydd Kirsty Williams yn gwneud datganiadau pellach ar y cwricwlwm ac addysg bellach, a hefyd rydw i’n awyddus iawn ein bod ni ddim yn siarad ac yn trafod y Gymraeg yn nhermau addysg drwy gyfrwng y Gymraeg ac yn nhermau addysg drwy gyfrwng y Gymraeg yn unig. Mae’n bwysig bod plant sy’n mynd i ysgolion Saesneg yng Nghymru yn cael yr un cyfle i ddysgu Cymraeg ac i ddod yn rhugl yn y Gymraeg erbyn iddyn nhw adael yr ysgol, ac mi fyddwn ni yn sicrhau hynny trwy’r math o ddiwygiadau i’r cwricwlwm rydym ni’n bwriadu eu gwneud.

A gaf i droi at rai o’r pwyntiau yr oedd Jeremy Miles wedi’u codi? Rydw i wedi dilyn y drafodaeth, ac rydw i wedi dilyn y drafodaeth sydd wedi bod amboutu ein hawliau ni i ddefnyddio’r Gymraeg, ac rydw i’n cytuno bod rhaid inni ystyried yn bellach sut rydym ni’n gweithredu’r hawl i ddefnyddio’r Gymraeg, ac rydw i’n meddwl bod gwaith Gwion Lewis yn cynnig ffordd o drafod hynny, ac rydw i’n edrych ymlaen at barhau trafodaeth o’r fath yn ystod y misoedd nesaf. Rydw i yn cytuno bod angen fframwaith deddfwriaethol sydd yn ein galluogi ni i gyrraedd ein gweledigaeth ni a gweld y cynllun i gyrraedd 1 filiwn o siaradwyr.

Ond hefyd mae’n rhaid inni ystyried a oes gyda ni’r fframwaith deddfwriaethol angenrheidiol mewn lle ar hyn o bryd. Mae angen ystyried a yw’r balans rhwng rheoleiddio gwasanaethau cyhoeddus a chefnogi’r Gymraeg trwy weithgareddau hybu yn hwyluso ein haddysg ac yn gweithio ar hyn o bryd. Mae rhai, y prynhawn yma, wedi awgrymu bod angen newid, ac mae rhai, wrth gwrs, wedi newid eu hatebion eu hunain, ac rydw i’n gwerthfawrogi hynny, ac mi fyddwn ni’n ystyried eich awgrymiadau yn ystod y trafodaethau a fydd yn dod. Felly, rydw i’n gallu dweud y byddaf i’n cyhoeddi Papur Gwyn i ymgynghori ar hyn. Byddaf yn cyhoeddi’r Papur Gwyn yn ystod yr Eisteddfod yn sir Fôn, ac mi fyddwn ni’n trafod sut rydym ni yn creu’r fath o fframwaith deddfwriaethol a fydd yn angenrheidiol arnom ni ar gyfer y dyfodol.

Nid ydw i’n bwriadu trafod beth fydd cynnwys y Papur Gwyn y prynhawn yma, ond rydw i’n gallu dweud hyn: ni fyddwn ni’n ymyrryd â statws y Gymraeg. Rydw i’n gwybod bod rhai wedi cwestiynu a ydym ni’n edrych ar sut rydym ni’n gweithredu safonau. A yw hynny yn meddwl ein bod ni’n gwanhau statws y Gymraeg? Nid ydym ni’n gwneud hynny, ac nid ydym ni’n bwriadu gwneud hynny. ‘In fact’, rydym ni eisiau mynd i bellach i gryfhau statws y Gymraeg, ac fe fydd eisiau hefyd sicrhau bod yna ddigon o bwyslais ar hyrwyddo a hybu. Rydw i eisiau symud y pwyslais. Rydw i eisiau symud o bwyslais o ffurf fiwrocrataidd o reoleiddio i ffurf wahanol o hybu a hyrwyddo, a thrwy wneud hynny, rydw i eisiau gwneud rhywbeth pwysicach, efallai. Rydw i eisiau uno’r genedl ar bwnc y Gymraeg. Rydym ni’n gwybod, ac rydw i’n gwybod, fel un sydd wedi dysgu’r Gymraeg ac un sy’n cynrychioli etholaeth lle nad wyt ti’n clywed y Gymraeg ar y stepen drws ac ar y ffyrdd ac yn cael ei siarad yn y gymuned, ambell waith, nad ydym ni fel Cymry wedi uno ar y Gymraeg.

Ond beth rydw i eisiau gwneud yw hyn—yn mynd nôl at y pwyntiau y mae Neil Hamilton wedi’u gwneud yn bellach y prynhawn yma ac ar adegau gwahanol—sicrhau nad ydym yn gorfodi ac yn sôn amboutu gorfodi, ond dathlu’r ffaith bod gyda ni ddwy iaith genedlaethol, fod gyda ni ddau ddiwylliant cenedlaethol, ein bod ni’n gallu mwynhau y ddwy iaith lle bynnag yr ydym ni yng Nghymru, a’n bod ni’n defnyddio’r Gymraeg i uno Cymru ar gyfer y dyfodol.