Diolch, Llywydd. Ar 8 Gorffennaf 1873 gadawodd 500 o aelodau o Undeb Corawl De Cymru Aberdâr ar ddechrau eu taith i gystadlu am gwpan sialens y Crystal Palace. Roedd yr undeb, wedi’i ffurfio o leisiau o gorau o bob rhan o faes glo de Cymru, yn dychwelyd i gystadlu fel y pencampwyr ar y pryd. Yn 1872 enillasant y cwpan heb gystadleuaeth. Yn 1873 roeddent yn wynebu her gan un o gorau enwocaf Llundain, ond cawsant eu datgan yn enillwyr mewn digwyddiad bythgofiadwy i’r rhai a oedd yn bresennol. Ni ddigwyddodd cystadleuaeth 1874 ond roedd yr undeb wedi ennill y teitl ‘Y Côr Mawr’ am eu llwyddiant.

Arweinydd y côr oedd Griffith Rhys Jones, a oedd yn fwy adnabyddus fel Caradog. Cafodd Caradog ei eni’n fab i saer coed yn y Rose and Crown Inn yn Nhrecynon cyn hyfforddi a mynd i weithio fel gof. Yn gerddor dawnus, daeth Caradog o hyd i’w alwedigaeth fel arweinydd, gan ennill ei wobr gyntaf mewn Eisteddfod yn 1853 yn ddim ond 19 oed. Dros yr 20 mlynedd nesaf, tyfodd enwogrwydd a llwyddiant Caradog nes iddo gyrraedd y penllanw buddugoliaethus yn Crystal Palace. Cafodd Caradog ei gladdu yn Aberdâr, ac mae ei gerflun yn sefyll yn falch yng nghanol y dref. Ond i’r hanesydd Phil Carradice, newidiodd Caradog a’i gôr ddelwedd Cymru a’r Cymry. Gwnaethant Gymru yn wlad y gân.