Diolch, Llywydd, a diolch i Adam Price am ei araith yn hynny o beth. Yn ein cyfarfod ar 10 Mai, trafododd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu y cynllun ieithoedd swyddogol drafft, fel yr amlinellwyd yn flaenorol, a chawsom dystiolaeth lafar gan Adam Price, Comisiynydd y Cynulliad ar yr iaith Gymraeg, a chan swyddogion y Cynulliad hefyd. Fodd bynnag, cyn craffu ar y cynllun drafft, cytunodd y pwyllgor y byddai’n ddefnyddiol cynnal ymgynghoriad cyhoeddus cyfyngedig i geisio barn sefydliadau a allai fod o ddiddordeb yn y maes hwn. A chawsom ni ymatebion gan Gomisiynydd y Gymraeg, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, Cymdeithas Cyfreithwyr Cymru, y mentrau iaith, ac undebau llafur Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Ar ôl cael tystiolaeth gan Adam, ysgrifennais ato i grynhoi barn y pwyllgor am y cynllun drafft. Mae fy llythyr i’w gael ar agenda’r Cyfarfod Llawn fel papur ategol, yn ogystal â’r ymateb a gefais gan Adam. Roedd Aelodau yn fodlon, ar y cyfan, â’r cynllun drafft, ac yn cydnabod y gefnogaeth gyffredinol ardderchog a oedd ar gael iddynt, i’w helpu i wneud eu gwaith yn nwy iaith swyddogol y Cynulliad. Yn ystod y cyfarfod, trafodwyd nifer o’r materion a godwyd yn yr ymgynghoriad. Fodd bynnag, yn fy llythyr, gofynnais am sicrwydd ynghylch nifer o bwyntiau cyn gofyn i’r Cynulliad fabwysiadu’r cynllun yn ffurfiol.

Roedd y materion hyn yn cynnwys hygyrchedd gwefan y Cynulliad ar gyfer pobl â nam ar eu golwg, a’r ffaith nad oedd y fersiwn Gymraeg o’r rhyngrwyd yn ddealladwy, gan ei bod yn defnyddio ffoneteg y Saesneg. Ond rwyf yn falch o nodi bod gwaith ar y gweill i fynd i’r afael â’r mater hwn, er y byddwn yn ddiolchgar pe gallai Adam Price gadarnhau y bydd gwefan y Cynulliad yn defnyddio’r lleisiau synthetig newydd cyn gynted ag y bo modd. Holwyd hefyd a allai meddalwedd Microsoft Translator helpu i ddatblygu sgiliau iaith defnyddwyr. Unwaith eto, rwyf yn falch o nodi bod hyfforddiant ychwanegol ar gael os oes angen.

Mae’r cynllun braidd yn brin o dargedau meintiol. Esboniodd Adam Price nad oedd Comisiwn y Cynulliad yn argyhoeddedig mai targedau meintiol yw’r ffordd orau o reidrwydd o greu sefydliad gwirioneddol ddwyieithog. Roedd ymateb Adam Price yn cynnwys rhagor o wybodaeth am rai o’r ffyrdd mwyaf ansoddol a rheolaidd a gaiff eu defnyddio o fonitro llwyddiant y cynllun. Ond byddai’n dda gweld targedau o ran hyfforddiant i’r gweithle yn y cynllun, yn ôl cymdeithas yr iaith. A fyddai’r Comisiwn efallai yn fodlon ailystyried hwn, a rhoi’r fath dargedau yn eu lle?

Credaf fod angen ystyried ymhellach a ellid pennu targedau mesuradwy, a allai fod yn gymhelliant i wella, er mwyn i ni fel Cynulliad sgrwtineiddio’r hyn sydd yn digwydd o ran y cynllun iaith, ac er mwyn i’r cyhoedd sgrwtineiddio’r hyn sydd yn digwydd yn y cynllun iaith. Gofynnodd y pwyllgor hefyd am ragor o wybodaeth am y dull newydd o recriwtio a amlinellir yn y cynllun drafft. Roedd y pwyllgor yn gyffredinol o blaid y fframwaith rhuglder newydd, a fydd yn golygu y bydd angen i bob aelod newydd o staff yn y dyfodol ddangos cwrteisi ieithyddol sylfaenol o leiaf. Caiff hyn ei ddiffinio fel y gallu i adnabod, ynganu a defnyddio ymadroddion ac enwau cyfarwydd, ac i ddeall testunau sylfaenol, fel negeseuon e-bost syml.

Fodd bynnag, nid oes llawer o wybodaeth yn y cynllun drafft ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio yn ymarferol. Sylwais fod Adam yn ei ymateb yn dweud y caiff gweithgor ei sefydlu i sicrhau y bydd y system arfaethedig yn addas i’r diben hwn. Er nad wyf yn credu ei fod yn rheswm i wrthod y cynllun yma heddiw, rhaid i mi ddweud fy mod yn ei chael hi braidd yn od fod cynnig gerbron y Cynulliad i gymeradwyo cynllun sy’n cynnwys un elfen allweddol na fydd efallai yn addas i’r diben yn y pen draw. Efallai yr hoffai Adam Price a’r Comisiwn gnoi cil ar hynny. Hefyd, yn ei dystiolaeth lafar, cadarnhaodd Adam Price y byddai’r dull newydd o recriwtio yn cael ei gymhwyso’n wirfoddol i staff presennol, ac na fyddai’r gallu i siarad Cymraeg yn rhan allweddol o benderfyniadau’n ymwneud â dyrchafu neu hyrwyddo staff. Fodd bynnag, yn ei ymateb a ysgrifennodd i’r pwyllgor, mae Adam yn dweud y byddai angen i staff sy’n gwneud cais am swyddi gwag neu swyddi newydd, ac rwy’n dyfynnu, ddangos lefel sgiliau iaith sy’n gysylltiedig â’r swydd honno.’

Mae hynny, wrth gwrs, ychydig yn wahanol, a byddwn yn ddiolchgar pe gallai Adam egluro’r rheswm dros y gwahaniaeth rhwng yr hyn a ddywedodd yn ei dystiolaeth lafar â’r hyn a ddywedodd yn ei ymateb ysgrifenedig.

Roedd y pwyllgor hefyd yn pryderu am y gofyniad i unrhyw staff newydd ddangos cwrteisi ieithyddol sylfaenol, gan y gallai hynny effeithio ar y gallu i recriwtio staff o grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol, yn enwedig staff BME. Roedd Adam Price wedi paratoi asesiad o’r effaith ar gydraddoldeb i liniaru rhai o’r pryderon hynny.