Part of 3. 3. Cwestiynau Amserol – Senedd Cymru am 3:15 pm ar 20 Medi 2017.
Diolch am yr ymateb hwnnw. Mae’n eithaf anodd gwybod ble i ddechrau mewn perthynas â’r mater hwn—adroddiad mewnol sy’n sylfaenol ddiffygiol, a’r hyn a grëwyd gan reolwyr graddfa ganol fel atodiad i’w gwaith bob dydd yn ôl cyn-ymgynghorydd o Brifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Mae hynny, ynddo’i hun, yn gyhuddiad damniol o’r adroddiad hwn. Rydych yn dweud heddiw mai adolygiad annibynnol ydyw. Yr hyn a ddarllenais yn y datganiad ysgrifenedig oedd mai asesiad o’r adolygiad oedd hwn i fod. Felly, hoffwn gadarnhad y bydd yn adolygiad gwirioneddol annibynnol. A ddoe, dywedodd y Prif Weinidog, ac rwy’n dyfynnu:
‘Mae’n hollbwysig bod yr ymchwiliad yn annibynnol. Nid fy lle i yw dweud wrth Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru beth y dylent ac na ddylent ei wneud’.
Eto i gyd, roedd amlinelliad o gylch gwaith cyfyngedig yn eich datganiad yr wythnos ddiwethaf. Felly, rwy’n awyddus i wybod, os mai hwn yw’r cylch gwaith, a wnewch chi ymrwymo i’w newid? Oherwydd mae angen i ni edrych ar yr achos yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys y camgymeriadau a wnaed gan Brifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn y modd y cafodd yr honiadau yn erbyn Kris Wade eu trin ar y cychwyn: ei gyflogaeth, y methiant i gael gwiriad y Swyddfa Cofnodion Troseddol, y methiant i’w ddiswyddo, nepotistiaeth bosibl, a’r posibilrwydd real iawn, pe bai Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg wedi gweithredu’n gynt, y gellid bod wedi atal llofruddiaeth Christine James. Mae’r rhain yn gwestiynau y mae gwir angen inni fynd i’r afael â hwy, yn ogystal â’r gwrthdaro buddiannau posibl sy’n bodoli yn awr gyda phrif weithredwr dros dro’r bwrdd iechyd.
Rwyf eisiau deall hefyd, heb fod yn amharchus, sut y cymerodd gymaint o amser i chi roi hwn i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru? Rwy’n deall bod yr adroddiad hwn yn barod ym mis Ionawr, ac ni chawsom ddatganiad ysgrifenedig tan wythnos diwethaf. Pam y dewisoch Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn hytrach nag adolygiad annibynnol fel sydd wedi digwydd mewn achosion eraill, er mwyn i mi allu deall y broses honno, a sut y bydd yn digwydd fel y gall pobl roi tystiolaeth iddo, er mwyn i’r rhai y gofynnwyd iddynt, yn ôl yr honiad, i roi tystiolaeth yn yr ymchwiliad mewnol diwethaf allu rhoi tystiolaeth ac er mwyn i’r rhai yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol gan y sgandal fod yn rhan o’r broses? Cyfarfûm â gŵr Christine James, y wraig a lofruddiwyd gan Kris Wade, ddoe—Stuart James—a bu’n rhaid iddo ef ddarganfod drwy gyfrwng y teledu fod yr adroddiad hwn yn bodoli hyd yn oed. Mae hynny, a bod yn onest, yn annerbyniol. Ni allwn gael sefyllfa lle mae pobl yn gorfod gwylio’r cyfryngau er mwyn iddynt gael gwybod beth sy’n digwydd mewn perthynas ag unigolyn sydd wedi gwneud rhywbeth gwirioneddol ofnadwy i aelod o’u teulu. Felly, rwyf am orffen gyda hyn, ac nid yw ef am wneud unrhyw gyfweliadau ar y cyfryngau, ond dyma’r hyn a ddywedodd wrthyf:
Dylid cofio bod y llofruddiaeth hon wedi cael effeithiau sylweddol sy’n newid bywydau, ar deulu Christine James a adawyd ar ôl, yn ogystal â’r unigolion sy’n cael eu cam-drin yn yr amgylchedd gofal lle y dylent fod fwyaf diogel. Nid yw’n ymwneud â niferoedd, costau, gwobrau gwleidyddol. Mae’n ymwneud â dod o hyd i’r gwirionedd a sicrhau bod y rhai sy’n gyfrifol am y methiannau yn cael eu dwyn i gyfrif a’u bod hwy eu hunain yn deall beth yw’r methiannau hynny.
Rwy’n erfyn arnoch, Ysgrifennydd y Cabinet: mae yna reolwyr a phobl sydd wedi gwneud penderfyniadau sy’n dal i fod yn eu swyddi neu sydd wedi cael taliadau gan y bwrdd iechyd hwnnw na ddylent fod wedi eu cael, yn syml iawn, yn seiliedig ar y ffordd y maent wedi gweithredu yn y bwrdd iechyd hwn, a thra bwyf yn Aelod Cynulliad, ni wnaf gam â’r bobl hyn. Mae dioddefwyr wedi cael cam. Rydym wedi gweld sgandalau yn y gorffennol yn ymwneud â chartrefi gofal, ag enwogion yn y system Brydeinig, ac ni allwn adael i hyn ddigwydd o dan ein goruchwyliaeth ni. Felly, os gwelwch yn dda, gwnewch yn siŵr fod yr ymchwiliad annibynnol hwn yn gweithio er mwyn pawb sy’n gysylltiedig ag ef.