A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu'r gwersi a ddysgwyd yn sgil y sgandal Kris Wade ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg? (TAQ0043)

Mae gan y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, wersi pwysig a phellgyrhaeddol i’w dysgu o’r achos hwn. Rwyf wedi gofyn i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru gynnal adolygiad annibynnol i ddarparu sicrwydd pellach a sicrhau bod gwersi’n cael eu dysgu. Nodais hyn yn fy natganiad yn ddiweddar, a byddaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau’r Cynulliad.

Diolch am yr ymateb hwnnw. Mae’n eithaf anodd gwybod ble i ddechrau mewn perthynas â’r mater hwn—adroddiad mewnol sy’n sylfaenol ddiffygiol, a’r hyn a grëwyd gan reolwyr graddfa ganol fel atodiad i’w gwaith bob dydd yn ôl cyn-ymgynghorydd o Brifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Mae hynny, ynddo’i hun, yn gyhuddiad damniol o’r adroddiad hwn. Rydych yn dweud heddiw mai adolygiad annibynnol ydyw. Yr hyn a ddarllenais yn y datganiad ysgrifenedig oedd mai asesiad o’r adolygiad oedd hwn i fod. Felly, hoffwn gadarnhad y bydd yn adolygiad gwirioneddol annibynnol. A ddoe, dywedodd y Prif Weinidog, ac rwy’n dyfynnu:

‘Mae’n hollbwysig bod yr ymchwiliad yn annibynnol. Nid fy lle i yw dweud wrth Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru beth y dylent ac na ddylent ei wneud’.

Eto i gyd, roedd amlinelliad o gylch gwaith cyfyngedig yn eich datganiad yr wythnos ddiwethaf. Felly, rwy’n awyddus i wybod, os mai hwn yw’r cylch gwaith, a wnewch chi ymrwymo i’w newid? Oherwydd mae angen i ni edrych ar yr achos yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys y camgymeriadau a wnaed gan Brifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn y modd y cafodd yr honiadau yn erbyn Kris Wade eu trin ar y cychwyn: ei gyflogaeth, y methiant i gael gwiriad y Swyddfa Cofnodion Troseddol, y methiant i’w ddiswyddo, nepotistiaeth bosibl, a’r posibilrwydd real iawn, pe bai Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg wedi gweithredu’n gynt, y gellid bod wedi atal llofruddiaeth Christine James. Mae’r rhain yn gwestiynau y mae gwir angen inni fynd i’r afael â hwy, yn ogystal â’r gwrthdaro buddiannau posibl sy’n bodoli yn awr gyda phrif weithredwr dros dro’r bwrdd iechyd.

Rwyf eisiau deall hefyd, heb fod yn amharchus, sut y cymerodd gymaint o amser i chi roi hwn i Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru? Rwy’n deall bod yr adroddiad hwn yn barod ym mis Ionawr, ac ni chawsom ddatganiad ysgrifenedig tan wythnos diwethaf. Pam y dewisoch Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn hytrach nag adolygiad annibynnol fel sydd wedi digwydd mewn achosion eraill, er mwyn i mi allu deall y broses honno, a sut y bydd yn digwydd fel y gall pobl roi tystiolaeth iddo, er mwyn i’r rhai y gofynnwyd iddynt, yn ôl yr honiad, i roi tystiolaeth yn yr ymchwiliad mewnol diwethaf allu rhoi tystiolaeth ac er mwyn i’r rhai yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol gan y sgandal fod yn rhan o’r broses? Cyfarfûm â gŵr Christine James, y wraig a lofruddiwyd gan Kris Wade, ddoe—Stuart James—a bu’n rhaid iddo ef ddarganfod drwy gyfrwng y teledu fod yr adroddiad hwn yn bodoli hyd yn oed. Mae hynny, a bod yn onest, yn annerbyniol. Ni allwn gael sefyllfa lle mae pobl yn gorfod gwylio’r cyfryngau er mwyn iddynt gael gwybod beth sy’n digwydd mewn perthynas ag unigolyn sydd wedi gwneud rhywbeth gwirioneddol ofnadwy i aelod o’u teulu. Felly, rwyf am orffen gyda hyn, ac nid yw ef am wneud unrhyw gyfweliadau ar y cyfryngau, ond dyma’r hyn a ddywedodd wrthyf:

Dylid cofio bod y llofruddiaeth hon wedi cael effeithiau sylweddol sy’n newid bywydau, ar deulu Christine James a adawyd ar ôl, yn ogystal â’r unigolion sy’n cael eu cam-drin yn yr amgylchedd gofal lle y dylent fod fwyaf diogel. Nid yw’n ymwneud â niferoedd, costau, gwobrau gwleidyddol. Mae’n ymwneud â dod o hyd i’r gwirionedd a sicrhau bod y rhai sy’n gyfrifol am y methiannau yn cael eu dwyn i gyfrif a’u bod hwy eu hunain yn deall beth yw’r methiannau hynny.

Rwy’n erfyn arnoch, Ysgrifennydd y Cabinet: mae yna reolwyr a phobl sydd wedi gwneud penderfyniadau sy’n dal i fod yn eu swyddi neu sydd wedi cael taliadau gan y bwrdd iechyd hwnnw na ddylent fod wedi eu cael, yn syml iawn, yn seiliedig ar y ffordd y maent wedi gweithredu yn y bwrdd iechyd hwn, a thra bwyf yn Aelod Cynulliad, ni wnaf gam â’r bobl hyn. Mae dioddefwyr wedi cael cam. Rydym wedi gweld sgandalau yn y gorffennol yn ymwneud â chartrefi gofal, ag enwogion yn y system Brydeinig, ac ni allwn adael i hyn ddigwydd o dan ein goruchwyliaeth ni. Felly, os gwelwch yn dda, gwnewch yn siŵr fod yr ymchwiliad annibynnol hwn yn gweithio er mwyn pawb sy’n gysylltiedig ag ef.

Rwyf o’r farn fod cylch gwaith yr adolygiad annibynnol yn ddigon eang i AGIC wneud eu gwaith. Maent yn arolygiaeth annibynnol go iawn, a’r her yw sicrhau eu bod yn darparu adolygiad sy’n rhoi sicrwydd wrth edrych ar yr hyn a ddigwyddodd. Hefyd, mae yna her i bob un ohonom ddeall, nid yn unig yr hyn a ddigwyddodd ar y pryd, ond lle’r ydym yn awr yn ogystal. Ac mae rhywfaint o hyn yn ymwneud â’r sicrwydd a ddarparwn ar gyfer ein system wrth symud ymlaen. Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yw’r corff priodol i ymgymryd â’r ymchwiliad hwn. Rwy’n gwybod eich bod wedi gwneud nifer o sylwadau ynglŷn â chysylltu’r ymddygiad y cwynwyd amdano yn ystod y gyflogaeth a’r llofruddiaeth a ddilynodd. Mae’n werth atgoffa ein hunain fod y tri mater y cwynwyd amdanynt wedi’u cyfeirio at yr heddlu ac mai’r system cyfiawnder troseddol a fu’n ymchwilio a phenderfynu peidio â rhoi camau pellach ar waith. Rwy’n credu bod yna gwestiynau dilys i ni eu deall ynglŷn â’r hyn a ddigwyddodd ar y pryd ac ai dyna’r un dull a fydd yn cael ei ddefnyddio yn awr ai peidio.

O ran y pwynt ynglŷn â’r cysylltiad rhwng y tri mater difrifol y cwynwyd amdanynt yn ystod ei gyfnod mewn cyflogaeth a’r llofruddiaeth, rwy’n credu y dylai gwleidyddion o unrhyw liw oedi cyn ceisio gwneud cysylltiad uniongyrchol rhwng y gyflogaeth a’r llofruddiaeth. Rwy’n credu ei bod yn bwysig deall, yn dilyn yr adolygiad, pa un a oes unrhyw dystiolaeth go iawn fod yr ymddygiad y cwynwyd amdano wedi chwarae unrhyw ran yn y llofruddiaeth a ddilynodd. Rwy’n deall pam fod hyn mor emosiynol i bobl yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol a theuluoedd y dioddefwyr honedig, y tri unigolyn a oedd wedi cwyno am ymddygiad Kris Wade yn ystod ei gyfnod fel gweithiwr, yn ogystal â theulu Christine James. Felly, rwyf o ddifrif ynglŷn â hyn, ac rwy’n aros am yr adroddiad gan AGIC a’r adolygiad y maent yn ei gyflawni ac nid wyf yn ceisio cyfyngu ar eu gallu i siarad â phobl wrth gyflawni adolygiad priodol a chadarn o’r hyn sydd wedi digwydd. Rwyf wedi dweud y byddaf yn rhoi’r newyddion diweddaraf i’r Aelodau. Os oes rhagor i mi neu i’r Llywodraeth ei wneud, wedi i’r adolygiad gael ei ddarparu, fe fyddaf yn hollol agored gyda’r Aelodau ynglŷn â phenderfyniadau y byddaf yn eu gwneud a chamau pellach os oes eu hangen.

Ysgrifennydd y Cabinet, roedd canfyddiadau adroddiad mewnol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ar Kris Wade yn datgan nad aethant ar drywydd cwynion yn drylwyr a nodent, i bob pwrpas, fod yna ddiwylliant mewn rhai mannau o seilio camau gweithredu, rwy’n dyfynnu, ‘ar i ba raddau y gellid credu cleifion’ ac mae hynny’n hollol gywilyddus. Rwy’n nodi ac yn llwyr gefnogi galwadau Cymdeithas Feddygol Prydain a’r gwrthbleidiau eraill y dylid cael ymchwiliad annibynnol. Rwy’n falch fod y Prif Weinidog wedi datgan ei gefnogaeth i hyn ddoe. Rydym eisiau i’r bwrdd iechyd gynnal y safonau uchaf. Ni all y cyhoedd fod yn sicr y bydd yn gwneud hyn os ydym yn gadael iddo ymchwilio ei hun. O ganlyniad, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â pha drafodaethau a gawsoch gydag Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i hwyluso ymchwiliad annibynnol? Diolch.

Diolch am y sylwadau a’r cwestiynau. Gwn fod adolygiad y bwrdd iechyd, yr adolygiad mewnol, wedi cael ei ddisgrifio’n gyson fel un diffygiol. Nid yw’n gwyngalchu. Pan fyddwch yn edrych ar yr adroddiad ac yn ei ddarllen, maent yn cydnabod bod methiannau yn y ffordd yr aethant ati i gyflogi Kris Wade yn y lle cyntaf ac i ymdrin â’r cwynion a wnaed yn erbyn ei ymddygiad fel un o weithwyr y bwrdd iechyd. Ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod ein bod yn disgwyl i fyrddau iechyd ymchwilio eu hunain, ac i ddeall, pan fydd rhywbeth wedi mynd o’i le, gan gynnwys pan fydd wedi mynd o’i le yn ddifrifol, fod cyfrifoldeb arnynt o hyd i ymchwilio i’r ymddygiad hwnnw a cheisio deall pa wersi sydd i’w dysgu drostynt eu hunain, yn ogystal â’r gallu i gael adolygiad annibynnol. Rwy’n credu bod y ffaith eu bod wedi bod yn barod i ddweud wrthynt eu hunain eu bod yn cydnabod methiannau, eu bod yn cydnabod na chafodd y cwynion cychwynnol eu hymchwilio’n drylwyr, fod y dull o weithredu’n canolbwyntio gormod ar ba mor gredadwy oedd y rhai a wnaeth y cwynion yn hytrach na cheisio dod o hyd i’r gwir—mae’r rheini’n bethau na ddylai neb ohonom geisio esgus nad ydynt yn yr adroddiad hwnnw ac nad ydynt yn faterion difrifol yma yn awr o ran sut rydym yn disgwyl i bryderon yn y dyfodol gael eu trin yn briodol ac yn drylwyr. Yn ychwanegol at yr angen i’r byrddau iechyd hynny ymchwilio eu hunain, fel y dywedais yn gynharach mewn ymateb i’r cwestiwn ac yn y datganiad ysgrifenedig, nodais yn yr achos hwn y bydd AGIC yn cynnal eu hadolygiad annibynnol eu hunain, byddant yn adrodd a byddaf yn sicrhau bod yr Aelodau’n cael y wybodaeth ddiweddaraf yn llawn, gan gynnwys rhyddhau’r adroddiad y byddant yn ei ddarparu.

Yr wythnos diwethaf, Ysgrifennydd y Cabinet, cyfarfûm â chadeirydd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a’r uwch-swyddog a oedd yn un o’r bobl a ofynnodd am yr adroddiad hwnnw er mwyn cael sicrwydd, pe bai’r sefyllfa hon yn codi heddiw, y byddai’n cael ei chanfod yn gynt ac na fyddem yn gweld yr un methiannau ag a ddigwyddodd o’r blaen. Er bod yr Aelod dros Orllewin De Cymru yn dal i rygnu ymlaen am y gwersi a ddysgwyd, mae’n bwysig i fy etholwyr fod gwersi’n cael eu dysgu eto, oherwydd maent angen yr hyder fod y systemau ar waith. Nawr, maent wedi fy sicrhau eu bod ar waith, ond a wnewch chi sicrhau bod AGIC nid yn unig yn asesu eu hasesiad ond eu bod mewn gwirionedd yn gyfforddus ac yn hyderus fod y systemau a nodwyd ar waith fel na all hyn ddigwydd eto, ac y bydd hynny’n rhan o’r cylch gwaith?

Credaf fod hynny’n cael ei gynnwys yn y cylch gwaith. Rydym yn disgwyl y bydd AGIC yn darparu sicrwydd am arferion cyfredol, i edrych ar y methiannau a nodwyd ac a gydnabuwyd a sicrhau bod y rheini’n bethau rydym wedi’u cynllunio allan o’n system—fel enghraifft, yr her ynglŷn â methu gwirio gwiriad y swyddfa cofnodion troseddol yn briodol. Un peth yw dweud, ‘Wel, a fyddai’r unigolyn hwnnw wedi pasio gwiriad cofnodion hyd yn oed pe bai wedi’i wneud ar y pryd, pan gafodd y swydd yn y lle cyntaf?’, ac mewn gwirionedd, mae’n debygol y byddai wedi gwneud hynny, ond beth bynnag sy’n digwydd, yr her yw: sut ydych chi’n cael gwared ar y risg mewn gwirionedd? A bellach mae gennym broses ar draws y gwasanaeth iechyd gwladol lle mae cydwasanaethau’n cyflawni hynny, felly ni ddylai pobl allu dod i mewn i’n gwasanaeth iechyd gwladol yn yr un ffordd ac osgoi gwiriad y swyddfa cofnodion troseddol, er enghraifft. Felly, rwy’n cydnabod y pwynt rydych yn ei wneud, yn llwyr hefyd, fod angen cael sicrwydd priodol y gall yr Aelodau roi eu ffydd a’u hymddiriedaeth ynddo, oherwydd nid yn unig ei fod yn bwysig i Aelodau yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg; mae hwn yn fater y dylai’r gwasanaeth cyfan ddysgu gwersi ohono a thawelu meddyliau’r cyhoedd yn briodol ynglŷn â’r ffordd rwy’n disgwyl i’n gwasanaeth iechyd ymddwyn.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf gan Angela Burns.