Dydd Sadwrn oedd yr ail ar hugain o Fedi 1934. Roedd rhai glowyr ym Mhwll Glo Gresffordd wedi cyfnewid shifftiau er mwyn iddynt allu mynd i wylio Wrecsam yn chwarae pêl-droed y prynhawn hwnnw. Ond wrth gwrs, ni lwyddasant i gyrraedd y gêm am fod ffrwydrad 2,000 troedfedd o dan y ddaear wedi rhwygo siafft Dennis ar agor yn oriau mân y bore hwnnw.

Collodd 266 o bobl eu bywydau yn y trychineb, glowyr lleol bob un, a rhuthrodd eu teuluoedd at ben y pwll glo. Chwech o ddynion yn unig, ar doriad, a ddihangodd o’r sifft. Aeth gwirfoddolwyr, wedi’u harfogi â chlipiau trwyn a chaneris yn unig yn erbyn nwy marwol carbon monocsid i lawr i geisio achub unrhyw oroeswyr. Bu farw tri o frigâd achub pwll glo Llai gerllaw hefyd. Arhosodd y teuluoedd yn ofer tan nos Sul, pan ddaeth yn amlwg nad oedd neb yn dod i fyny o siafft Dennis yn fyw. Roedd adwaith y cyhoedd yn aruthrol ac uniongyrchol: codwyd £566,000 i weddwon a phlant y rhai a gollwyd—sy’n gyfwerth â thua £30 miliwn heddiw. Trodd perchnogion y pwll eu cefnau i bob pwrpas ar y glowyr a oroesodd a bu’n rhaid iddynt fynd ar y dôl mewn cyfnod o ddiweithdra enfawr.

Mae Pwll Glo Gresffordd wedi cau erbyn hyn, a’r domen yw’r unig atgof gweladwy o bwll a gyflogai 2,200 o weithwyr. Ond mae cofeb barhaol i’r 266 o fywydau a gollwyd i’w gweld y tu allan i glwb y glowyr Gresffordd, ac mae’r datganiad hwn hefyd yn tystio i’w haberth a’r aberth a wnaed gan lowyr di-ri yng Nghymru dros y blynyddoedd. Mae cyrff y rhai a ddaliwyd yn y ffrwydrad yn parhau i fod wedi’u claddu’n ddwfn o dan y ddaear, ond ni fyddant byth yn angof.