Yr eitem nesaf felly yw’r datganiadau 90 eiliad. Dawn Bowden.

Diolch, Llywydd. Aeth 30 mlynedd heibio ers i Gymru fod yn dyst i un o’r llwyddiannau chwaraeon mwyaf, pan gurodd Clwb Pêl-droed Merthyr Tudful y tîm cryf FC Atalanta o’r Eidal yng Nghwpan Pencampwyr UEFA. Roedd y noson honno ym mis Medi 1987 yn un gofiadwy i’r clwb wrth iddynt guro Atalanta 2-1 ar Barc Penydarren, a dylem gofio fod Atalanta hyd heddiw yn parhau i fod yn glwb yng nghyngrair Serie A. Felly, er y bydd cefnogwyr ifanc Cymru’n breuddwydio efallai am Gareth Bale a Hal Robson-Kanu, Kevin Rogers a Ceri Williams a sgoriodd y goliau i Ferthyr o flaen dros 8,000 o gefnogwyr ym Mharc Penydarren. A hyd heddiw, mae atsain y noson wych a’r fuddugoliaeth anhygoel honno mewn pêl-droed Ewropeaidd yn dal i’w glywed dros y degawdau. Mae yna ffilm i’w chael am yr achlysur bellach, sef ‘The Martyrs Of 87’, sy’n rhoi cyfle newydd i fwynhau’r noson wych honno.

Bydd y rhai ohonoch sy’n dilyn pêl-droed yn gwybod bod y clwb wedi wynebu amseroedd caled yn dilyn hynny, ond diolch byth, daethant yn ôl fel Clwb Pêl-droed Merthyr, ac os ewch i stadiwm LoadLok Penydarren heddiw, fe welwch faes chwarae gyda chyfleusterau gwych sy’n addas i gefnogi pêl-droedwyr ifanc am flynyddoedd lawer i ddod. Felly, a gaf fi gofnodi fy nymuniadau gorau i’r rheolwr presennol, Gavin Williams, a’r garfan o chwaraewyr am weddill y tymor hwn? Efallai bod deng mlynedd ar hugain wedi mynd heibio, ond nid yw’r noson honno o ogoniant yn erbyn Atalanta wedi mynd yn angof.

Llyr Gruffydd.

Dydd Sadwrn oedd yr ail ar hugain o Fedi 1934. Roedd rhai glowyr ym Mhwll Glo Gresffordd wedi cyfnewid shifftiau er mwyn iddynt allu mynd i wylio Wrecsam yn chwarae pêl-droed y prynhawn hwnnw. Ond wrth gwrs, ni lwyddasant i gyrraedd y gêm am fod ffrwydrad 2,000 troedfedd o dan y ddaear wedi rhwygo siafft Dennis ar agor yn oriau mân y bore hwnnw.

Collodd 266 o bobl eu bywydau yn y trychineb, glowyr lleol bob un, a rhuthrodd eu teuluoedd at ben y pwll glo. Chwech o ddynion yn unig, ar doriad, a ddihangodd o’r sifft. Aeth gwirfoddolwyr, wedi’u harfogi â chlipiau trwyn a chaneris yn unig yn erbyn nwy marwol carbon monocsid i lawr i geisio achub unrhyw oroeswyr. Bu farw tri o frigâd achub pwll glo Llai gerllaw hefyd. Arhosodd y teuluoedd yn ofer tan nos Sul, pan ddaeth yn amlwg nad oedd neb yn dod i fyny o siafft Dennis yn fyw. Roedd adwaith y cyhoedd yn aruthrol ac uniongyrchol: codwyd £566,000 i weddwon a phlant y rhai a gollwyd—sy’n gyfwerth â thua £30 miliwn heddiw. Trodd perchnogion y pwll eu cefnau i bob pwrpas ar y glowyr a oroesodd a bu’n rhaid iddynt fynd ar y dôl mewn cyfnod o ddiweithdra enfawr.

Mae Pwll Glo Gresffordd wedi cau erbyn hyn, a’r domen yw’r unig atgof gweladwy o bwll a gyflogai 2,200 o weithwyr. Ond mae cofeb barhaol i’r 266 o fywydau a gollwyd i’w gweld y tu allan i glwb y glowyr Gresffordd, ac mae’r datganiad hwn hefyd yn tystio i’w haberth a’r aberth a wnaed gan lowyr di-ri yng Nghymru dros y blynyddoedd. Mae cyrff y rhai a ddaliwyd yn y ffrwydrad yn parhau i fod wedi’u claddu’n ddwfn o dan y ddaear, ond ni fyddant byth yn angof.