Byddai hanes byr o’r mater hwn yn help. Oddeutu 18 mis yn ôl bu newid sydyn ac annisgwyl i’r gwasanaeth a ddarparir i drigolion Llanharan a Brynna gan Ganolfan Feddygol leol Pencoed. Ers cryn dipyn, roedd is-gangen fel y’i gelwir o feddygfa meddyg teulu yn cael ei darparu yn Llanharan a Brynna o dan gontract gan Ganolfan Feddygol Pencoed, y byddai’r trigolion yn dweud nad yw’n hafal i gael canolfan feddygol eu hunain i wasanaethu’r cymunedau sy’n ehangu’n gyson yn ardal Llanharan. Roedd o leiaf yn darparu gwasanaeth rhesymol a gâi ei werthfawrogi i’r cleifion oedrannus a’r cleifion eraill nad oedd ganddynt eu cludiant eu hunain neu a gâi anhawster i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus neu ei fod, fel tacsis, yn rhy ddrud, neu’r rhai heb lawer o amser oherwydd gwaith neu ymrwymiadau eraill. Dylwn hefyd nodi, gyda llaw, nad beirniadaeth yw hon o’r clinigwyr a’r aelodau eraill o staff yng Nghanolfan Feddygol Pencoed, a’r gofal y maent yn sicr, wrth gwrs, yn awyddus i’w ddarparu i’w holl gleifion ble bynnag y maent yn byw. Beirniadaeth yw hon o’r strwythurau a’r ffrydiau ariannu sydd i’w gweld yn rhwystro gofal di-dor i gleifion, yn enwedig, fel yn y sefyllfa hon, pan fo’r cleifion a’r practis yn perthyn i ddwy ardal awdurdod iechyd wahanol.

Ond arweiniodd y newidiadau hynny 18 mis yn ôl at ostyngiad amlwg a oedd i’w weld yn syth yn yr oriau o ddarpariaeth meddyg teulu yng ngwasanaeth yr is-gangen. Roedd y newid, fel y dywedais, yn sydyn ac yn annisgwyl. Cafodd llawer o gleifion eu synnu. Yn ddealladwy, roedd llawer o drigolion yn bryderus iawn ynglŷn â’r hyn a oedd yn ymddangos fel ymgais sydyn i ddileu gwasanaethau, neu leihad sylweddol fan lleiaf yn y gwasanaethau i’r rhai nad oedd yn ei chael yn hawdd teithio i Bencoed. Cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus a drefnwyd mewn ymateb i’r pryderon hyn. Mynychodd dros 100 o bobl y cyfarfod hwnnw ac—nid wyf yn defnyddio rhyw fath o orliwio tebyg i Trump adeg ei urddo’n arlywydd yma—roedd y coridorau’n llawn o bobl yn ceisio clywed beth oedd yn cael ei ddweud yn y cyfarfod. Yn ychwanegol at y trigolion lleol a oedd yn bresennol, roedd yna gynghorwyr a chynghorwyr cymuned, Aelodau Cynulliad rhanbarthol a lleol, yr Aelod Seneddol, Chris Elmore, cynrychiolwyr o Ganolfan Feddygol Pencoed, bwrdd iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, y cynghorau iechyd cymuned ac eraill. Ond nid torf anwaraidd oedd hon; roeddent yn ceisio dod o hyd i’r ffeithiau ynglŷn â beth oedd yn digwydd a’r hyn oedd yn amlwg bryd hynny ac sy’n glir yn awr yw bod y ffin weinyddol sy’n gwahanu PABM a Chwm Taf yn broblem real a phwysig. Efallai y gall y cynnig diweddar fod modd uno ochr ddwyreiniol PABM ac awdurdodau iechyd Cwm Taf helpu i ddatrys y mater hwn, ond ni allwn aros am byth.

Mae Canolfan Feddygol Pencoed yn rhan o ardal PABM a chaiff cleifion eu cyllido drwy PABM, ac eto, drwy batrymau gwasanaeth hanesyddol, tra bod y rhan fwyaf o’r cleifion ym Mhencoed yn mynd naill ai i bractis meddygol Pencoed neu i’r un arall cyfagos, mae cyfran sylweddol o’r cleifion—mwyafrif y cleifion yng Nghanolfan Feddygol Pencoed yn ôl yr hyn a ddeallaf—yn dod o ardaloedd Llanharan a Brynna, sydd yn nalgylch Cwm Taf. Gallwch weld y problemau trawsffiniol sy’n codi gyda llif arian.

Mae Canolfan Feddygol Pencoed, drwy leihau ei gwasanaeth, yn gweithio’n syml yn ôl manylion ei chontract—dim mwy, dim llai. Ni all bwrdd iechyd fynnu eu bod yn darparu gwasanaeth penodol. Mae angen cysoni’r cymhellion ariannol ochr yn ochr ag anghenion cleifion ac i fod yn deg â Chanolfan Feddygol Pencoed, mae yna resymeg i’w dadl fod buddsoddi i wella’r gwasanaeth a ddarperir ym Mhencoed yn well i bob claf sy’n gallu mynychu’r lle hwnnw—sy’n gallu mynychu’r lle hwnnw. Ond mae’r meddygfeydd cangen yn Llanharan a Brynna wedi bod yn diwallu gofynion unigolion hŷn sy’n cael mwy o drafferth symud ac sy’n ei chael yn anodd mynychu Canolfan Feddygol Pencoed oherwydd cyfyngiadau cost, iechyd, cludiant neu amser.

Dros y flwyddyn ddiwethaf, siaradais â’r ganolfan feddygol ac awgrymais i’r PABM y dylent gynnig rhywfaint o arian ychwanegol i’r ganolfan feddygol a allai helpu yn y tymor byr i adfer, neu i adfer yn rhannol, y lefel wreiddiol o wasanaeth i feddygfeydd cangen Llanharan a Brynna. Byddai’n mynd yn bell, Weinidog, tuag at leddfu’r anfodlonrwydd parhaus. Felly, buaswn yn ddiolchgar iawn am gymorth Ysgrifennydd y Cabinet i geisio eglurhad am y rhesymau pam na ellir adfer y gwasanaeth gwreiddiol yn Llanharan a Brynna, neu rywbeth yn debyg iddo, er mwyn lleddfu’r pryderon presennol, yn enwedig os yw PABM wedi cynnig cymorth ychwanegol, fel sydd wedi digwydd o bosibl yn ôl yr hyn a ddeallaf. Rwy’n deall y gall y trafodaethau rhwng practis meddygol preifat a bwrdd iechyd fod yn anodd, a bod yn rhaid diogelu rhai cyfrinachau masnachol, ond rwy’n credu bod pobl leol, gan gynnwys y rhai a fynychodd y cyfarfod gwreiddiol, yn haeddu adroddiad gonest ynglŷn â pha ymdrechion a wnaed gan PABM a phractis meddygol Pencoed i ymateb i’w pryderon. Rwy’n credu y byddai pobl yn siomedig, a dweud y gwir, pe gwelid bod cymorth wedi cael ei gynnig a allai adfer y gwasanaeth a lleddfu’r pryderon hynny, a bod cymorth o’r fath wedi cael ei wrthod am ba reswm bynnag.

Cyn i mi droi at y mater strategol mwy, gadewch i mi gryfhau’r achos mewn dwy ffordd arwyddocaol, gan wybod bod polisi sy’n seiliedig ar dystiolaeth yn bolisi da yn wir ac y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cefnogi hynny. Roeddwn wrth fy modd fod y cynghorau iechyd cymuned, yn ôl ein hanogaeth, wedi dod at ei gilydd i edrych ar y materion yn ymwneud â boddhad cleifion ymhlith y rhai a fynychai feddygfa Llanharan a meddygfa Brynna—ac roedd yr hyn a ganfuwyd ganddynt yn ddiddorol iawn. Mae’n rhaid i mi ddweud bod lefelau bodlonwydd cleifion, ar y cyfan, â meddygfa Pencoed yn 65 y cant—y rhai a ddywedodd eu bod yn fodlon i ryw raddau neu’i gilydd. Ond roedd 65 y cant o’r rhai a fynychai’r meddygfeydd yn Llanharan a Brynna yn anfodlon. Mae’n ddiddorol dros ben. Roedd y rhan fwyaf o’r cleifion—65 y cant—yn fodlon at ei gilydd â’u profiad o’r practis yn gyffredinol, ond roedd y 65 y cant a fynychai feddygfa gangen Llanharan yn anfodlon â’r amseroedd agor. Mae’r rhan fwyaf o bobl yn ardal Llanharan, yn ôl yr adroddiad, yn anhapus â’r amseroedd agor; roeddent yn ei ystyried yn annheg. Achosai anawsterau penodol, yn ôl yr hyn a ddywedwyd wrth y cyngor iechyd cymuned, i bobl sy’n gweithio a’r rhai yr oedd angen iddynt gasglu presgripsiynau. Ychydig o gleifion a soniodd am deithio i’r feddygfa ymhellach i ffwrdd, ond pan fyddent yn gwneud hyn, roedd yn effeithio ar drefniadau teithio. Roedd rhagor o bobl angen sicrhau lifft gan ffrindiau neu deulu neu gludiant cymunedol, ac roedd yn rhaid i rai ddibynnu ar wasanaethau tacsi. Ac roedd pobl yn mynegi rhwystredigaeth ynghylch yr hyn y cyfeiriais ato’n flaenorol, am y llwybrau gofal sy’n gysylltiedig â bod wedi cofrestru gyda phractis PABM. Gwnaed y sylwadau hyn gan gleifion ar draws y practis, a deimlai y byddai’n fwy cyfleus symleiddio’r broses a oedd yn achosi problemau ar hyn o bryd.

Ac maent wedi gwneud argymhellion, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddent yn nodi angen i aildrefnu’r system apwyntiadau, ac mae hynny’n digwydd ar hyn o bryd. Mae’n achosi rhai problemau cychwynnol, ond mae newid ar y gweill ar hyn o bryd yn y feddygfa. Ond roeddent yn dweud efallai y byddai’r practis yn dymuno edrych eto ar y ddarpariaeth a gynigir ym meddygfa gangen Llanharan, er mwyn sicrhau bod gwasanaethau’n cael eu trefnu i ddiwallu anghenion y boblogaeth yn y ffordd orau, a gallai hyn gynnwys darparu rhai apwyntiadau diweddarach. Dyna oedd yn arfer digwydd. Dyna pam na all pobl gyrraedd yno mwyach. Efallai y bydd y practis yn dymuno archwilio ffyrdd amgen i gleifion Llanharan allu cael presgripsiynau, o bosibl drwy weithio gyda fferyllfeydd lleol, yn hytrach na mynd yr holl ffordd i Bencoed, ac yn y blaen. A dylai Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf ystyried a ellid ymestyn ffiniau practisau cyfagos i gynnig dewis i drigolion yn ardal Llanharan allu mynd i un o bractisau Cwm Taf. Gwnaethant argymhellion penodol. Byddai’n wych gweld a allem weithredu ar y rheini.

Ond gadewch i mi fynd ymhellach, oherwydd yr agwedd arall yw’r twf enfawr ym mhoblogaeth ardal Llanharan a Brynna. Yn y 10 mlynedd rhwng 2005 a 2015, tyfodd ward Llanharan 14 y cant o ran nifer y cartrefi—450 o gartrefi ychwanegol. Yn ward Brynna, tyfodd 17 y cant gyda 657 o dai ychwanegol dros y cyfnod o 10 mlynedd. Ar y cyfan, mae dros 1,100 o gartrefi newydd wedi ymddangos mewn cyfnod o 10 mlynedd yn Llanharan. Ond nid dyna’r cyfan. Os edrychwn ymlaen at yr hyn sy’n mynd i ddigwydd yn y dyfodol, gallwn weld bod y cynllun datblygu lleol a fabwysiadwyd ar gyfer Rhondda Cynon Taf yn argymell safle datblygu strategol yn Llanharan i oddeutu 2,000 yn fwy o dai. Nid wyf yn dibrisio hyn; mae’n gyrchfan boblogaidd. Mae hon yn ardal gymudo gyda gorsaf reilffordd a gwasanaeth da, a ffordd osgoi diolch i benderfyniadau da gan awdurdod lleol Llafur a Gweinidogion Llafur yn gweithio gyda’i gilydd i’w darparu. Mae’n ei gwneud yn ardal fwy deniadol—2,000 yn rhagor o dai. Mae’r un cynllun datblygu yn dyrannu safle ym Mrynna ar gyfer 200 yn rhagor o dai. Mae’n tyfu’n gyflym ac mae angen i ni gysoni’r ddarpariaeth yn unol â hynny.

Felly, yn ogystal â cheisio cymorth Ysgrifennydd y Cabinet i ofyn am eglurhad ynglŷn â pham na ellid adfer y gwasanaeth gwreiddiol mewn rhyw ffordd neu’i gilydd, gadewch i ni edrych ar y mater mwy. Mae’n amlwg nad gwahaniaeth canfyddedig yn unig ydyw ond un go iawn ym mywydau a phrofiad cleifion yn Llanharan a’r rhai ym Mhencoed, ac rwyf am gael gwasanaeth teg, gwasanaeth da i bawb. Nid wyf am fychanu’r hyn sy’n digwydd ym Mhencoed, rwyf am godi’r safonau yn Llanharan a Brynna. Rwyf am iddynt i gyd gael gwasanaeth gwych ac rwy’n siŵr y byddai’r practis meddygol sy’n gwasanaethu’r ardal eisiau hynny hefyd. Nid yw’n digwydd ar hyn o bryd.

Felly, mae’r ail ddarn o dystiolaeth sy’n ymwneud â’r cynnydd yn nifer y cartrefi yn fy arwain at fy ail bwynt. Mae Llanharan yn gymuned wych. Mae’n mynd drwy drawsnewid mawr unwaith eto. Roedd yn arfer bod yn gyn-ddiwydiannol, rhan wledig o Sir Forgannwg, yna fe ehangodd yn aruthrol drwy’r chwyldro diwydiannol, drwy reilffyrdd a thrwy byllau glo ac yna drwy lo brig, ac yn awr, gyda dyfodiad cysylltiadau rheilffordd newydd a chysylltiadau ffordd newydd, rydym yn ceisio mynd â’r lle i mewn i gyfnod newydd yn ogystal. Mae’n fan poblogaidd sy’n tyfu ar hyd arfordir de Cymru. Mae’n mynd i dyfu’n gyflym.

Felly, rwy’n falch, dros y 18 mis diwethaf, Ysgrifennydd y Cabinet, fod arweinwyr awdurdod iechyd Cwm Taf a chyngor Rhondda Cynon Taf wedi bod yn barod i gymryd rhan mewn trafodaethau archwiliol gyda’r nod o ddatrys anghenion gofal sylfaenol gwaelodol y gymuned hon. Mae cynghorwyr lleol fel Geraint Hopkins a Roger Turner wedi chwarae eu rhan hefyd, ochr yn ochr â chynghorwyr cymuned. Mae pawb ohonom wedi bod yn archwilio i weld a oes yna ewyllys i weithio mewn partneriaeth er mwyn creu cyfleuster gofal sylfaenol newydd sy’n addas ar gyfer y ganrif hon, ac a fyddai’n gwasanaethu anghenion y boblogaeth hon sy’n tyfu, yn ogystal â’r cymunedau cyfagos.

A gallwn gael ein temtio i ddychmygu’r model posibl ar gyfer darpariaeth gofal sylfaenol addas i’r dyfodol yn Llanharan a’r cylch. Mae elfennau ohono i’w gweld eisoes mewn enghreifftiau ardderchog fel canolfan feddygol Gilfach Goch yn etholaeth Ogwr, a’r nifer o rai eraill sydd wedi eu datganoli mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, awdurdodau iechyd, meddygon teulu a chlystyrau’n gweithio gyda’i gilydd. Gallai gynnwys, er enghraifft, ymarfer addysgu ar gyfer meddygon teulu a phroffesiynau perthynol. Gallai ddwyn ynghyd y gwasanaethau perthnasol mewn un lle ar gyfer y gymuned honno, gyda bydwragedd a nyrsys ardal, dietegwyr a cheiropractyddion—amrywiaeth o weithwyr proffesiynol y tu hwnt i’r practisau meddygon teulu, sy’n hen ffasiwn ac yn perthyn i’r ganrif ddiwethaf er mor annwyl ydynt—gyda fferyllydd gwybodus ar y safle a allai gynghori ar anhwylderau cyffredin a darparu presgripsiynau, gan ryddhau amser gwerthfawr y meddyg teulu. Ac mae hyn i gyd, Ysgrifennydd y Cabinet, fel rydych chi’n ei gefnogi, yn helpu i gadw pobl yn iach yn hirach yn eu bywydau ac yn nes at adref, heb orfod troi at ofal argyfwng neu ofal acìwt mewn gwely ysbyty. Pwy a ŵyr? Efallai hyd yn oed ar safle, gyda chymorth Rhondda Cynon Taf, sy’n cyfuno cyfleusterau gofal modern i’r henoed hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, dyma yw eich cenhadaeth wedi bod fel Llywodraeth Cymru i drawsnewid y dull o ddarparu gofal sylfaenol a gofal cymdeithasol, gan gadw pobl yn iach yn nes at adref, gan leihau’r orddibyniaeth ar feddygon teulu, a defnyddio gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd yn fwy effeithiol, a chwalu’r rhwystrau rhwng iechyd a gofal cymdeithasol heb newidiadau strwythurol costus. Rydych wedi bod yn cyflawni’r trawsnewid hwn mewn mannau eraill. Rwyf wedi’i weld, rwyf wedi gweld y canlyniadau iechyd cadarnhaol. Mae’n drawsnewidiol; mae’n gweddnewid bywydau pobl. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, mae pobl yn Llanharan yn barod i gael y trawsnewid hwnnw.

Felly, a gaf fi ofyn: i ddatrys y materion uniongyrchol, a allai Ysgrifennydd y Cabinet helpu i hwyluso cyfarfod gyda PABM a Chanolfan Feddygol Pencoed i weld a ellir dod o hyd i ffordd o ddatrys y gwahaniaeth o ran bodlonrwydd â phrofiad y claf rhwng y rhai sy’n byw yn Llanharan a Brynna a’r rheini sy’n byw ym Mhencoed? Rwyf am iddynt i gyd gael gwasanaeth gwych. Yn ail, a allech helpu i chwarae rhan yn hwyluso cyfarfod gyda bwrdd iechyd PABM a bwrdd iechyd Cwm Taf, Rhondda Cynon Taf a phartneriaid posibl eraill, i archwilio’r opsiynau ar gyfer datblygu cyfleusterau newydd? Mae canolfan feddygol, gyda llaw, eisoes wedi’i chynnwys yn y safle datblygu strategol, felly gadewch inni osod y trafodaethau hyn ar lwybr carlam. Byddai hyn yn helpu i ddatrys, mewn ffordd ystyrlon, y materion sylfaenol sy’n gysylltiedig â’r twf enfawr yn nifer y tai a phoblogaeth yr ardal. Pe gallai gytuno i’n cynorthwyo i sicrhau cynnydd ar y materion hyn a chael gwared ar y dagfa, rwy’n gwybod y byddai pawb yn y gymuned leol yn gwerthfawrogi hynny, gan gynnwys y rhai sy’n gwylio o’r oriel heddiw, ac edrychaf ymlaen at gyfraniadau gan eraill.