Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i Huw Davies am gyfle arall i siarad heddiw yn y Siambr, ond yn arbennig am ddefnyddio’r ddadl fer heddiw i dynnu sylw at bwysigrwydd sicrhau mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol o ansawdd uchel.

Yn ein gwasanaethau gofal iechyd lleol y bydd mwy na 90 y cant o gysylltiad pobl â’r system gofal iechyd yma yng Nghymru yn digwydd. O’r holl bwyntiau a wnaed heddiw, mae wedi bod yn ddiddorol iawn fod cymaint ohonynt wedi canolbwyntio ar y rhan ysbyty o’r system honno ac eto mae mwyafrif helaeth—dros 90 y cant, fel y dywedais—o gysylltiad pobl â’r system yn digwydd yn ein gwasanaeth gofal iechyd lleol. Ac rwy’n sicr yn awyddus i’n gwasanaeth gofal iechyd lleol yng Nghymru, nid yn unig i fod yn seiliedig ar egwyddorion gofal iechyd darbodus fel prif gynheiliad system iechyd a gofal gynaliadwy sy’n gallu ymateb yn gyffredinol i anghenion newidiol ein poblogaeth, ond hefyd rwy’n rhannu’r hyn a ddywedwch: rwyf am i bob cymuned unigol ar draws ein gwlad gael gofal iechyd, sydd nid yn unig o ansawdd uchel yn lleol, ond eu bod yn cael mynediad da ato mewn gwirionedd, yn cael gofal gwirioneddol wych ac yn deall sut beth yw hynny. Ac mewn sawl rhan o’r wlad, bydd hynny’n edrych yn wahanol i’r system sydd wedi ein gwasanaethu’n dda hyd yn hyn, oherwydd rwy’n cydnabod y straen a’r pwysau yr ydym yn aml yn eu trafod yn y lle hwn ynglŷn â dyfodol ein gwasanaeth gofal iechyd lleol, a meddygon teulu yn arbennig fel rhannau arwyddocaol, arweiniol, os mynnwch, o’n system gofal iechyd lleol, gan ein bod yn cydnabod bod gofal iechyd lleol yn newid, ac mae angen iddo newid.

Mae yna gymaint o ysgogwyr y soniwn amdanynt dro ar ôl tro yn y Siambr hon ac fel arall, ond rydym am i’r system ddarparu mwy o ofal yn nes at adref, gydag ymagwedd fwy ataliol: felly, y syniad o drin salwch, symud y tu hwnt i hynny at sut yr ydych yn atal salwch, a chael tîm ehangach o lawer o bobl. Dyna pam y mae ein cynllun gofal sylfaenol cenedlaethol yn nodi camau gweithredu allweddol ar gyfer gwella iechyd lleol, ac mae hynny’n cynnwys datblygu gweithlu mwy integredig, amlbroffesiynol sy’n cydweithio ar lefel leol iawn i ddiwallu anghenion pobl yn y cartref, neu’n agos at adref, ac sy’n cydnabod y gallai ac y dylai llawer mwy o ofal ddigwydd yng nghartrefi pobl eu hunain. Rwy’n falch iawn eich bod wedi sôn yn eich cyfraniad am y realiti ein bod am gadw pobl allan o’r ysbyty. Mae yna lawer mwy y gallem ac y dylem ei wneud.

Weithiau, credaf fod hyn yn swnio fel ystrydeb braidd, pan ddywedwn, ‘Dyma’r llwybr yr ydym am ei ddilyn’, ac yna awn yn ôl, fel gwleidyddion, i siarad am ysbytai eto. Os na allwn wneud hyn yn iawn, fel y trafodasom yn yr adolygiad seneddol, mae yna ddyfodol anodd iawn o’n blaenau i’r gwasanaeth cyfan. Ac yn gynyddol, er hynny, rydym yn gweld byrddau iechyd yn cydweithio gyda phractisau meddygon teulu a darparwyr gwasanaethau lleol eraill. Mae rhywfaint o hyn yn digwydd yn barod, gyda fferyllwyr, nyrsys yn y gymuned, therapyddion, deintyddion, optometryddion, timau iechyd meddwl, gweithwyr cymdeithasol, gweithwyr trydydd sector ac eraill, drwy 64 o glystyrau gofal sylfaenol a grëwyd gennym. Dyna wneud y defnydd gorau o’r adnoddau sydd ar gael inni ac amser ac arbenigedd pobl a’r arian yr ydym wedi ei ddarparu yn uniongyrchol i bob un o’r clystyrau hynny ei wario ar flaenoriaethau lleol. Oherwydd rwy’n cydnabod bod rhannau sylweddol o Gymru lle maent yn cael trafferth recriwtio a chadw meddygon teulu. Buom yn siarad am hynny’n gynharach, yn adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol—nid yn unig y camau rydym yn eu cymryd ar—[Anghlywadwy.]—ac eraill, ond mae gwaith clwstwr yn rhan bwysig iawn o’r hyn yr ydym am ei wneud i gynnal gofal iechyd lleol gwych. Dylai hynny arwain, ac mae eisoes yn arwain, at fwy o gydweithredu rhwng practisau meddygon teulu—nid oeddent bob amser yn siarad â’i gilydd, a dweud y gwir; felly, mae’n digwydd rhwng practisau, nid yn unig o’u mewn—wrth iddynt nodi ffyrdd newydd o drefnu eu hunain a gwneud defnydd effeithiol o’r adnoddau sydd ar gael iddynt.

Mae ein rhaglen genedlaethol ar gyfer pennu cyfeiriad wedi bod yn ddiddorol iawn yn helpu i nodi ffyrdd mwy cynaliadwy o weithio a darparu gwasanaethau, fel y ffederasiwn o bractisau meddyg teulu sy’n symud i’r un lle yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr, a’r fenter gymdeithasol yn ne Powys, menter gymdeithasol Red Kite. Ac mae hynny wedi bod mor ddiddorol, gan ei fod wedi dod â phractisau meddygon teulu nad oedd yn siarad â’i gilydd o’r blaen at ei gilydd, ac nid oeddent yn arfer bod yn ffrindiau, ac erbyn hyn, ni fyddent am ei weld yn digwydd men unrhyw ffordd arall. Mae ganddynt ffordd wahanol o weithio gyda’i gilydd, y ffordd y mae pobl yn cael mynediad at y gwasanaeth, ac maent newydd fabwysiadu gwasanaeth meddyg teulu yn Llanandras—lle roedd y practis meddyg teulu blaenorol yn rhoi ei gontract yn ôl, ac maent wedi mabwysiadu hwnnw. Felly, mae yna awydd yn y proffesiwn i weithio’n wahanol, gan fod mwy o feddygfeydd yn gweld manteision dod at ei gilydd i ddarparu amgylchedd gwell i weithio ynddo ar gyfer staff yn y gwasanaeth, ond llwyfan gwell hefyd i ddarparu gofal iechyd lleol gwych gyda’r cyhoedd, ac ar eu cyfer.

Rwy’n credu mai dyma ble y daw’n ôl at sut y gall y rhaglenni cenedlaethol edrych ar yr heriau y soniwch amdanynt, gan mai rhan sylweddol o’r pryder sy’n cael sylw yn y rhaglen genedlaethol ar gyfer pennu cyfeiriad yw mynediad. Mae’n bryder cyffredin ynglŷn â’r gallu naill ai i gael apwyntiad neu i gael apwyntiad cyfleus a lleol. Mae llawer o’r hyn a ddywedwch yn ymwneud â mynediad at ofal lleol. O’r model hwnnw, y ffordd newydd o weithio drwy bennu cyfeiriad, mae llawer ohono’n canolbwyntio ar sut y mae gennych system frysbennu, naill ai ar y ffôn neu ar-lein neu dan arweiniad nyrs neu feddyg teulu, ond mae’n ffordd o geisio cyfeirio pobl at y rhan gywir o ofal. Gallai hynny olygu mynd i weld meddyg teulu; a gallai olygu cael cyngor y gallwch ymdopi ag ef gartref; gallai olygu mynd i’r fferyllfa; gallai olygu dod i mewn i weld ffisiotherapydd neu weithiwr gofal iechyd proffesiynol gwahanol. A’r hyn a welsom mewn rhannau sylweddol o hynny yw ei fod mewn gwirionedd yn cyflymu mynediad ar gyfer gweld gweithiwr gofal iechyd proffesiynol, ac mewn gwirionedd mae’n helpu pobl i gael eu cyfeirio at y rhan gywir o’r gwasanaeth, felly nid yw meddygon teulu’n cael eu gorlwytho â phobl nad oes angen iddynt eu gweld ac o bosibl, yn methu gweld y bobl y gallant ac y dylent eu gweld mewn gwirionedd, a gwn fod hwn yn fater y mae’r Aelod gyferbyn wedi ei weld yn ei ymarfer ei hun, ynglŷn â’r ffordd yr ydych yn gwneud y defnydd gorau o amser meddyg teulu. Nawr, mwy o ofal rhagflaenorol, i’w gynllunio i gadw pobl yn eu cartrefi yn hytrach na chael eu derbyn i’r ysbyty, a dyna ble rydym wedi gweld modelau ward rithwir yn cael eu datblygu o gwmpas y wlad hefyd—.

Nawr, y rhan arall yr oeddwn am ganolbwyntio arni cyn i mi fynd o’r cenedlaethol i’r lleol yw’r gwasanaeth elfen gyffredin mewn perthynas â fferylliaeth, oherwydd unwaith eto, fe sonioch am y pwynt ynglŷn â sut y gallai fferylliaeth fod yn opsiwn i bobl gael gwasanaeth mwy lleol. A dweud y gwir, mae Cwm Taf wedi bod yn wirioneddol flaengar ar hyn yn y ffordd y maent wedi mynd ar ôl y gwasanaeth Dewis Fferyllfa. Felly, mae gennym dros 350 o fferyllfeydd yn y wlad ar hyn o bryd sy’n cynnig y gwasanaeth; mae 75 ohonynt yng Nghwm Taf. Roedd un o’r cynlluniau peilot yn ardal Cwm Taf, yn Aberdâr, ac roedd yn wirioneddol ddiddorol gweld sut oedd y practis meddyg teulu lleol yn cydnabod ei fod wedi eu helpu i reoli nifer y bobl sy’n dod drwy’r drws, ac nid y niferoedd yn unig, ond pa mor briodol oedd hi i bobl ddod drwy’r drws yn ogystal. Ac roedd pobl yn ymddiried yn eu fferyllydd. Roedd ganddynt ystafell breifat i fynd i’w gweld, maent yn weithwyr gofal iechyd proffesiynol cofrestredig, a chafodd hyn ei alluogi a’i rymuso drwy fynediad at fersiwn o’r cofnodion meddyg teulu. Mae yna rywbeth ynglŷn â’r diogelwch. Ac yn ddiddorol, mae Cwm Taf wedi dweud wrthyf eu bod yn credu bod y gwasanaeth Dewis Fferyllfa wedi helpu i ddileu camgymeriadau llawysgrifen yn y presgripsiynau sydd i’w darparu hefyd, felly mae yna fudd sylweddol o safbwynt diogelwch hefyd. Nawr, ym mis Mawrth, bydd y gwasanaeth hwnnw ar gael i o leiaf 400—mwy na hanner yn sicr—y fferyllfeydd yng Nghymru, ac rydym am weld sylw cenedlaethol go iawn i’r gwasanaeth hwn.

Mae’n Wythnos Genedlaethol Gofal Llygaid, ond nid wyf am fynd ymlaen i siarad am optometreg gan fy mod am roi sylw uniongyrchol i’r pwyntiau a wnaethoch am y mater lleol. A daw hyn yn sgil mater y mae rhannau eraill o’r wlad yn ei gydnabod: twf poblogaeth—twf cyfredol yn y boblogaeth a thwf a gynlluniwyd—y gwyddom ei fod yn mynd i ddigwydd, ac fe gyfeirioch at Lanharan a Brynna fel ardaloedd sydd wedi eu cysylltu’n dda o safbwynt trafnidiaeth. Yr her yw sut i gynllunio fel bod gwasanaethau’n adlewyrchu’r hyn sydd gennym ar hyn o bryd a’r hyn a fydd gennym, yn hytrach nag aros i’r gwasanaethau hynny gael eu gorlwytho.

Ac mae rhywbeth ynglŷn â dyfodol y gwasanaethau hynny hefyd, a chydnabod ein bod am weithio gyda chontractwyr annibynnol. Felly, byddem yn hoffi gweithio gyda’r contractwyr annibynnol presennol i ddarparu gofal da iawn, o ansawdd uchel. Ac rwy’n cydnabod yr hyn a ddywedwch am y ffaith fod y practis hwn wedi buddsoddi ym Mhencoed. Felly, nid oedd arnynt ofn buddsoddi, ac maent wedi buddsoddi yn un o’r safleoedd hynny. Ac rwyf hefyd yn ystyried ac yn cydnabod y sylwadau a wnaeth y CIC ar y potensial, os na allant gael rhywle y credant fod trigolion lleol am iddynt fod, efallai y byddant eisiau gofyn i Gwm Taf weld a fyddai un o’u darparwyr eraill eisiau dod i agor rhestr yn ardal Llanharan a Brynna. Rwy’n credu bod hynny’n golygu bod yna fwy o reidrwydd i fod eisiau cael sgwrs leol lle—[Anghlywadwy.]—mae yna ddewis arall.

Dyna ble rwy’n dychwelyd at y pwynt ynglŷn â mynd i’r afael â’r pryder neu’r cwestiwn a ofynnwyd gennych am y cynnig i fuddsoddi, ac mae’n ymwneud yn rhannol â phryder Suzy Davies am ABM yn ogystal, gan mai fy nealltwriaeth i yw bod Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg wedi cynnig rhywfaint o fuddsoddiad i wasanaethau aros yn ardal Llanharan a Brynna. Nid wyf yn gwybod pam na chymerwyd hwnnw, ond rwy’n hapus i ofyn a oes modd i’r cynnig blaenorol o ardal bwrdd iechyd Abertawe Bro Morgannwg ddal i fod ar y bwrdd fel rhan o sgwrs agored.

Y pwynt olaf yw’r prif beth y gofynnwch amdano gennyf, rwy’n dyfalu, sef a wyf yn barod i ddefnyddio fy nylanwad, os caf ddefnyddio’r ymadrodd hwnnw, i geisio trefnu sgwrs gyda rhanddeiliaid perthnasol. Ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig iawn eich bod wedi sôn am yr awdurdod lleol, oherwydd, i fod yn deg ag awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf, mewn rhannau eraill o’u gwaith maent wedi bod yn help mawr o ran gwneud defnydd nid yn unig o’u gallu i gael gafael ar gyfalaf mewn ffordd wahanol, ond hefyd i edrych ar yr ystâd sydd ganddynt yn ogystal, i weld a oes cyfle i geisio ailsaernïo gofal sylfaenol gyda hwy’n bartneriaid—ac nid cyflawni’r hyn sydd gennym ar hyn o bryd yn unig, ond dod o hyd i ffordd wahanol o’i wneud. Rwy’n hapus i dderbyn ymyriad os caf, ac yna fe fyddaf yn gorffen.