Part of the debate – Senedd Cymru am 3:12 pm ar 26 Medi 2017.
Diolch, Llyr, am y gyfres honno o gwestiynau. A gaf i ddweud mai’r hyn sydd gennym yn y ddogfen, yn fy marn i, yw cyfres glir iawn o gamau gweithredu sy'n gysylltiedig â phwy yr ydym yn disgwyl iddynt eu cyflawni, boed hynny’n Llywodraeth ganolog, boed hynny'n haen 2 ein system, y consortia rhanbarthol, yr AALlau a phartneriaid eraill fel Estyn a'r Cyngor Gweithlu Addysg ac ysgolion eu hunain? Ac mae’r rheini wedi’u hamlinellu mewn llinellau amser, sy'n gysylltiedig â phob un o'r pedwar amcan galluogi sydd gennym yn y ddogfen.
O ran y mater o gyflwyno'r cwricwlwm, yr hyn a ddywedais, bob tro y gofynnwyd imi am hyn, yw, ydw, rwy'n credu y gallwn gyflawni'r amserlen wreiddiol a awgrymwyd yng ngwaith Graham Donaldson, ond rwyf hefyd wedi mynd ymlaen i ddweud y byddaf bob amser yn adolygu hynny, ac os wyf yn teimlo bod angen diwygio'r amserlen a awgrymwyd ar gyfer cyflwyno i sicrhau ein bod yn trawsnewid y cwricwlwm yn llwyddiannus, y byddwn yn fodlon gwneud hynny. Yn syml, roedd diffyg eglurder ynghylch sut y byddai'r broses gyflwyno'n digwydd. Y ddogfen—. A chyn hynny, nid oedd cynllun ar gyfer cyflwyno. A dyma un o'r pethau y mae ysgolion wedi gofyn amdano: ‘A allwn ni gael eglurder ynglŷn â sut y caiff hyn ei gyflwyno?’ Ac rwy'n darparu'r eglurder hwnnw nad ydym wedi'i gael o'r blaen ac rwyf hefyd wedi gwrando'n ofalus iawn ar waith y pwyllgor ac ar weithwyr proffesiynol ledled Cymru ynglŷn â faint o amser sydd ei angen arnom i sicrhau y bydd ein proffesiwn yn barod i ymgymryd â'r newidiadau hyn. Ac, unwaith eto, mae hynny'n hollbwysig ac mae'n iawn ein bod yn nodi'r newid hwn ac yn darparu'r eglurder hwnnw nawr, wrth inni lansio ein strategaeth genedlaethol newydd, ac, fel y dywedais, i roi eglurder i'r proffesiwn sydd wedi bod yn gofyn sut y bydd yn digwydd mewn gwirionedd.
Rydych wedi codi mater pwysig iawn addysgu llanw. Mae'n bwysig nad dim ond y bobl unigol sy'n gweithio yn y sector llanw—. Nid wyf yn dymuno bychanu eu cyfraniad, ond, y gwir yw ein bod yn gwybod bod dibynnu’n ormodol ar athrawon llanw’n effeithio ar safonau. Mae'n anochel. Felly, mae hyn yn destun pryder i mi. Byddwch yn gwybod bod y Gweinidog blaenorol wedi sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen i roi gwybod sut y gallem fwrw ymlaen â hyn, ac na ddaeth o hyd i unrhyw ateb cyffredinol o ran sut i ymdrin â'r agenda hon, ond roedd yn awgrymu pethau pwysig ac, er enghraifft, rydym wedi gwneud y pethau hyn. Felly, sicrhau bod Hwb ar gael i athrawon llanw: roedd yr union weithwyr proffesiynol sydd ag angen defnyddio’r adnodd hwnnw’n fwy nag unrhyw weithwyr proffesiynol eraill yn cael eu gwrthod rhag cael hynny oherwydd nad oeddem yn rhoi enw mewngofnodi a chyfrinair iddynt allu defnyddio’r system honno. Mae hynny bellach wedi cael ei unioni.
Ond wrth edrych yn fwy hirdymor ar wahanol ffyrdd y gallem drefnu'r sector llanw, rwyf i, fel chi, yn ymwybodol iawn y bu llawer o ddiddordeb ym model Gogledd Iwerddon. Nawr, mae yna fanteision ac anfanteision i fodel Gogledd Iwerddon, ond mae gennyf swyddogion yng Ngogledd Iwerddon yr wythnos hon—yr wythnos hon—yn edrych i weld a yw model Gogledd Iwerddon yn un y gellid ei drosglwyddo’n hawdd i Gymru, ond mae'n rhaid inni gydnabod na ellir gwneud rhywfaint o hyn nes bod pwerau cyflog ac amodau athrawon wedi'u datganoli inni. Felly, mae rhywfaint o gyfyngiadau o gwmpas hynny, ond rydym wrthi'n edrych ar wahanol fodelau i allu datrys rhai o'r problemau strwythurol hirdymor o ran sut mae addysgu llanw wedi’i drefnu ar hyn o bryd.
Efallai y bydd gan yr Aelod ddiddordeb mewn rhai o'r awdurdodau lleol sy'n bwriadu gweithio gyda'i gilydd i gael model canolbwynt athrawon llanw, lle bydd athro llanw ar gael i glwstwr o ysgolion ac yn gweithio i'r clwstwr penodol hwnnw o ysgolion. Mae nifer o awdurdodau lleol wedi dod ymlaen ac wedi dangos diddordeb go iawn mewn bod yn rhan o'r cynllun peilot hwnnw. Felly, mae llawer yn digwydd ym maes addysgu llanw.
O ran telerau ac amodau, mae'n bwysig iawn tawelu meddyliau pobl, oherwydd bod rhai undebau wedi bod yn fwy brwdfrydig nag eraill ynghylch datganoli cyflog ac amodau, i ailadrodd yr addewid na fydd unrhyw athro mewn sefyllfa waeth o ganlyniad i'r system hon, ac rydym am iddi gyd-fynd â'n huchelgeisiau o fewn y ddogfen hon, sy'n ymwneud â chodi safonau a chau'r bwlch cyrhaeddiad hwnnw.
Wrth gwrs, mae’r adnoddau ar gyfer hyn oll yn cyd-fynd â'r prosesau cyllidebol arferol sydd gennym yn y Llywodraeth, ar adeg pan fo cyni y DU yn parhau i fod yn heriol iawn, a gwnawn ein gorau glas i sicrhau bod gan ein hysgolion yr adnoddau sydd eu hangen arnynt, gan gydnabod, wrth gwrs, bod arian i ysgolion yn dod mewn dwy gyfran—ie, drwy'r adran addysg ar gyfer pethau fel y grant datblygu disgyblion, ond hefyd drwy lywodraeth leol, drwy'r grant cefnogi refeniw—a rhaid inni fod yn ymwybodol o'r dull hwnnw o ran sut y mae arian yn cyrraedd ein hysgolion mewn gwirionedd.
Fel y gwyddoch, mae gen i angerdd arbennig dros sicrhau bod gennym degwch yn ein system. Mae yn y ddogfen hon: tegwch i'n holl fyfyrwyr, ac mae hynny'n cynnwys y myfyrwyr hynny sy'n dilyn eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Nid yw'n deg nad oes adnoddau cyfrwng Cymraeg ar gael i fyfyrwyr yn amserol. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod wedi cynnal uwchgynhadledd ar hyn yn gynharach yn y flwyddyn—mae'n ddrwg gennyf nad oeddech yn gallu dod i’r uwchgynhadledd honno—ac rwy'n dal i gael trafodaethau gyda Chyngor Llyfrau Cymru, gyda gwasg y brifysgol, cyhoeddwyr a CBAC ynghylch sut y gallwn wella’r sefyllfa hon. Bydd yn hollbwysig wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd, oherwydd os nad oes gan dai cyhoeddi mawr ddiddordeb mewn gweithio gyda ni nawr, yn sicr, nid ydynt yn mynd i ddeffro'n sydyn a phenderfynu eu bod am ddarparu adnoddau ar gyfer cwricwlwm newydd sbon. Felly, mae'n rhaid inni ddod o hyd i atebion creadigol i'r broblem honno ein hunain, nid disgwyl i bobl eraill wneud hynny. Ond mae'n rhaid i ni gael system sy’n deg i’n holl blant.
Gwaith ieuenctid: hollbwysig. Mae'r ddogfen hon yn ceisio gwneud y cysylltiadau hynny rhwng yr hyn sy'n digwydd mewn ysgolion, yr hyn sy'n digwydd mewn cymunedau, yr hyn sy'n digwydd yn y cartref a’r berthynas rhwng hynny a chyrhaeddiad, a chael cyfle i wneud gweithgareddau addysg anffurfiol, yn eich clwb ieuenctid lleol, yn eich clwb ffermwyr ifanc lleol—beth bynnag sydd yn eich ardal chi. Mae sicrhau bod hynny ar gael i bobl ifanc yn hanfodol, hanfodol bwysig os ydym am ymdrin nid yn unig â chyrhaeddiad, ond hefyd i ymdrin â materion sy'n ymwneud â lles, oherwydd dyna'r gwasanaeth, mewn sawl ffordd, y gallwn ei ddefnyddio i ymdrin â materion sy'n ymwneud â lles.