Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n falch iawn o agor y ddadl hon ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ‘Gwireddu’r Uchelgais: Ymchwiliad i Strategaeth Gymraeg newydd Llywodraeth Cymru’. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i greu 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Os yw’r uchelgais yma am lwyddo, bydd yn golygu dyblu nifer y siaradwyr Cymraeg mewn ychydig dros genhedlaeth. Dyma bolisi uchelgeisiol y mae’r pwyllgor wedi ei gefnogi a gwnaethom gytuno i gynnal ymchwiliad i edrych ar agweddau ymarferol i weithredu’r polisi hwn yn llwyddiannus.

Clywsom ystod eang o dystiolaeth, gan gynnwys sesiynau ymgysylltu allanol anffurfiol gyda rhanddeiliaid a disgyblion ysgol o bob cwr o Gymru. Mae’n amlwg, o ystyried y dystiolaeth, er mwyn cael llwyddiant bydd angen gwaith caled, adnoddau ychwanegol sylweddol a thargedau clir. Bydd hefyd angen iddo fod yn seiliedig ar gefnogaeth barhaus gan holl bobl Cymru, yn siaradwyr Cymraeg a di-Gymraeg fel ei gilydd.

Roedd ein hargymhellion, ar y cyfan, yn ymwneud â’r agweddau ymarferol sy’n gysylltiedig â sut y gellir troi’r uchelgais yn realiti, ynghyd â’r angen am gamau eglur ar hyd y ffordd. Ein prif bryder oedd nad yw goblygiadau’r nod o gael 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg wedi’u hystyried yn llawn a bod angen rhagor o fanylder ac eglurder o ran sut y caiff y nod ei gyflawni.

Roeddem hefyd yn pryderu nad yw graddfa debygol yr adnoddau a’r buddsoddiad ychwanegol sy’n ofynnol i gyflawni’r nod wedi’u gwireddu yn llawn. Mae ystod eang o gwestiynau eraill yn dal i fod o ran sut y gellir cyflawni’r strategaeth yn ymarferol, yn enwedig o ran yr adnoddau sydd eu hangen i droi’r uchelgais yn realiti. Fodd bynnag, rwy’n falch bod ymateb y Llywodraeth a’r strategaeth derfynol ei hun yn adlewyrchu ac yn mynd i’r afael â’r materion a gafodd eu cynnwys yn yr adroddiad.

Mae addysg yn amlwg yn ganolog i’r strategaeth gyfan. Ar y cyfan, roeddem am i Lywodraeth Cymru fod yn fwy eglur ynghylch y cyfraniad cymharol a wneir gan fesurau addysg cyfrwng Cymraeg, Cymraeg mewn ysgolion eraill, addysg cyn-ysgol a mesurau i normaleiddio er mwyn cyflawni’r nod cyffredinol. Yn ogystal, a oes bwriad o gael gwahanol ffocws ar gyfer gwahanol ymyriadau wrth i’r strategaeth fynd rhagddi? Roedd rhywfaint o bryder hefyd y gallai ail-lunio’r system addysg er mwyn helpu i gyflawni strategaeth y Gymraeg amharu ar gyflawni blaenoriaethau addysg eraill. O’r herwydd, dylai unrhyw adnoddau a chapasiti i weithredu’r polisi fod yn ychwanegol at y gwariant presennol ar addysg.

Rhannodd y pwyllgor bryder Comisiynydd y Gymraeg a Gweinidog y Gymraeg bod gormod o awdurdodau lleol heb fod yn weithgar o ran ennyn ac asesu’r galw am ragor o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Nid yw cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, er enghraifft, wedi cael eu gweithredu fel y bwriadwyd ac mae nifer o awdurdodau lleol ond yn asesu’r galw presennol, heb edrych i weld sut y gellir hyrwyddo addysg cyfrwng Cymraeg er mwyn sicrhau bod rhagor o alw.

Mae’r strategaeth yn sôn am symud ysgolion ar hyd continwwm ieithyddol. Yn ein barn ni, y prif fater yw sicrhau bod rhagor o ddisgyblion yn symud i fod yn rhugl drwy’r system addysg. Mae 75 y cant o ddisgyblion Cymru yn mynychu ysgolion cyfrwng Saesneg. Gyda gwell canlyniadau, gallai’r ysgolion hyn fod yn ffynhonnell gyfoethog o siaradwyr Cymraeg yn y dyfodol. Mae angen felly i Lywodraeth Cymru ddangos sut y mae’n bwriadu gwella addysg cyfrwng Cymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Mae gan addysg cyn-ysgol hefyd gyfraniad hanfodol i’w wneud os yw’r nod gyffredinol am gael ei chyflawni, yn enwedig o ran normaleiddio’r iaith o oedran cynnar. Wrth gwrs, os yw’r nod o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg i fod yn ystyrlon, rhaid i hyn olygu mwy na dim ond gallu dweud ychydig o ymadroddion yn y Gymraeg. Mae’n rhaid iddo olygu deall a chynnal sgyrsiau naturiol ar y rhan fwyaf o bynciau bob dydd. Fodd bynnag, mae angen gwneud rhagor o waith ar ganfod ffordd wrthrychol o fesur cynnydd sy’n cael ei dderbyn yn eang.

Cafodd ein hadroddiad ei gyhoeddi ym mis Mai a chafwyd ymateb ffurfiol gan y Llywodraeth cyn toriad yr haf. Tua’r un amser, cyhoeddodd y Llywodraeth ei strategaeth derfynol, ‘Cymraeg 2050’, a oedd, fel y soniais, yn mynd i’r afael â nifer o’r materion a nodwyd yn ein hadroddiad.

Rydym, wrth gwrs, wedi cael cynigion gan Lywodraeth Cymru am Fil y Gymraeg newydd, y cynhaliwyd dadl arno ddoe. Er bod y fframwaith cyfreithiol yn rhan bwysig o’r jig-so, mae’n fater sydd rhywfodd ar wahân i’r materion a nodwyd yn ein hadroddiad, ond mae’n sicr y byddwn ni yn edrych ar gynnwys y Bil mewn manylder.