Rydw i wedi bod yn ei anwybyddu ers amser hir.

Rydw i yn ddiolchgar am y ffordd y mae Bethan Jenkins ddim jest wedi arwain y drafodaeth y prynhawn yma ond wedi arwain y pwyllgor hefyd. Rydych chi wedi gofyn sawl cwestiwn yn ystod eich araith agoriadol, a Suzy Davies, hefyd, yn ystod ei haraith hi. Rwy’n teimlo ambell waith efallai y byddai’n well dod gerbron y pwyllgor i ateb rhai o’r cwestiynau a mynd i mewn i fanylder amboutu ambell peth yr ydych chi wedi gofyn i fi yn lle trio ymateb y prynhawn yma, ac mi fuaswn i’n falch iawn o gael y cyfle i ddychwelyd i’r pwyllgor ar gyfer y math yna o drafodaeth.

Ond, yn y dadansoddiad rydym ni wedi ei rannu ar draws y Siambr y prynhawn yma, un peth sy’n sefyll mas, ac un peth sy’n bwysig, ac mae’n dod nôl at gyfraniad Lee Waters hefyd: mae’n rhaid i bob dim newid. Mi fuasai fe wedi bod yn rhwydd iawn i unrhyw Lywodraeth gael ei hethol a gosod agenda i’r iaith yn yr un ffordd ag yr ydym ni wedi ei gwneud yn y gorffennol—ein bod eisiau gweld yr iaith yn tyfu a’r iaith yn ffynnu; pa bynnag iaith a geiriad yr ydym ni’n eu defnyddio. Mi wnaeth y Llywodraeth yma rywbeth gwahanol. Mi wnaethom ni rywbeth gwahanol, rhywbeth radical, a rhywbeth bowld, yng ngeiriau Lee Waters, wrth osod targed o greu miliwn o siaradwyr, dyblu faint ohonom ni sy’n defnyddio ac yn siarad Cymraeg ar hyn o bryd. Mae hynny yn bwysig dim jest oherwydd y rhif, y targed ei hun, ond beth mae hynny yn ei feddwl i’r Llywodraeth yma, i’r Senedd yma, ac i ni fel gwlad. Mae’n meddwl bod yn rhaid i bethau newid. Mae’n rhaid i bob dim newid. A dyna pam rydw i’n gwadu’r lleisiau ceidwadol rydw i’n glywed yn y Siambr yma ambell waith a tu fas, ac mae Sian Gwenllian wedi sôn am hynny yn barod. Rydw i eisiau gweld ni’n meddwl, o’r diwedd, o’r newydd amboutu’r polisi yma a sut rydym ni yn cyfrannu at ehangu a dyblu faint ohonom ni sy’n siarad Cymraeg. Rydw i’n credu bod adroddiad y pwyllgor wedi bod yn gyfraniad pwysig i hynny. Mae’r cwestiynau y mae Bethan Jenkins a Suzy Davies wedi eu gofyn y prynhawn yma yn gwestiynau pwysig ac yn ddilys iawn, ac mae’n mynd at galon y drafodaeth mae’n rhaid i ni ei chael yn ystod y misoedd nesaf.

Pan oeddwn i’n cyhoeddi’r strategaeth a’r weledigaeth dros yr haf, roeddwn i eisiau symud yr agenda ymlaen, yn amlwg, ond mae hefyd yn bwysig i mi i beidio â jest cyhoeddi’r strategaeth ei hun, ond i gyhoeddi rhaglen waith hefyd a’r targedau sy’n rhan ohoni. Mae’r targedau rydym ni wedi eu gosod yn dargedau ar gyfer y Cynulliad yma, y Lywodraeth yma, a’r Gweinidog yma. Nid ydyn nhw jest yn dargedau ar gyfer 2030, 2040, a 2050; maen nhw’n dargedau ar gyfer y Cynulliad yma, ar gyfer y Lywodraeth yma, ac rydw i’n credu bod hynny yn hynod o bwysig. Rydym ni wedi cael cyfle i drafod y Papur Gwyn yn barod yr wythnos yma, ac nid oes gen i fwriad y prynhawn yma i fynd nôl at y drafodaeth yna, jest i ddweud y byddaf i’n parhau i arwain trafodaeth yn y wlad yma a phob rhan o Gymru, ym mhob un cymuned ar draws y wlad, ac yn arwain consensws newydd i newid y strwythurau sydd gyda ni ar hyn o bryd. Mae’n rhaid i bob dim newid.

Yng nghanol hyn i gyd mae rôl allweddol addysg, ac mae sawl un—rwy’n credu pob un o’r siaradwyr y prynhawn yma—wedi sôn am y rôl sydd gyda ni yn ein system addysg ni. Mi fydd Aelodau’n ymwybodol iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi gwneud cyhoeddiad yr wythnos diwethaf ar ein cynllun gweithredu ar gyfer addysg yng Nghymru, ac mae hi wedi rhoi pwyslais pwysig ar ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg a gwella addysgu a dysgu Cymraeg i bob un dysgwr fel rhan o’r system addysg. Rydw i’n cydnabod y pwyntiau mae Lee Waters wedi eu codi yn ei araith amboutu bwysigrwydd y system Saesneg. Gormod o weithiau, rydym ni yn canolbwyntio ar y system Gymraeg, ac nid ydym ni’n meddwl amboutu’r rhan fwyaf o blant a dysgwyr Cymru sydd yn y system Saesneg. Mae’n rhaid i bob un rhan o’r system gael ei hystyried yn y dyfodol; rydw i’n cytuno gyda phob un o’r pwyntiau mae Lee wedi eu gwneud.

Byddaf i’n gwneud datganiad, Llywydd, yr wythnos nesaf ar gynlluniau datblygu addysg, ac rwy’n credu bod yna groeso wedi bod ar draws y Cynulliad yma i waith Aled Roberts. Liciwn i gyhoeddi fy niolchiadau i Aled nid jest am y gwaith mae wedi ei wneud, ond y ffordd mae wedi mynd o gwmpas ei waith. Mae wedi bod i greu a chynnal trafodaethau gydag awdurdodau ar draws Cymru, ac wedi herio awdurdodau ar draws y wlad ar sut rydym ni’n gallu cyrraedd ein targedau—yn union y math o heriau yr oedd Bethan yn sôn amdanyn nhw yn ei haraith agoriadol. Rydym ni, fel canlyniad i’r broses honno, wedi cyrraedd pwynt ble rydym ni’n gallu dweud gyda rhywfaint o hyder y bydd gyda ni y math gynlluniau addysg Gymraeg yn eu lle a fydd yn ein galluogi ni i gyrraedd ein targedau.

Rwy’n gweld bod amser yn symud ymlaen. A gaf i jest fennu drwy ddweud hyn? Gofynnodd Bethan Jenkins gwestiwn yn ei haraith am fusnesau bach a sut rydym ni’n mynd at i hybu a hyrwyddo’r Gymraeg gyda busnesau bach. Mi fydd Aelodau’n ymwybodol bod y Prif Weinidog wedi gwneud datganiad ar grant newydd ar hynny yn ystod y brifwyl eleni yn sir Fôn ac mi fyddwn ni’n parhau i wneud datganiadau ar sut rydym ni’n symud ymlaen ar hynny.

Llywydd, rwy’n ddiolchgar iawn am waith y pwyllgor ar hyn. Mae hwn wedi bod yn ymchwiliad pwysig: mae wedi cyfrannu at ddatblygiadau polisi’r Llywodraeth, mae wedi cyfrannu at drafodaeth genedlaethol sydd ei hangen arnom ni i sicrhau nad yw polisi’r Llywodraeth ddim jest yn bolisi i’r Llywodraeth ond, yng ngeiriau Dai Lloyd, yn bolisi sy’n gallu uno Cymru a pholisi fydd yn cael ei gefnogi ar draws ein gwlad. Diolch yn fawr.