Mae’r rhan fwyaf o weithwyr yn cael eu cyflogi mewn busnesau bach a chanolig eu maint. Mae’r perchnogion busnes fel arfer yn dod o’r gymuned y maent yn masnachu ynddi, neu’n byw gerllaw. Mae eu diddordeb mewn gweld canol tref sy’n gynaliadwy yn bersonol yn ogystal â phroffesiynol, ac mae elw, yn wahanol i elw Amazon, Tesco, Asda a’r lleill, yn llawer mwy tebygol o aros yn y gymuned leol yn hytrach na chael ei anfon i ryw riant-gwmni pell mewn gwlad arall. Gan fod yr elw’n aros yn y wlad, bydd y busnesau hynny’n talu eu cyfran deg o dreth y DU, yn wahanol i rai cwmnïau rhyngwladol.

Mae’r system gyfredol yn trethu pobl fusnes ar sail gwerth nominal eu heiddo. Mae hyn yn afresymegol ac yn canolbwyntio ar adeiladau yn hytrach na’r busnes sy’n gweithredu ohonynt. Mae i’w weld yn anghofio bod yna unigolyn neu bobl y tu ôl i unrhyw fusnes bach yn ceisio gwneud bywoliaeth. Mae’n dreth anflaengar, ac mae’n hen bryd ei newid i fodel mwy blaengar, fel y mae’r eiddo gwag ar lawer o strydoedd mawr Cymru a’r nifer gymharol lai o fusnesau bach a chanolig yng Nghymru yn ei ddangos.

Mae datganoli ardrethi busnes i Gymru yn galluogi Cymru i arwain ar gyflwyno system ardrethu busnes sy’n flaengar ac yn decach. Hoffwn weld ardrethi busnes yn seiliedig ar elw neu drosiant, gyda chymhellion wedi eu hymgorffori fel bod cyflogwyr yn rhannu budd gostyngiadau mewn ardrethi busnes â gweithwyr, ar ffurf cyflogi mwy o bobl. Er enghraifft, gellid ailstrwythuro ardrethi busnes yn y fath fodd fel bod busnesau’n cael gostyngiad neu gyfradd ratach am gyflogi mwy o bobl. Gellid gosod amodau ar y disgowntiau i annog busnesau i gyflogi pobl ar gyflog uwch na’r isafswm cenedlaethol. Ychydig bach o feddwl creadigol sydd ei angen yma, dyna i gyd.

I’r rhai sy’n honni y byddai system o’r fath yn gallu bod yn gymhleth i’w gweinyddu, mae’n bosibl eu bod yn gywir, ond mae hyn yn ymwneud â’r ffordd orau o gefnogi busnesau a thalu am wasanaethau lleol. Rwy’n credu o ddifrif fod ffordd o’i wneud lle y ceir ewyllys i’w wneud, ac mae ysgogi twf economïau lleol â system drethi lleol decach yn bendant yn werth y gwaith gweinyddol ychwanegol a allai gael ei greu. Cyn i fusnes ddechrau masnachu, a chyn eu bod wedi ennill ceiniog drwy’r busnes, cânt eu llyffetheirio â bil ardrethi busnes mawr. Mae’r drefn ardrethi busnes yn datgymell busnesau rhag dechrau, ac yn gwneud bywyd yn anos i fusnesau ifanc ar adeg pan fydd angen rhywfaint o le arnynt i dyfu, i wneud elw a dechrau cyflogi pobl.

Nodaf welliannau Llywodraeth Cymru i’n cynnig, a hoffwn wneud y pwyntiau canlynol. Mae eich gwelliannau’n gwneud llawer o’ch cefnogaeth i fusnesau bach, ond cyhyd â’ch bod yn parhau i wneud dim gan ganiatáu i awdurdodau lleol chwalu’r strydoedd mawr a’r economi leol drwy ei gwneud yn anos ac yn ddrutach i wneud busnes yno, bydd eich honiadau ynglŷn â chefnogi busnesau bach yn parhau i swnio mor wag ag y maent wedi gwneud dros yr 20 mlynedd diwethaf. Mae’n iawn cyflwyno rhyddhad ardrethi, ond mae angen i fusnesau allu cynllunio a chyllidebu, ac nid yw’r senario ad hoc sydd gennym ar hyn o bryd yn caniatáu ar gyfer hynny.