Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae dydd Mawrth nesaf, 31 Hydref yn nodi pum canmlwyddiant genedigaeth y diwygiad Protestannaidd, y dydd pan hoeliodd Martin Luther, mynach Awstinaidd, y 95 pwnc sydd bellach yn enwog at ddrws Eglwys y Castell yn Wittenberg. Er mai protest yn erbyn rhai o gredoau a gormodedd yr Eglwys Gatholig ar y pryd oeddent yn bennaf, daeth y pynciau’n gatalydd i’r mudiad a newidiodd y byd, a buasai’r anghydffurfiaeth a hyrwyddai yn lledaenu fel tân gwyllt trwy Gymru yn y pen draw. Cadarnhaodd y diwygiad y syniad y dylai’r Beibl fod ar gael mewn iaith bob dydd ac nid Lladin yn unig. Roedd yn hyrwyddo rhyddid cred grefyddol drwy herio awdurdod arweinwyr eglwysig llygredig, a hyrwyddai’r gred mai’r unig ffordd o gael achubiaeth oedd drwy ffydd unigolyn yn Iesu Grist, nid drwy weithredoedd da, penyd nac ymyrraeth clerigwr crefyddol.

Nid oedd popeth yn rhwydd. Mae rhai o gredoau Luther, a bod yn onest, yn ffiaidd a dychwelodd llawer o’r diwygwyr cynnar at arferion a oedd yr un mor llygredig â’r rhai roeddent yn protestio yn eu herbyn. Eto i gyd, er gwaethaf hyn, mae’n amhosibl lleihau’r effaith gadarnhaol a gafodd gweithredoedd Luther 500 mlynedd yn ôl a’r effaith a gawsant ac y maent yn parhau i’w chael yng Wittenberg, Cymru a’r byd.

Rwyf am gloi gyda geiriau’r Athro Sarah Williams o Goleg Regent yn Llundain:

Os ydym yn credu bod pob bod dynol yn cael eu creu’n gyfartal, eu bod yn rhydd i weithredu yn ôl cydwybod, i siarad yn rhydd, i gael eu trin yn deg gerbron y gyfraith; os ydym yn credu y dylai rheolwyr ufuddhau i’r un deddfau â’u dinasyddion, y dylid gwrthwynebu gormes; y dylai arweinwyr gael eu dwyn i gyfrif, y dylid goddef gwahaniaethau mewn cymdeithas sifil—yna mae’r Diwygiad Protestannaidd yn rhywbeth sy’n rhaid i ni ei ddathlu.