Diolch, Lywydd. Lansiodd y Lleng Brydeinig Frenhinol ei Hymgyrch dros Anrhydeddu'r Cyfamod yn swyddogol yn Llundain ym mis Medi 2007 ac yng Nghymru cynhaliwyd digwyddiad yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn y mis canlynol.

Ers dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, mae dynion a menywod wedi gwasanaethu ac ymladd dros eu gwlad dan delerau'r cyfamod milwrol, sy'n datgan na ddylai rhai sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog, boed yn rheolaidd neu wrth gefn, rhai sydd wedi gwasanaethu yn y gorffennol a'u teuluoedd wynebu unrhyw anfantais o gymharu â dinasyddion eraill wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus a masnachol. Mae'n dweud bod ystyriaeth arbennig yn briodol mewn rhai achosion, yn enwedig ar gyfer y rhai sydd wedi rhoi fwyaf, megis y rhai a anafwyd a'r rhai sydd mewn galar.

Ar ôl bod yn siaradwr gwadd yng nghynhadledd flynyddol y Lleng Brydeinig Frenhinol yn rhanbarth gogledd Cymru y penwythnos cynt, cyflwynais ddadl fer yma ym mis Ionawr 2008 i gefnogi ymgyrch y lleng, a deuthum i'r casgliad fod rhaid ymladd dros hyn hyd nes y bydd wedi ei ennill a bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru wneud popeth yn ei gallu i hybu hyn.

Cyhoeddwyd cyfamod y lluoedd arfog ym mis Mai 2011, gan greu dyletswydd statudol o 2012 ymlaen i gyflwyno adroddiad blynyddol gerbron Senedd y DU sy'n ystyried effeithiau gwasanaeth ar filwyr rheolaidd a milwyr wrth gefn, cyn-filwyr, eu teuluoedd a rhai sydd mewn galar a hefyd i archwilio meysydd lle y ceir anfantais bosibl a'r angen am ddarpariaeth arbennig lle bo'n briodol. Llofnododd Llywodraeth Cymru a'r holl awdurdodau lleol yng Nghymru y cyfamod a chydsynio i weithio gyda sefydliadau partner i gynnal ei egwyddorion.

Roedd ymateb Llywodraeth y DU yn 2017 i adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Amddiffyn a ddilynodd adroddiad blynyddol cyfamod y lluoedd arfog 2016 yn nodi cynnydd yng Nghymru. Er gwaethaf hyn, fodd bynnag, hyd yn hyn ni chafwyd adolygiad annibynnol o gynnydd a darpariaeth ledled Cymru ers sefydlu'r cyfamod.

Ym mis Medi 2016, atebodd nifer o elusennau'r lluoedd arfog sy'n gweithio yng Nghymru alwad am gyflwyniadau i lywio blaenoriaethau i ddod ar gyfer Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau'r Cynulliad, gan nodi y byddai gwerth sylweddol mewn gweld y pwyllgor yn cynnal adolygiad o weithrediad cyfamod y lluoedd arfog yng Nghymru. Gan na chafwyd unrhyw arwydd a awgrymai fod bwriad i gynnal ymchwiliad, gwnaeth grŵp trawsbleidiol y Cynulliad ar y lluoedd arfog a'r cadetiaid benderfyniad i gynnal yr ymchwiliad sy'n destun y ddadl hon. Mae ein cynnig, felly, yn argymell bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn croesawu adroddiad y grŵp trawsbleidiol, yn nodi ei argymhellion ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried yr argymhellion hynny.

Ar ôl ystyried y dystiolaeth a ddaeth i law, gwnaeth yr adroddiad 23 o argymhellion mewn saith maes. Er mwyn cynnal y cyfamod, canfu'r adroddiad y dylai Llywodraeth Cymru ystyried penodi comisiynydd y lluoedd arfog ar gyfer Cymru i wella atebolrwydd sefydliadau sector cyhoeddus am ddarparu cyfamod y lluoedd arfog. Dylai fod yn ofynnol i'r comisiynydd gyhoeddi adroddiad blynyddol i'w gyflwyno i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ar ymlyniad wrth y cyfamod. Byddai comisiynydd yn cefnogi anghenion penodol cyn-filwyr, yn mynegi'r rhain i Lywodraeth Cymru ac yn craffu'n briodol ar wasanaethau i gyn-filwyr a gyflawnir gan Lywodraeth Cymru, GIG Cymru ac awdurdodau lleol.