Mae adroddiad diweddar Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru ynglŷn â hunangyflogaeth yng Nghymru yn rhoi cipolwg defnyddiol o gyflwr presennol entrepreneuriaeth a hunangyflogaeth yng Nghymru. Mae'r adroddiad yn ein hatgoffa bod nifer y bobl hunangyflogedig yng Nghymru wedi cynyddu 15,000 rhwng 2007 a 2016. Felly, mae bron dau o bob pump o swyddi newydd wedi'u creu yng Nghymru yn hunangyflogedig mewn gwirionedd. A ledled y DU, mae cyfraddau hunangyflogaeth yn awr ar eu huchaf mewn 40 mlynedd. Mae braslun yr adroddiad o'r rhesymau cadarnhaol sy'n sail i'r newidiadau hyn hefyd i'w groesawu.

Ond mae'r adroddiad hefyd yn amlinellu rhai o'r heriau sy'n llesteirio twf hunangyflogaeth ac ysbryd entrepreneuraidd. I ddechrau, mae'n amlinellu'r gwahaniaeth trawiadol rhwng gwahanol rannau o Gymru. Mae'n dweud bod cyfraddau hunangyflogaeth ar eu hisaf yng Nghymoedd y De. Mae'r gyfradd isaf yng Nghymru, 8.6 y cant, yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac mae hyn oddeutu chwarter y gyfradd ym Mhowys gyfagos. Yn fy awdurdod fy hun, Rhondda Cynon Taf, mae'r gyfradd hunangyflogaeth yn ddim ond 9.8 y cant.

Rwy'n sylwi bod y cynllun cyflenwi tasglu'r Cymoedd yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i amrywiaeth o gamau i helpu mynd i'r afael â hyn—er enghraifft, y gwaith ynglŷn â thargedu cymorth busnes i hybu busnesau newydd ac annog entrepreneuriaid. Rwyf hefyd yn croesawu'r gwaith o ran cynyddu'r nifer cynyddol o unedau busnes, a chyngor busnes pwrpasol i'r 100 o fusnesau yn y Cymoedd sydd â'r potensial mwyaf i dyfu. Ac eto, mae ardal yn dal i fod lle mae'n rhaid parhau i ganolbwyntio arni er mwyn hybu ffyniant economaidd rhai o'r cymunedau sydd, wedi cyfan, gyda'r mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Am y rheswm hwnnw, rwy'n croesawu cyhoeddiad Llywodraeth Cymru heddiw i greu dwy ganolfan newydd yn y Cymoedd i hybu entrepreneuriaeth, ac £1 miliwn ychwanegol ar gyfer prosiectau entrepreneuriaeth cymunedol sy'n benodol yn targedu pobl mewn cymunedau llai breintiedig ledled Cymru.

Fodd bynnag, mae'n syfrdanol sylwi ar y gwahaniaeth mawr rhwng y rhywiau o ran cyfraddau hunangyflogaeth, a dyna'r hyn yr hoffwn i ganolbwyntio arno yng ngweddill fy nghyfraniad heddiw. Ar gyfer pob menyw sy'n hunangyflogedig, mae 2.3 dyn. Unwaith eto, mae'r gwahaniaeth hwn yn waeth yn ardal y Cymoedd. Mae'n druenus dweud bod y gagendor fwyaf llydan yn y gymuned lle rwy'n byw yn Rhondda Cynon Taf. Yn fy awdurdod i, mae tri dyn hunangyflogedig am bob menyw hunangyflogedig. Wrth gwrs, wrth inni edrych ar y data crai, fe allwn ni esgeuluso llawer enghraifft ragorol o entrepreneuriaid benywaidd. Yn fy etholaeth fy hun, gallaf feddwl am Helen Walbey, y byddwn yn ei disgrifio fel un o wir fenywod y dadeni. Mae Helen yn gadeirydd polisi Ffederasiwn Busnesau Bach Cymru, yn ddarlithydd rhan-amser a mentor busnes. Ond gwelwyd hi'n chwalu'r rhwyg rhwng y rhywiau mewn difrif pan sefydlodd hi gwmni o'r enw Recycle Scooters, cwmni arbenigol sy'n gwerthu, gwasanaethu a thrwsio beiciau modur, sgwteri ac ategolion.

A dyna ichi Rachel Bedgood wedyn, a sefydlodd un o'r cwmnïau darparu gwasanaeth sgrinio, datgelu a gwahardd cyn-cyflogaeth mwyaf yn y DU. Mae Rachel a'i chwmni wedi ennill nifer o wobrau ac yn feistri yn eu maes. Bu Mandy St John Davey yn gwneud gwaith ymgynghorol hunangyflogedig ym maes technoleg gwybodaeth a chyfathrebu gyda chwmnïau mawr a'r Swyddfa Gymreig. Trodd Mandy wedyn at eiddo a lansio gyrfa entrepreneuraidd anhygoel o lwyddiannus yn y maes hwn.

Dyna ichi Sian Davies wedyn sydd wedi ymsefydlu'n gadarn yn yr economi sylfaenol gyda'i busnes Garnish Cymru, a Janette Leonard gyda'i menter arloesol Dial-a-Dinner, sydd wedi ehangu i ddarparu dewisiadau bwyd iach hefyd.

Ond, wrth gwrs, nid yw rhestru rhai enghreifftiau o Gwm Cynon yn mynd i ddatrys pob rhwystr i weithgarwch entrepreneuraidd, a gweithgarwch entrepreneuraidd ymysg menywod yn arbennig, ond mae yn chwarae rhan bwysig mewn un agwedd, gan dynnu sylw at nifer o esiamplau da adnabyddus y mae modd uniaethu gyda nhw, sydd nid yn unig yn annog menywod i feddwl 'fe allwn i wneud hynny' ond yn fodd, gobeithio, o ddarparu rhwydweithiau a mentoriaid sy'n gallu darparu cymorth ymarferol.

Nawr, dyma oedd un o'r argymhellion a wnaeth y grŵp trawsbleidiol ar fenywod yn yr economi yn y Cynulliad diwethaf ynglŷn â hyrwyddo entrepreneuriaeth ymysg menywod. Rwy'n gwybod bod perygl y gall y gwaith da a wneir gan grwpiau trawsbleidiol gael ei wthio o'r neilltu weithiau. Fodd bynnag, roedd gwaith y grŵp hwn yn hanfodol o ran deall y rhwystrau i ymgysylltiad economaidd menywod. Fe hoffwn i dalu teyrnged i Christine Chapman a'm rhagflaenodd fel AC Cwm Cynon ac a gadeiriodd y grŵp hwn. Mae Christine, gyda'i busnes newydd hyfforddiant bywyd, bellach yn un o'r menywod entrepreneuraidd hynny y mae eu dirfawr angen arnom ni yng Nghymru, ac yn y Cymoedd yn benodol. 

Argymhellodd y grŵp trawsbleidiol hefyd ein bod yn ymgorffori ymwybyddiaeth o'r bwlch rhwng y rhywiau mewn addysg menter a chymorth busnes. Roedd y grŵp yn cydnabod bod angen gweithredu'n benodol i helpu menywod i ddechrau a datblygu eu busnesau eu hunain. Rhaid i Busnes Cymru a darparwyr cymorth eraill ymgysylltu ag entrepreneuriaid benywaidd, ac mae'n rhaid casglu ac adolygu data ar sail rhyw i sicrhau y caiff y bylchau eu cydnabod a'u trafod. Mae adroddiad Ffederasiwn Busnesau Bach y cyfeiriwyd ato'n gynharach yn nodi bod angen mynd i'r afael yn benodol â'r bwlch rhwng y rhywiau. Gobeithio bod hyn yn her yr ydym ni'n barod i'w chymryd heddiw.