Gadewch inni wrando ar eiriau Leighton Andrews—ac nid sylwadau byrfyfyr oeddent; cawsant eu hysgrifennu ganddo mewn blog, felly roedd yn gwybod beth roedd yn ei wneud. Dywedodd:

fod Carl Sargeant wedi cael ei danseilio'n bersonol yn fwriadol gan Lywodraeth Lafur Cymru dros sawl blwyddyn. Nid wyf am enwi enwau heddiw— ond gadewch i ni obeithio y bydd yn gwneud hynny maes o law—

Ond gwneuthum gŵyn at y Prif Weinidog ynghylch un agwedd ar hyn y cefais dystiolaeth uniongyrchol ohoni yn ystod hydref 2014. Cynhaliwyd ymchwiliad anffurfiol.

Sylwais fod y Prif Weinidog wedi nodio'i ben i anghytuno pan ofynnodd Adam Price eiliad yn ôl a fu cais ffurfiol i gynnal ymchwiliad. Mae Leighton Andrews yn dweud: '

Gofynnais wedyn iddo gael ei wneud yn ffurfiol.

Felly, mae Leighton Andrews wedi dweud fod yna gais am ymchwiliad ffurfiol, ac yn sicr mae angen inni ddweud pa un o'r ddau gyfrif sy'n gywir. Aeth ymlaen i ddweud y dywedwyd wrtho y buasai'n cael ei wneud yn ffurfiol. Ni chafodd weld y canlyniad. Ni chafwyd trefn briodol, meddai.

Ac nid un cyn-weinidog cyllid yn Llywodraeth y Prif Weinidog ei hun a ddywedodd hynny. Wrth gwrs, mae ei gyn-gynghorydd arbennig, Steve Jones, wedi gwneud sylwadau tebyg yn ogystal, ac nid wyf am eu hailadrodd, oherwydd nid oes angen gwneud hynny.

Mae'r saith egwyddor bywyd cyhoeddus sydd ynghlwm wrth god y gweinidogion yn dweud hyn

'Mae deiliaid swyddi cyhoeddus yn atebol i’r cyhoedd am eu penderfyniadau ac am yr hyn y maent yn ei wneud a rhaid iddynt ganiatáu i eraill graffu arnynt yn y modd sydd ei angen er mwyn sicrhau hynny.'

A lle'n well i graffu ar weithredoedd neu ddiffyg gweithredoedd y Prif Weinidog nag yma yng Nghynulliad Cenedlaethol etholedig Cymru? Ni all neb anghytuno â phenodi rhywun o'r tu allan i edrych ar y ffeithiau. Nid wyf yn gwrthwynebu cael dyfarnwr neu ymchwilydd annibynnol o gwbl. Nid yw'r ddau opsiwn hwn yn anghyson mewn unrhyw ffordd; maent yn ategu ei gilydd. Dylai fod gennym y ddau. Ond ni, a etholwyr i'r lle hwn, sydd â hawl i ofyn y cwestiynau ac i barhau i ofyn y cwestiynau hyd nes y cawn yr atebion. Nid ydym yn gwybod a yw'r broses ymchwilio y mae'r Llywodraeth wedi'i dewis yn mynd i fod yn gyhoeddus. Nid ydym yn gwybod a fydd yn gofyn y cwestiynau cywir. Ni ddylai bennu hynny. Nid ydym yn gwybod beth fydd cylch gorchwyl yr ymchwiliad hwn. Dylent ddigwydd ar yr un pryd. Ac rwy'n credu y buasai'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn methu yn ei ddyletswydd os nad yw'n llwyddo i gyflawni'r hyn y mae yma i'w wneud, sef craffu ar weithredoedd y Llywodraeth.

Nawr, rwy'n deall bod yna anawsterau gwleidyddol i Aelodau Cynulliad Llafur. Y Prif Weinidog sy'n cael ei graffu, ond nid y Prif Weinidog yn unig, oherwydd mae'n llawer ehangach na hynny. Mae'n cynnwys gweithredoedd y cynghorwyr arbennig, a Gweinidogion eraill o bosibl, yn ôl Leighton Andrews beth bynnag. Aeth ymlaen i ddweud bod yr awyrgylch ar y pumed llawr yn 2011-16, sy'n gyfnod hwy o lawer, yn wenwynig:

mân-fwlio, chwarae gemau meddyliol, gemau pŵer, ffafriaeth, anghysondeb o ran y modd y câi gwahanol weinidogion eu trin, tanseilio personol bwriadol ar adegau.

A dywedodd hefyd fod Carl Sargeant yn ddiamau yn darged i beth o'r ymddygiad hwn. Nawr, ni ellid bod wedi rhagweld yr hyn a ddigwyddodd i Carl Sargeant wrth gwrs, ac nid wyf yn ystyried bod y Prif Weinidog yn gyfrifol am hynny. Ond efallai fod canlyniadau ei ddiffyg gweithredu dros y blynyddoedd wedi arwain at y canlyniad anrhagweledig hwnnw. Ein dyletswydd felly, nid yn unig i'r cyhoedd y tu allan, ond yn arbennig i Carl Sargeant a'i deulu, yw craffu'n llawn ac yn agored ar y ffeithiau sydd wrth wraidd y mater hwn.

Nodaf y distawrwydd o'r meinciau Llafur heddiw. Nid aelodau o'r Blaid Lafur yn unig ydynt; maent yn aelodau o'r Cynulliad Cenedlaethol, ac nid yw bod yn rhan o fyddin deracota Carwyn yn ddigon da ynddo'i hun, yn fud ac yn ddisymud yn wyneb yr hyn a allai'n amlwg gael ei ddatgelu fel sgandal gyhoeddus fawr.

Ac felly, rwy'n gofyn i'r Prif Weinidog edrych yn y drych ac ateb y cwestiwn: a yw'n credu bod y cyhoedd y tu allan yn mynd i fod yn argyhoeddedig fod y math o ymchwiliad y mae ef ei eisiau mewn gwirionedd—un wedi'i drefnu ganddo ef, gan rywun a ddewiswyd ganddo, gyda gweithdrefn na chawn gyfle i'w chwestiynu, cwestiynau y mae angen eu gofyn y cawn ein hatal rhag eu gofyn—a yw hynny'n debygol o gael ei ystyried fel ffurf gredadwy ar ymchwiliad, ac a yw'n debygol o gyrraedd yr atebion y mae pawb am eu cael. Credaf mai 'na' byddarol fuasai'r ateb i hynny yn y byd tu allan, ac y buasai'r Prif Weinidog yn gwneud anghymwynas enfawr â'r cyhoedd yn gyffredinol, ac â holl bobl Cymru, drwy geisio gwthio'r gwelliant hwn i'r cynnig drwodd heddiw.