Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu cyfraniad y Pwyllgorau Sefydlog yn y ffordd y creffir ar gyllideb Llywodraeth Cymru, er mae'n rhain dweud bod olrhain yr arian wedi profi, fel erioed, yn her, oherwydd mae arian wedi bod yn symud o'r naill ddyraniad cyllideb i'r llall, ac, mewn rhai achosion, wedi gwneud cymariaethau uniongyrchol flwyddyn ar ôl blwyddyn yn eithriadol o anodd.

Hoffwn ei gwneud hi'n glir fy mod yn deall bod y gyllideb yn gyfyngedig, ac rwyf hefyd yn sylwi bod y cyllid a ddyrennir i'r GIG wedi cynyddu mewn 0.5 y cant mewn termau real o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Fodd bynnag, ar ystod a graddfa bresennol y gwasanaeth, dim ond digon yw hyn i'w chynnal. Mae fy mhryderon ynglŷn â sut y defnyddir yr arian o fewn Prif Grŵp Gwariant y gwasanaeth iechyd, ac a yw'r defnydd hwnnw yn arwain at ganlyniadau cadarnhaol yn unol â rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru.

Mae gennyf dri maes penodol yr hoffwn i ddwyn i'ch sylw. Mae a wnelo fy mhryder cyntaf â meddygfeydd teulu. Byddwch yn ymwybodol bod yr Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd yn rhoi pwyslais enfawr ar ymdrin ag iechyd gwael ar lefel gymunedol—mae'n adlewyrchu'r hyn mae Mike Hedges newydd fod yn ei ddweud— er mwyn atal cyfeiriadau i ofal eilaidd, lle mae costau yn tueddu i godi fwyfwy. Mae hyn hefyd yn gysylltiedig â'r canfyddiadau a amlygwyd yn yr adroddiad interim sy'n deillio o'r arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n arwydd da o'r argymhellion tebygol y byddant yn eu gwneud. 

Mae manteision defnyddio meddygon, nyrsys, ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, nyrsys cyflyrau cronig ac arbenigwyr iechyd meddwl yn y gymuned yn fwy na rhai ariannol. Rydym yn gwybod ei bod hi'n fuddiol i'r claf gael ei gweld yn lleol, ei drin yn lleol a bod y dilyniant yn lleol, ac eto nid yw cyllideb Llywodraeth Cymru ar unrhyw gyfrif yn rhoi digon o adnoddau i gefnogi gofal sylfaenol. Meddygon Teulu Cymru sy'n cael y canran lleiaf o gyllideb y GIG o unrhyw un o'r gwledydd cartref. Yn 2015-16, derbyniodd meddygfeydd teulu dim ond 7.24 y cant o wariant y GIG yn gwario, ond disgwylir iddyn nhw wneud y rhan fwyaf o'r gwaith caib a rhaw o ran atal iechyd gwael a rheoli cyflyrau lluosog. 

Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru hefyd gydnabod bod gan lawer o feddygfeydd gyfleusterau annigonol a'u bod yn ei chael hi'n anodd iawn cynnig llu o glinigau a gwasanaethau mewn amgylchiadau sydd naill ai'n hynafol neu yn rhy fach ar gyfer y galw sy'n eu hwynebu. Yn fy etholaeth fy hun, mae gennyf feddygfeydd sy'n dweud na allan nhw gynnig rhai o'r clinigau gofal ataliol hanfodol sydd eu hangen oherwydd does ganddyn nhw mo'r lle na'r staff. Mae Ystadau Iechyd Cymru angen cymorth ariannol fel ei fod yn cyfateb â gofynion cyfoes, ac mae hyn yn bwynt y sylwodd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon arno wrth inni graffu ar y gyllideb. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi ddweud wrthym ni os gwelwch yn dda sut mae meddygon teulu yn mynd i allu cynnig gwasanaethau trawsnewidiol o'r fath gyda chyfran mor fach o adnoddau'r GIG?

Daw hynny â mi at yr ail faes sy'n peri pryder imi. Rydym ni i gyd wedi gwneud ymrwymiad gwleidyddol i alluogi'r Arolwg Seneddol i ystyried yn ddwys beth sydd angen ei wneud i drawsnewid ein GIG yn un sy'n gallu wynebu heriau'r dyfodol, ond nid wyf yn gweld sut mae'r gyllideb yn darparu ar gyfer y costau hyn wrth symud ymlaen. Yn wir, wrth adolygu tystiolaeth gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a gennych chithau, roedd hi'n amlwg iawn bod y cynnydd o 0.5 y cant yn darparu prin ddigon i gadw'r olwynion yn troi, felly sut y gallwch chi ddisgwyl i fyrddau iechyd a meddygfeydd i drawsnewid y ffordd maen nhw'n gweithio heb ffrydiau ariannu clir i alluogi a chefnogi'r rhaglen drawsnewidiol honno? Mae argymhellion 1 a 2 adroddiad y Pwyllgor Iechyd yn glir iawn ynglŷn â hyn. 

Y trydydd maes yr hoffwn i gyfeirio ato'n fyr yw'r arian sydd wedi ei glustnodi ar gyfer iechyd meddwl, a fydd yn cynyddu tua £20 miliwn yn 2018-19. Fodd bynnag, er gwaethaf cael ei glustnodi ers 2008, mae'r ffyrdd y mae byrddau iechyd wedi dehongli'r clustnodi hwnnw yn destun pryder, gyda thriniaethau rheolaidd yn llyncu arian gwerthfawr. Er enghraifft, os oes rhywun â phroblem iechyd meddwl angen clun newydd, daw hynny allan o'r gyllideb iechyd meddwl, ac ni allaf weld y rhesymeg na'r tegwch yn hynny. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a oes gennych chi unrhyw gynlluniau i adolygu'r holl feysydd lle mae cyllideb Llywodraeth Cymru wedi ei glustnodi i weld a ydynt nhw'n dal yn gwbl berthnasol ac yn gwneud yr hyn yr oeddent i fod i'w wneud yn y lle cyntaf.

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, pwynt cyffredinol o ran diffygion ariannol byrddau iechyd. Mae pob un o'r uchod yn amhosibl os bydd y diffygion ariannol hyn yn y Byrddau Iechyd yn parhau. Mewn atebion i gwestiynau ysgrifenedig rydych wedi dweud nad oes unrhyw arian i achub croen byrddau iechyd, ac eto, y gwir amdani yw bod angen inni edrych ar sut mae'r byrddau iechyd hynny yn cael eu hariannu oherwydd nid wyf i, ac rwyf eisiau gwneud hyn yn gwbl glir, nid wy'n gofyn am fwy o arian ar gyfer y GIG o gyllideb Llywodraeth Cymru, ond yr hyn yr wyf yn ei gwestiynu'r yw defnyddio'r cyllid presennol, gan gynnwys y cynnydd o 0.5 y cant, a pha un ai a oes angen i ni wneud, neu a oes angen i chi wneud ac angen i'ch cyd-Aelodau wneud rhai penderfyniadau anodd ynghylch o ble mae angen inni symud arian dros dro er mwyn i'r newid trawsffurfiol hwnnw ddigwydd. Fel arall, ni fydd gennym ni wasanaeth iechyd sy'n gallu cadw dau ben llinyn ynghyd a pharhau i weithio ar gyfer pobl Cymru yn y dyfodol.