Yn wir, fe drof at hynny. Mae wedi achub y blaen ar rai o'r sylwadau roeddwn yn mynd i ddod atynt, felly byddwch yn amyneddgar ac fe ddof at beth y mae hynny'n ei olygu.

Rhaid i'r strategaeth, sy'n cwmpasu'r cymunedau sydd o blaid pobl hŷn, hyrwyddo'r rôl bwysig y mae pobl hŷn yn ei chwarae yn y gymdeithas, gan gynnwys, fel y nodwyd yn briodol, pobl sydd am barhau i weithio wrth fynd yn hŷn, a phobl a fydd yn parhau i weithio yn y sector gwirfoddol, ac a fydd yn parhau i chwarae rolau a byw bywydau gweithgar fel rhieni a neiniau a theidiau, fel gofalwyr ac yn y blaen, a thrwy eu hymgysylltiad mewn gwaith cyflogedig neu ddi-dâl, gan rannu eu gwybodaeth a'u profiad, a chan gydnabod eu cyfraniad gwerthfawr. Felly, mae fforwm cynghori'r Gweinidog ar heneiddio yn cynghori'r Llywodraeth ar ddatblygiad strategaeth i sicrhau bod unrhyw bolisi yn y dyfodol yn adlewyrchu'r hyn sydd o wir bwys i bobl hŷn yng Nghymru.

Rhaid i fyrddau gwasanaethau cyhoeddus a'r byrddau partneriaeth rhanbarthol ystyried beth sy'n bwysig i bobl hŷn, a'r heriau a wynebir gan bobl hŷn wrth benderfynu ar lefel ac ystod gwasanaethau lleol a rhanbarthol. Mae hyn, fel y nodwyd, yn bwysicach nag erioed o'r blaen, gan mai'r disgwyl yw mai Cymru fydd yn gweld y cynnydd mwyaf dramatig o bobl 85 oed a hŷn yn y gwledydd hyn, a rhagwelir cynnydd o bron 120 y cant erbyn 2035. A chi fydd hynny—gan edrych ar draws y Siambr—a minnau.

Mae unigrwydd ac arwahanrwydd wedi cael sylw, a'u pwysigrwydd penodol mewn perthynas â pobl sy'n 80 oed a throsodd, er y gallent effeithio ar unrhyw un o unrhyw oedran. Mae dros hanner y bobl hŷn dros 75 oed yn byw ar eu pen eu hunain, ac maent yn wynebu risg benodol o unigrwydd ac arwahanrwydd gyda mwy o anghenion ac anghenion mwy penodol yn gysylltiedig ag iechyd corfforol ac iechyd meddwl a llesiant. Yn y sylwadau hyn, rwy'n cymeradwyo rhai o'r mentrau a welais wrth deithio o amgylch. Bydd Suzy Davies yn gwybod am y digwyddiad OlympAge a gynahaliwyd ddwy flynedd yn olynol bellach rwy'n credu, lle mae pobl ifanc sy'n cael hyfforddiant mewn gwaith cymdeithasol a gwaith gofal wedi cymryd rhan ynghyd â phobl hŷn, yn bennaf o gartrefi preswyl, ond lle mae pobl sy'n byw ar eu pen eu hunain hefyd, ac sy'n unig, yn cael eu cynnwys i gymryd rhan mewn gweithgareddau hwyl ar y diwrnod, gyda chefnogaeth awdurdodau lleol a'r trydydd sector yn ogystal. Pethau fel hynny, yn ogystal â'r mudiad siediau dynion—rhaid i hwn fod yn ddull o weithredu sydd wedi'i gydlynu'n briodol ar gyfer trechu arwahanrwydd.

Mae ein rhaglen lywodraethu, 'Symud Cymru Ymlaen', yn rhoi ymrwymiad clir i ddatblygu strategaeth genedlaethol a thrawslywodraethol i fynd i'r afael ag unigrwydd, a rhai o'r manylion, oherwydd weithiau mae'n ddefnyddiol edrych ar y manylion pan fyddwn yn sôn am beth y mae hyn yn ei olygu o fewn y gymuned, fel y dywedodd Andrew. Felly, er enghraifft, drwy Lywodraeth Cymru rydym eisoes wedi ariannu dull fesul cam dros dair blynedd ar gyfer sefydlu rhwydweithiau cymunedol dan arweiniad gwirfoddolwyr sy'n cefnogi unigolion unig ac ynysig yn y cymunedau, drwy'r model presgripsiynu cymdeithasol yr ydym wedi siarad amdano yma o'r blaen: y syniad ein bod yn gweithio o fewn cymunedau yn hytrach na dibynnu, os mynnwch, ar y syniad traddodiadol o 'Rwy'n teimlo'n sâl, rwy'n teimlo'n unig'—wel, meddyginiaeth yw'r ateb uniongyrchol. Weithiau mae hynny'n wir, ond mewn gwirionedd mae presgripsiynu cymdeithasol a chael pobl i gymryd rhan yn y rhwydweithiau cymunedol lleol hyn—nid geiriau'n unig yw'r rhain. Rydym yn ariannu mentrau i ddatblygu'r rhwydweithiau hyn ledled Cymru.

Rydym wedi ariannu ymchwil ar ddulliau dan arweiniad gwirfoddolwyr i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd, ac mae'r rhain yn argymell hybu dulliau dan arweiniad gwirfoddolwyr i fynd i'r afael ag unigrwydd. Rydym wedi darparu cyllid tair blynedd i'r Groes Goch Brydeinig a'r Gwasanaeth Gwirfoddol Brenhinol o ychydig llai na £890,000 o dan grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy y trydydd sector, sy'n galluogi'r gwaith o ddarparu gwasanaeth cymorth di-dor i bobl hŷn yng Nghymru sy'n profi unigrwydd ac arwahanrwydd difrifol, afiechyd a fforddiadwyedd bywyd o ansawdd da ar ôl ymddeol, oherwydd gwyddom fod unigrwydd yn aml iawn yn gysylltiedig ag anallu i fynd allan yn y gymuned hefyd, ac i ymweld â ffrindiau, a chadw mewn cysylltiad â ffrindiau, cymdogion a theulu.

Felly, rydym yn cydnabod cyfraniad mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus tuag at drechu unigrwydd ac arwahanrwydd. Ar hyn o bryd, fel y gwyddoch, mae Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar ddyfodol y cynllun hynod boblogaidd sy'n rhoi teithiau bws am ddim i bobl hŷn neu anabl er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl yn gallu gwneud defnydd ohono. Ar hyn o bryd, ceir ychydig o dan 750,000 o ddeiliaid cerdyn teithio presennol sy'n cael teithio am ddim ar wasanaethau bysiau lleol. Byddwch chi a minnau'n gwybod—rydym yn eu cyfarfod, maent yn dweud cymaint y maent yn defnyddio'r cynllun a chymaint y maent yn ei werthfawrogi. Mae mor boblogaidd ar hyn o bryd, mewn gwirionedd, y cynllun presennol, fel bod bron hanner y teithiau ar wasanaethau bws lleol yn cael eu gwneud gan ddeiliaid cerdyn teithio. Nid oes gennyf un eto, ond rwy'n edrych ymlaen at ei gael yn y dyfodol.

Hefyd, mae pethau megis mynediad i doiledau cyhoeddus, y cafwyd cryn drafod arno yma yn ystod hynt Bil diweddar, er mwyn cynorthwyo pobl hŷn i fod yn aelodau gweithgar o'u cymunedau a lleihau arwahanrwydd. Mae'r rhain yn bethau ymarferol. Mae mynediad i doiledau at ddefnydd y cyhoedd yn fater sy'n effeithio ar iechyd, urddas ac ansawdd bywyd pobl. Felly, yn fuan iawn byddwn yn agor ymgynghoriad ar ganllawiau i awdurdodau lleol ar sut y dylent baratoi a chyhoeddi strategaethau toiledau lleol ar gyfer eu hardaloedd. Bydd hynny ym mis Ionawr, felly bydd o'n blaenau'n fuan iawn.

Rwyf am droi yn yr amser sy'n weddill at rai o'r pwyntiau a wnaed, nid yn lleiaf ar ddementia. Bellach mae dementia yn un o'r heriau mwyaf sylweddol sy'n ein hwynebu o ran iechyd a gofal cymdeithasol. Amcangyfrifir bod 40,000 i 50,000 o bobl yng Nghymru yn byw gyda dementia. Yn 'Symud Cymru Ymlaen', ymrwymodd Llywodraeth Cymru i roi camau pellach ar waith i wneud Cymru yn wlad sy'n deall dementia drwy ddatblygu a gweithredu cynllun dementia cenedlaethol newydd. Buaswn yn dweud hefyd fod gan bawb ohonom rôl i'w chwarae yn hyn. Mae fy staff fy hun wrthi'n mynd drwy ailhyfforddiant fel swyddfa sy'n deall dementia. Mae Maesteg, y dref rwy'n byw ac yn gweithio ynddi, hefyd yn ymfalchïo yn ei chymhwyster fel tref sy'n deall dementia. Felly, mae gan bob un ohonom rôl i'w chwarae. Mae rhanddeiliaid wedi helpu i lunio'r cynllun dementia sy'n nodi'r camau gweithredu a'r canlyniadau sy'n ofynnol ar hyd bob cam o'r llwybr gofal, a bydd yn cynnwys cynyddu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth, asesu a diagnosis, a sicrhau bod gofal a chymorth yn gallu addasu yn unol ag anghenion unigolion, gan mai taith yw hon.

Rwy'n ymwybodol o'r amser, fadam dirprwy lefarydd, ond roeddwn am droi, os gallaf ddod o hyd iddo, yn fyr iawn at fater hawliau. Mae'r comisiynydd pobl hŷn wedi dweud glir mewn datganiad, yn ystod y diwrnod diwethaf hyd yn oed, ei bod hi'n dal i ystyried bod cael deddfwriaeth yn sail i hawliau yn brif ffordd ymlaen, ond hefyd gwnaeth yn glir yn y datganiad hwnnw ei bod hi am weithio gyda Llywodraeth Cymru. Yn wir, cyfarfûm â hi yn ddiweddar ac mae'n gweithio gyda fy nhîm hefyd i wneud yn siŵr ein bod yn cymryd camau buan ac amlwg i sicrhau cynnydd ymarferol a fydd yn darparu'r canlyniadau yr ydym wedi sôn amdanynt yn y ddadl hon ar bobl hŷn, beth bynnag am fater darparu deddfwriaeth sy'n sicrhau hawliau. Mae hi'n dal yn bendant ynglyn â hynny a bydd yn pwyso ar y Llywodraeth, fel y mae wedi pwyso ar y Llywodraeth yn flaenorol, ac fel y mae'r Aelod gyferbyn yn dweud y bydd yn ei wneud, ac rwy'n siŵr y bydd ei chyd-Aelodau'n gwneud hynny hefyd.

Ond hoffwn ddweud yn syml, wrth bwyso am hynny, mae'n rhaid i ni hefyd ddal ati i gyflawni, ac rwyf wedi crybwyll rhai o'r ffyrdd rydym yn gwneud hyn eisoes. Gyda'n gilydd, rwy'n credu bod yn rhaid inni ei gwneud yn glir, fel y dywedodd Angela yn ei chyfraniad, fod heneiddio a heneiddio'n dda yn rhywbeth i'w ddathlu mewn gwirionedd. Mae hynny'n wir. Ac o'r herwydd, mae angen inni ddangos yn ein cyfraniadau ac yn y ffordd yr ydym yn trafod hyn a'r ffordd yr ydym yn bwrw ymlaen ag ef, ein bod yn falch fel cenedl o wneud popeth a allwn i wneud bywydau'n dda, bywydau hir yn dda—gwneud popeth a allwn. Mae'r ddadl hon yn rhan o hynny, ond rhaid inni hefyd wneud hynny gyda mesurau pendant, a fy ymrwymiad, wrth gloi'r ddadl yma heddiw, ac i'r comisiynydd plant, yw parhau'r gwaith gyda'r holl bobl i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud hynny, gan y bydd er lles pawb ohonom wrth inni fyw'n hwy.