Roedd y Ceidwadwyr Cymreig, wrth gwrs, wrth eu boddau yn ddiweddar yn croesawu'r cyhoeddiad y bydd £31.5 miliwn ychwanegol ar gyfer cyllid refeniw llywodraeth leol Cymru yn 2018-19, a £61.7 miliwn yn 2019-20 yn rhan o gyhoeddiad Llywodraeth Geidwadol y DU o £1.2 biliwn yn ychwanegol i Gymru dros y pedair blynedd nesaf. Mae Cymru hefyd yn elwa, wrth gwrs, o newidiadau i'r fframwaith cyllidol, sy'n golygu am bob £1 a werir yn Lloegr, y caiff o leiaf £1.20 bellach ei wario yng Nghymru, rhywbeth nad yw 13 blynedd o Lywodraeth Lafur yn San Steffan erioed wedi ei gyflawni. 

Fodd bynnag, rydym wedi gweld yr un pwysau ar dalwyr y dreth gyngor ac ar gyllidebau cyfyngedig llywodraeth leol, sydd bellach yn wynebu pryderon gwirioneddol am y diffyg eglurder ynglŷn â nifer o ffrydiau ariannu. Mae adroddiad y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol ar y gyllideb ddrafft wedi galw am fwy o dryloywder wrth gyflwyno cyllid. Mae honiadau Llywodraeth Cymru o gynyddu'r gyllideb gofal cymdeithasol i £42 miliwn yn 2018-19, gan godi i £73 miliwn yn 2019-20, ac, yn ôl y sôn, £62 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer gwasanaethau ysgolion, yn cynyddu i £108 miliwn, wedi cael eu herio gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sy'n dweud bod hyn yn bodoli eisoes yn y setliad, er bod yr asesiadau o wariant safonol wedi codi £35 miliwn yn unig—rhethreg a gorliwio pur gan Lywodraeth Lafur Cymru.

Ymhellach, datgelodd y Pwyllgor Addysg, Plant a Phobl Ifanc fod y £62 miliwn honedig ychwanegol mewn gwirionedd yn cyfateb i ddim ond £1.5 miliwn wrth ystyried y cyfrifiad cychwynnol ar gyfer 2018-19, a'r ffigur terfynol a neilltuwyd.

Mae ein Pwyllgor ni, y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, yn galw ymhellach ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y mae'n bwriadu monitro'r gwariant a'r canlyniadau mewn meysydd oedd yn arfer cael cyllid grant, ond sydd bellach wedi'i ymgorffori yn y grant cymorth refeniw. Mae gostyngiadau o tua £70 miliwn yn y gost o weinyddu grantiau damcaniaethol i'w groesawu ac, i fod yn deg, ar y meinciau hyn, buom yn galw am ddull llai cymhleth a llai biwrocrataidd o ariannu llywodraeth leol. Fodd bynnag, mae Cymorth Cymru wedi lleisio pryderon nad oes modd, heb linell gyllideb benodol, dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif dros faint mewn gwirionedd a gaiff ei wario ar y rhaglen Cefnogi Pobl. Yn yr un modd, mae Cymorth i Ferched Bangor a'r Cylch wedi dweud, heb gyllid wedi ei glustnodi, na fyddant yn gwybod faint a werir ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Yn amlwg, mae angen cael cydbwysedd rhwng faint o gyllid a glustnodir a chael trywydd archwilio tryloyw. Felly, o ganlyniad, mae gennyf ddiddordeb i glywed syniadau Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn â sut y gellir cyflawni hyn. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud y caiff gwybodaeth ei chasglu drwy gyfrwng cyfres o ffurflenni gwariant at ddibenion tryloywder, craffu ac atebolrwydd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech chi ddweud pryd a ble y cyhoeddir y data hyn a sut y byddwch yn adrodd yn ôl i'r Cynulliad ar hyn—. 

Ers 2013-14, mae awdurdodau lleol wedi gweld toriadau o bron £0.5 biliwn mewn termau real. Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi dweud o'r blaen na welsoch chi erioed fformiwla ariannu amgen, ac eto i gyd buom yn galw ers blynyddoedd am adolygiad sylfaenol ac am roi gwell ystyriaeth i nifer o feysydd penodol. Demograffeg: yn enwedig anghenion pobl hŷn, o ystyried y pryderon a godwyd gan y Sefydliad Iechyd o ran pwysau ar y gwasanaethau cymdeithasol yn y dyfodol, a'r angen am gynnydd o 4 y cant mewn termau real bob blwyddyn yn y cyllid ar gyfer gofal cymdeithasol i oedolion i ymdrin â hyn. Awdurdodau gwledig: eto, siomwyd ein hawdurdodau gwledig. Pam nad yw'r Llywodraeth Lafur yn barod i helpu ein hawdurdodau gwledig? Y nhw, unwaith eto, sydd wedi profi'r gwaethaf o'ch toriadau, gyda cholledion mewn termau real o 14.5 y cant i Gyngor Powys hyd yn oed cyn setliad arfaethedig heddiw. Dim ond yn rhannol y mae'r ffactor presennol o deneurwydd poblogaeth yn mynd i'r afael ag arwahanrwydd gwledig a hwylustra gwasanaethau. Felly, rydym ni, unwaith eto, yn galw am roi mwy o sylw i'r elfen hon yn y fformiwla hefyd.

Yn olaf, mae angen inni edrych ar sut mae awdurdodau lleol mewn gwirionedd yn rheoli eu cyllid. Ni allwn ddweud wrthyn nhw sut i gyllidebu, ond mae modd inni alluogi gwell craffu cyhoeddus a democrataidd ar wariant awdurdodau lleol ac ar y defnydd o gronfeydd wrth gefn. Mae'r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol wedi galw am adolygiad ynghylch sut y gweithredir y canllawiau ar y cronfeydd sydd gan awdurdodau lleol wrth gefn. Yn siomedig iawn, gwrthodwyd hyn gan Lywodraeth Cymru. Mae ein trigolion yn parhau i weld cynnydd sylweddol yn y dreth gyngor flwyddyn ar ôl blwyddyn, gyda hynny o bosib yn 12.5 y cant yn Sir Benfro, a chynnydd mawr ledled Cymru, ac mae'r cronfeydd wrth gefn wedi codi 7 y cant ers 2012 ac yn cynrychioli 86 y cant o gyfanswm y cronfeydd wrth gefn sydd gyda'i gilydd yn fwy nag 1.4 biliwn. Ond mae anghysondeb amlwg, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mewn gwirionedd rwy'n credu bod gennych chi rywfaint o gydymdeimlad â'm barn i ynglŷn â hynny.

Yn amlwg, Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn gobeithio y byddwch chi nawr yn dod â rhywfaint o synnwyr i'r sefyllfa hurt hon. Mae gan Rondda Cynon Taf ar ei phen ei hun gronfeydd wrth gefn o bron £150 miliwn y gellid eu defnyddio. Mae cynnydd yn y dreth gyngor ar gyfer ein trigolion o 187 y cant ers i Lafur ddod i rym yng Nghymru yn dangos bod Llafur Cymru yn fwy na pharod i roi beichiau ar ysgwyddau ein deiliaid tai, lawer ohonynt ar incwm sefydlog, yn hytrach na chydbwyso eu cyllidebau eu hunain yma ym Mae Caerdydd.