Part of the debate – Senedd Cymru am 4:10 pm ar 23 Ionawr 2018.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae ein diwydiant bwyd a diod yng Nghymru yn parhau i fynd o nerth i nerth. Ers y tro diwethaf imi annerch y cyfarfod llawn, ym mis Tachwedd 2016, mae trosiant gwerthiant y diwydiant wedi cynyddu'n sylweddol o £6.1 biliwn i £6.9 biliwn. Rydym ni ar drothwy'r targed o £7 biliwn yn 'Tuag at Dwf Cynaliadwy', y cynllun gweithredu bwyd a diod a bennwyd yn 2014, i'w gyrraedd erbyn 2020. Mae hyn yn gynnydd aruthrol. Mae'n adlewyrchu'r gwaith caled a'r ymdrech gan fusnesau ledled Cymru, yn fawr ac yn fach. Mae'n ganlyniad strategaeth flaengar a chamau pendant i'w chyflawni. Mae'n ganlyniad sy'n seiliedig ar bartneriaeth, gweithio'n uniongyrchol gyda busnesau, ein canolfannau technoleg bwyd arbenigol, a bwrdd diwydiant bwyd a diod Cymru.
Dros y 12 mis diwethaf, bu llawer o lwyddiannau. BlasCymru/TasteWales oedd digwyddiad masnach ryngwladol cyntaf Cymru. Rhoddodd Gymru ar y map o ran ein dyhead i fod yn genedl bwyd. Rhagwelir y bydd gwerth y busnes a gynhyrchwyd yn cyrraedd dros £22 miliwn. BlasCymru/TasteWales fydd ein harddangosfa arbennig i ddod â Chymru i'r byd, a hefyd y byd i Gymru, ac mae'r digwyddiad nesaf wedi'i drefnu ar gyfer mis Mawrth 2019.
Fis Tachwedd diwethaf, cynhaliwyd dathliad o'n henillwyr yn y gwobrau Great Taste a'n cynhyrchion ag enwau bwyd gwarchodedig. Unwaith eto, mae'r diwydiant wedi gwneud yn hynod o dda, a chafwyd 165 o enillwyr Great Taste yng ngwobrau y DU yn 2017. Mae ein cyfanswm o gynhyrchion ag enwau bwyd gwarchodedig wedi cynyddu i 14, ac enillodd chwech y statws Ewropeaidd hwn yn 2017. Mae enwau bwyd gwarchodedig yn gydnabyddiaeth fyd-eang o ddilysrwydd a gwreiddioldeb. Gyda'i gilydd, mae'r enillwyr hyn yn datblygu ein henw da a'n brand, gan ein rhoi ar lwyfan byd-eang.
Mae ein llwyddiannau yn seiliedig ar gymorth a chyfeiriad penodol, sy'n creu hyder ac sy'n fodd i fusnesau wneud mwy. Mae ein pecynnau cymorth busnes wedi buddsoddi mewn arloesi, mewn marchnata ac yn ein pobl. Mae'r buddsoddiad a gymeradwywyd drwy'r cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd bellach yn agos i £30 miliwn, a hynny wedi'i gymeradwyo ar gyfer 34 o fusnesau sy'n ehangu. Mae Project Helix yn annog diwylliant o arloesi ac entrepreneuriaeth, a, gyda buddsoddiad o £21 miliwn, mae cymorth ymarferol yn darparu cynhyrchion a phrosesau newydd i ddiwallu'r galw yn y farchnad ac i sicrhau'r gwerth gorau.
Mae ein rhaglen clwstwr busnes yn seiliedig ar ryw chwe chlwstwr a grŵp diddordeb arbennig allweddol, sy'n cynnwys 410 o fusnesau sy'n cymryd rhan weithredol ym meysydd busnes pwysig y cynllun gweithredu bwyd a diod. Fel grwpiau diddordeb cyffredin, mae clystyrau yn fodd grymus o ysgogi twf, cynnig cyfleoedd newydd, ychwanegu gwerth a chreu cadwyni cyflenwi cryfach.
Fodd bynnag, rydym ni'n son am fwy na dim ond rhifau. Mae bwyd yn ymwneud â phobl—eu hiechyd a'u lles. Ar lawr gwlad, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi darparu £0.5 miliwn i gefnogi menter gwrth-newyn yn ystod y gwyliau ysgol ar gyfer ysgolion cynradd. Ar lefel strategol, mae gwaith yn dechrau ar strategaeth gordewdra ar gyfer Cymru.
Wrth gwrs, mae Brexit yn dal i fod yn her enfawr. Rhaid inni groesawu newid mewn meddylfryd, prosesau a strwythurau. Mae Brexit yn achosi ansicrwydd ynghylch yr hyn a ddaw yn y blynyddoedd nesaf, ac mae'r ansicrwydd hynny'n peri pryder. Mae Llywodraeth Cymru wedi mynegi pryderon mawr ynglŷn â safbwynt Llywodraeth y DU. Bydd y penderfyniadau anghywir a bargen Brexit wael yn cael effaith hirdymor a phellgyrhaeddol.
Rwyf yn wynebu'r her ac yn ymateb drwy gynyddu cyflymder a dwysedd ymdrech a chefnogaeth Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi dyrannu buddsoddiad ychwanegol o £2.8 miliwn ar gyfer rhaglen parodrwydd sector sy'n addas ar gyfer y farchnad, a gwaith paratoi hanfodol ar gyfer cyflawni mentrau newydd ac ehangu mentrau cymorth sydd eisoes ar waith. Bydd y buddsoddiad newydd hwn yn cefnogi ac yn helpu i ddiogelu'r cynllun gweithredu bwyd a diod ac yn cefnogi'r sgiliau sydd eu hangen ar ein pobl.
Yn yr hydref es i Buddsoddi mewn Sgiliau, Buddsoddi mewn Twf, y gynhadledd sgiliau bwyd a diod gyntaf yng Nghymru. Gwrandewais ar yr hyn yr oedd y diwydiant yn ei ddweud wrthyf, ac mae'n glir: mae bylchau sgiliau sylweddol, a allai wneud Brexit yn waeth yn sgil yr ansicrwydd y mae ein gweithwyr mudol gwerthfawr o'r UE yn ei wynebu. Mae fy neges yn glir iddyn nhw: rydym yn gwerthfawrogi eich cyfraniad ac rydym ni yn dymuno i chi aros yng Nghymru. Cyhoeddais yr angen i ddatblygu cynllun cyflogadwyedd a sgiliau ar gyfer y diwydiant, a bydd y bwrdd yn gwahodd trafodaeth ar fesurau drafft mewn cynhadledd ddilynol fis nesaf.
Mae presenoldeb rhyngwladol cryf yn ganolog i hyrwyddo'n hunain ac i wireddu ein gweledigaeth o roi Cymru mewn sefyllfa lle mae hi'n genedl fwyd sy'n gallu cyflenwi y DU a marchnadoedd rhyngwladol. Yn Anuga, ffair fasnach bwyd a diod fyd-eang Cologne, cyhoeddais £1.5 miliwn ychwanegol ar gyfer ein hasiantaeth partner cig coch Hybu Cig Cymru i sicrhau rhaglen datblygu allforio well, yn benodol ar gyfer mynediad i farchnadoedd newydd ac amddiffyn y sefyllfa bresennol. Er bod allforio wedi cynyddu i £436 miliwn yn 2016, ein marchnad bwysicaf yw'r DU, lle'r ydym ni'n masnachu'r lefel uchaf o gynnyrch. Yn sgil Brexit mae angen ad-drefnu cadwyni cyflenwi'r diwydiant bwyd yn sylweddol. Byddwn yn adeiladu ar gyfleoedd mewnforio ac yn ceisio cyflenwi cynhyrchion bwyd a diod Cymru yn lle. Rydym yn gweithio gyda manwerthwyr a busnesau gwasanaeth bwyd, Consortiwm Manwerthu Cymru a bwrdd diwydiant bwyd a diod Cymru i gyflawni hyn
Ni fu erioed mwy o ddiddordeb yn ein bwyd a diod rhagorol o Gymru. Caiff ansawdd, gwasanaeth a gwreiddioldeb yr hyn y mae Cymru yn ei gynnig ei gydnabod ledled y byd. Rydym ni'n gwybod bod diddordeb defnyddwyr mewn cynnyrch Cymreig yn cynyddu ar draws y DU, ac mae pobl yn gweld gwerth cynhenid Cymreictod. Byddwn yn adeiladu ar y gwerthoedd hyn i gefnogi brand Cymru.
Rydym ni hanner ffordd tuag at gyflawni 'Tuag at Dwf Cynaliadwy', ein cynllun gweithredu cynyddol lwyddiannus hyd at 2020, ac rydym yn agos at gyrraedd ein prif darged. Mae diwydiant bwyd a diod Cymru yn ased enfawr. Mae'n cyfrannu fwyfwy at ein heconomi ac yn awr yn cael ei gydnabod yn briodol yn sector sylfaenol gyda statws blaenoriaeth yn 'Ffyniant i Bawb', yng nghynllun gweithredu newydd Llywodraeth Cymru ar gyfer yr economi. Mae'n cynhyrchu cyfoeth ac yn cryfhau'r economi yn rhanbarthol ac yn genedlaethol. Mae'n creu swyddi a gyrfaoedd lle mae sgiliau yn bwysig. Mae'n ychwanegu gwerth at ein cynnyrch amaethyddol ac yn sicrhau bri ar gyfer ein cenedl, gydag amlygrwydd cynyddol ac enw da ledled y byd.
Drwy roi pwyslais parhaus ar yr hyn sy'n gweithio, a thrwy barodrwydd mewnol ac allanol ar gyfer Brexit, byddwn yn gwbl addas ar gyfer y farchnad, gyda'r strwythurau diwydiant gorau o ran perfformiad. Rwyf yn ffyddiog iawn y byddwn yn parhau i lwyddo, a, gydag arweiniad a chefnogaeth sgiliau da, yn gwneud y gorau o Brexit ac yn cyflawni ar gyfer Cymru.