Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i Mark Isherwood am gyflwyno'r ddadl bwysig hon lle y cododd rai pwyntiau pwysig iawn. Mae'n rhoi cyfle i mi ddisgrifio beth rydym yn ei wneud fel Llywodraeth a hefyd mae'n ein hatgoffa o'r angen i gynnal camau gweithredu i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Gall byw mewn cartref oer effeithio'n sylweddol ar iechyd, cyrhaeddiad addysgol a lles cymdeithasol ac economaidd yn gyffredinol. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn hollol glir yn ein hymrwymiad i wneud popeth yn ein gallu i fynd i'r afael â thlodi tanwydd.

Mae gan Gymru beth o'r stoc adeiladau hynaf a lleiaf effeithlon yn thermol yn Ewrop, felly mae'n cymryd mwy o ynni i gadw cartrefi'n gynnes, gan godi'r costau i ddefnyddwyr ynni. Mae gwella effeithlonrwydd ynni ein stoc dai'n hollbwysig, felly, i leihau'r galw, gan leihau biliau ynni a mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Mae'r ddadl hon yn canolbwyntio ar fod yn fwy deallus mewn perthynas â thlodi tanwydd, ac mae yna lawer o ffyrdd y gallwn ddangos dull mwy deallus o weithredu. Mae mesuryddion deallus yn heb ei ddatganoli, ond rydym yn parhau i weithio gyda Smart Energy GB, Ofgem a chyflenwyr ynni i sicrhau bod anghenion defnyddwyr Cymru yn cael eu hystyried wrth gyflwyno mesuryddion deallus. Mae ymchwil Smart Energy GB yn dangos bod 86 y cant o'r aelwydydd sy'n meddu ar fesuryddion deallus yn newid eu hymddygiad i arbed ynni a bydd hyn yn bwysig os ydym i gyflawni ein huchelgeisiau ar gyfer dileu tlodi tanwydd a hefyd, wrth gwrs, ar gyfer cyflawni ein targedau datgarboneiddio uchelgeisiol.

Mae mesuryddion deallus yn arwyddocaol, ond ceir mentrau eraill wrth gwrs sy'n rhaid inni eu mabwysiadu yng Nghymru os ydym am ddileu tlodi tanwydd. Er enghraifft, bydd Cymru'n cymryd rhan yn rhaglen Dyfodol Teg y Catapwlt Systemau Ynni. Nod y rhaglen yw deall sut i gynllunio a darparu gwasanaethau i ddefnyddwyr sy'n wynebu anawsterau, gydag incwm aelwyd isel a chost uchel ynni digonol ar gyfer eu cartrefi. Bydd y ffocws cychwynnol ar ardal rhaglen systemau deallus a gwres Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, ond bydd yn lledaenu i ardaloedd eraill wrth i raglen Dyfodol Teg datblygu.

Y ffordd fwyaf effeithiol o fynd i'r afael â thlodi tanwydd yw gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi pobl ar incwm isel neu bobl sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Rydym yn gwneud hyn i bob pwrpas drwy raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy'n cynnwys Arbed a Nyth. Cartrefi Clyd Nyth yw ein cynllun tlodi tanwydd a arweinir gan y galw lle y gall aelwydydd gael cyngor diduedd am ddim a chymorth i'w helpu i leihau eu biliau ynni. Darperir cyngor mewn meysydd megis arbed ynni a dŵr a thariffau ynni. Mae Nyth hefyd yn darparu cyngor ac atgyfeiriadau ar faterion ehangach, gan gynnwys gwiriadau hawl i fudd-daliadau a chyngor ar ddyledion, gan gynnwys rheoli arian.

Mae Ofgem wedi nodi cynnydd yn nifer y cwsmeriaid yng Nghymru sy'n newid eu cyflenwr ynni. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod nifer y bobl a newidiodd eu darparwr ynni yn 2016 yn uwch yng Nghymru na gweddill Prydain. Dyma pam y mae'r gwasanaeth cyngor drwy raglen Cartrefi Clyd mor bwysig, a byddwn yn adeiladu ar hyn drwy'r rhaglen Cartrefi Clyd newydd i sicrhau bod mwy o gartrefi yn cael y fargen orau, gydag arbedion posibl o dros £200 y flwyddyn. Hoffwn weld cyflenwyr ynni hefyd yn gwneud mwy i sicrhau bod cwsmeriaid ar y tariffau mwyaf priodol, yn hytrach na gordalu'n barhaus ar dariffau safonol amrywiol.

I'r rhai sydd fwyaf mewn angen, ac yn byw yn y cartrefi lleiaf effeithlon o ran eu defnydd o ynni, mae Nyth hefyd yn cynnig pecyn wedi'i deilwra o gamau am ddim ar gyfer gwella ynni yn y cartref, megis uwchraddio a gosod boeleri a gwresogyddion. Ochr yn ochr â Nyth, mae gennym ein cynllun tlodi tanwydd ar sail ardal, Cartrefi Clyd Arbed. Mae Arbed yn canolbwyntio ar wella effeithlonrwydd ynni cartrefi yn rhai o ardaloedd mwyaf difreintiedig. Mae'r cynllun yn anelu at leihau ôl troed carbon stoc dai bresennol Cymru ac wrth wneud hynny, yn galluogi aelwydydd i wrthsefyll costau ynni cynyddol.

Rwyf wedi cynnal ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithredu ar dlodi tanwydd gyda rhaglen Cartrefi Clyd newydd sy'n dechrau yn y gwanwyn, a bydd yn rhedeg yn hirdymor. Croesawodd Mark Isherwood y ffaith y byddwn yn buddsoddi cyfanswm o £104 miliwn yng nghynllun Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, a bydd hyn yn ein galluogi i wella cartrefi hyd at 25,000 o bobl ar incwm isel neu sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Bydd ein buddsoddiad hefyd yn denu hyd at £24 miliwn o gyllid UE yn ogystal â chyllid rhwymedigaeth cwmni ynni y DU.

Ers 2011, rydym wedi buddsoddi dros £240 miliwn ar gyfer gwella effeithlonrwydd ynni dros 45,000 o gartrefi pobl ar incwm isel neu sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig. Ceir rhai pryderon y gallai aelwydydd lle y ceir tlodi tanwydd ac aelwydydd agored i niwed gael eu gadael ar ôl gyda'r chwyldro deallus sy'n digwydd ym maes ynni. Unwaith eto, dyma pam y mae'r cyngor a gynigir i ddeiliaid tai yn ein rhaglen Cartrefi Clyd mor bwysig. Mae Nyth wedi darparu cyngor a chymorth diduedd i dros 98,000 o aelwydydd ers 2011.

Ac er fy mod yn falch o ymrwymiad parhaus y Llywodraeth hon i fynd i'r afael â thlodi tanwydd, mae rhagor i'w wneud wrth gwrs. Ym mis Tachwedd y llynedd, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig lle y nodais fy uchelgais i gynyddu maint a graddfa ôl-osodiadau effeithlonrwydd ynni preswyl yng Nghymru. Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn nodi ein huchelgais i leihau allyriadau yng Nghymru 80 y cant erbyn 2050. Er mwyn cyrraedd ein nod, mae'r dystiolaeth yn dweud wrthym y bydd angen i allyriadau o adeiladau fod yn agos at sero. Ar hyn o bryd, mae cartrefi'n cyfrannu tua 15 y cant o gyfanswm allyriadau Cymru. Bydd sicrhau lleihad mewn allyriadau ar y raddfa hon yn galw am wneud cartrefi ac adeiladau newydd yn llawer mwy effeithlon o ran eu defnydd o ynni. Bydd hefyd yn galw am offer sy'n defnyddio ynni'n effeithlon a newid yn y ffordd rydym yn cynhesu ein hadeiladau.

Yn hanfodol, bydd hefyd yn golygu cynnydd dramatig yn y gwaith ôl-osod effeithlonrwydd ynni ar gartrefi sy'n bodoli eisoes. Bydd oddeutu 70 y cant o gartrefi a fydd yn bodoli yn y 2050au wedi'u hadeiladu cyn 2000. Felly, mae fy swyddogion yn datblygu opsiynau ar gyfer ymyriadau newydd, gan archwilio sut y gellid sefydlu, gweithredu a chyllido gwasanaethau i ddarparu nid yn unig manteision i bobl mewn tlodi tanwydd, ond manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol ehangach i Gymru hefyd, gan gynnwys datgarboneiddio. Diolch.