Part of the debate – Senedd Cymru am 6:39 pm ar 14 Chwefror 2018.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i bawb a gyfrannodd i'r ddadl heddiw, dadl sydd wedi ysgogi'r meddwl? Roeddech i gyd yn wych. Fe sonioch am nifer o faterion o bwys. A gaf fi ddweud hefyd, yn gyntaf, mewn ymateb i sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet, fy mod yn falch eich bod yn mynd i gefnogi'r cynnig heddiw? Cafodd ei gyflwyno mewn ffordd adeiladol ac un lle rydym yn gobeithio'n arw y gallwn symud y ddadl yn ei blaen. Wrth edrych ar sut y gallwch ymdrin â rhai o'r materion hyn, rwy'n gobeithio y byddwch yn edrych ar rai enghreifftiau byd-eang yn ogystal, oherwydd credaf fod llawer o arferion da i'w cael.
Ni allaf grybwyll sylwadau pawb heddiw, ond fe soniaf am rai o'r siaradwyr. Yn gyntaf oll, wrth agor, soniodd Angela Burns am bwysigrwydd cael gwared ar y stigma sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl. Mae hwnnw'n bwynt mor bwysig, ac roeddech yn iawn i ddweud bod ACau yma sydd wedi siarad am eu profiad wedi bod yn allweddol i gael gwared ar y stigma a symud y ddadl hon yn ei blaen yn y gorffennol, ac mae hynny i'w ganmol. Fe sonioch hefyd am yr ystadegau hunanladdiad, a chredaf y byddaf yn eu cofio o'r ddadl hon fel rhai syfrdanol. Pan fydd y system hon yn methu, pan fydd pethau'n mynd o'i le, dyna rydych yn edrych arno ar ddiwedd hyn—rydych yn edrych ar golli bywyd ac mae angen ymdrin â hynny yn y ffordd a nodwyd gennych.
Dyna lle y daw Paul Davies i mewn, oherwydd bûm yn y digwyddiad Sefydliad DPJ a gynhaliodd Paul, ddoe rwy'n credu—mae amser yn hedfan. Roedd yn ddiddorol iawn gwrando ar y profiadau y mae pobl wedi bod drwyddynt—y problemau y maent hwy eu hunain wedi mynd drwyddynt a'r teuluoedd sydd wedi mynd drwy'r broses o ymdrin â hunanladdiad. Fe wnaethoch waith gwych ddoe, Paul. Daliwch ati, ac mae angen i Sefydliad DPJ barhau â'r gwaith da yn ogystal, oherwydd mae'n wirioneddol bwysig.
Lynne Neagle, fe nodoch chi'r angen am newid sylweddol o ran mynd i'r afael â'r materion hyn ac fe sonioch am newid y cwricwlwm gan ddod ag iechyd a gwasanaethau cymdeithasol at ei gilydd. Yn wir, gwnaethoch bwynt a wnaed yn ddiweddarach gan Ysgrifennydd y Cabinet fod hwn yn fater trawsbynciol; mae'n cyffwrdd â phob agwedd ar fywyd a phob agwedd y mae'r Llywodraeth yn ymdrin â hi. Felly, nid yw'n fater o roi hyn mewn un seilo ac ymdrin ag ef yno, mae gwir angen ymagwedd gydgysylltiedig. Soniodd Darren Millar am yr angen i gefnogi cyn-filwyr sy'n dioddef o broblemau iechyd meddwl.
David Melding, fe sonioch am Jonathan Morgan, fel y gwnaeth Dai Lloyd, a do, fe wnaeth lawer i symud hyn yn ei flaen. Wrth feddwl yn ôl, credaf mai ef oedd y person cyntaf i ddod â Mesur—y Mesur iechyd meddwl—i'r Siambr hon, a chafodd ei fabwysiadu yn nes ymlaen gan Lywodraeth Cymru. Nid yw yn y Siambr heddiw—wel, nid yn gorfforol, beth bynnag—ond mae yma mewn ysbryd, felly rwy'n gobeithio ei fod yn gwylio'r ddadl hon ac y bydd yn deall ein bod yn gwerthfawrogi'r hyn a wnaeth.
A gaf fi ddweud wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, y buaswn yn hoffi ailadrodd galwad allweddol Angela, mewn gwirionedd, yn ei chyfraniad, pan ddywedodd ein bod yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno targed i bawb allu cael mynediad at therapïau seicolegol o fewn 28 diwrnod? Dyna alwad bwysig iawn. Gobeithio y gallwn gyflawni hynny hyd yn oed os na allwn gyflawni pethau eraill, Ysgrifennydd Cabinet, ac y gallwn sicrhau bod y therapïau hynny, fod y driniaeth yno pan fydd ei hangen ar bobl.
Yn olaf un, mae nifer o Aelodau'r Cynulliad wedi crybwyll yr ymgyrch Amser i Newid Cymru. Mae Bev Jones sy'n helpu i redeg yr ymgyrch ac sydd wedi'i sefydlu yn byw yn agos, yn fy mhentref, felly rwy'n adnabod Bev yn dda iawn, a gwn pa mor ymroddedig hi i achos iechyd meddwl ac mor falch yw hi ein bod yn cael y ddadl hon heddiw.
Mae'r ystadegau'n dweud y cyfan. Bydd y rhan fwyaf ohonom, bob un ohonom, naill ai'n cael problem iechyd meddwl yn ystod ein bywydau neu'n cael ein heffeithio ganddo mewn rhyw ffordd drwy ein ffrindiau a'n teuluoedd. Felly, rwy'n falch eich bod yn cefnogi'r ddadl hon. Rwy'n annog pawb i bleidleisio dros y cynnig hwn heddiw, a gadewch inni fwrw ymlaen â'r gwaith o newid Cymru, oherwydd mae'r amser hwnnw wedi dod.