8. Dadl: Adroddiad Blynyddol Estyn 2016-17

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:31 pm ar 6 Mawrth 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mark Reckless Mark Reckless Conservative 5:31, 6 Mawrth 2018

(Cyfieithwyd)

Os caf i gymryd un enghraifft—mae'n faes lle'r wyf i'n meddwl y gallai fod fy marn i ac efallai farn llawer o bobl, o leiaf yn y grŵp Ceidwadol, yn wahanol i’ch un chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ac i’r Llywodraeth Lafur, ond mae’n ymwneud ag atebolrwydd i ysgolion a thryloywder dros sut maent yn gwneud. Mae gennym asesiad Estyn eu hunain a’r sgôr mae'n ei roi. Wedyn mae gennym y coch, ambr a gwyrdd, sy'n dod gan Lywodraeth Cymru, rwy’n meddwl. Ac rwy’n gweld y negeseuon sy’n dod o'r ddau fesur hyn—o leiaf ar gyfer rhai ysgolion—yn anghyson weithiau. Yna, ceir tystiolaeth fwy cadarn o'r hyn y mae ysgolion yn ei gael o ran eu canlyniadau. O leiaf o gymharu â Lloegr, ceir llai o dryloywder ynghylch y canlyniadau hynny. Mae’n ymddangos bod ofn enfawr o dablau cynghrair, ond, i mi, mae'n amlwg, os ydych chi'n dryloyw ac os ydych chi'n atebol, ac os ydych chi'n agored gyda gwybodaeth yn hytrach na’i chelu a’i chuddio rhag rhieni, bod hynny’n debygol o gynorthwyo eich system ysgol i wella. Rwy'n siarad â rhywfaint o rwystredigaeth, fel rhiant fy hun, sy’n ceisio cymharu ysgolion.

Ond yr hyn nad wyf yn ei ddeall yw'r math o system gymysg sydd gennym nawr lle, ers 2014, mae Estyn wedi newid eu dulliau gweithredu ac, yn eu hadroddiadau arolygu ar ysgolion unigol, maent wedi dod yn fwy tryloyw o ran faint y maent yn ei ddweud wrth rieni ac eraill am y canlyniadau y mae’r ysgolion hynny'n eu cael. Cyn 2014, roedd canlyniadau cyfnod allweddol 2 yn cael eu cymharu’n amwys iawn. Roedd yn deulu o ysgolion, ac nid oedd yn glir sut yr oedd yn mynd i’r genedl gyfan, ac nid oedd yn dweud wrthych beth oedd canlyniadau gwirioneddol ysgol benodol. Ers 2014, mae'r polisi hwnnw wedi newid, ond mae’n peri ychydig o benbleth imi oherwydd nid wyf yn gweld dim tystiolaeth bod ymagwedd Llywodraeth Cymru wedi newid yn arbennig na’n bod ni wedi ennill y ddadl yng Nghymru y dylai ysgolion fod yn fwy tryloyw ac y dylem ni fod yn agored am y data hyn. Mae'n ymddangos mai dim ond penderfyniad gan Estyn oedd hwn. Efallai fod Llywodraeth Cymru wedi ei gymeradwyo. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthyf, ond ers 2014, mae gennych y wybodaeth hon am ysgolion unigol, ond wedyn os ydych chi'n ceisio ei chymharu ag ysgolion eraill, mae’r wybodaeth wedi’i chymryd ar ddyddiadau gwahanol, sy’n gwneud y cymariaethau hynny’n llai dibynadwy i rieni. Yn y bôn, dydw i ddim yn deall beth yw diben hynny na sut mae hynny'n helpu neb.

Dau faes yr hoffwn i sôn amdanynt, yn fyr, yn yr adroddiad yw'r pwyslais cynyddol y mae’n ymddangos bod Estyn yn ei roi ar yr angen i roi gwell cymorth i fyfyrwyr abl a thalentog, ac yn benodol absenoldeb hyn ar lefel gynradd mewn llawer o ysgolion, ac yn enwedig yn yr ysgolion hynny sy'n perfformio'n arbennig o wael. I ryw raddau, gallai fod yn ddealladwy, os yw ysgol yn gwneud yn wael iawn o ran ei chanlyniadau, ei bod yn canolbwyntio ar godi'r llawr neu geisio efallai cynyddu cyfartaledd y canlyniadau hynny, ond os oes ar y pryd, drwy wneud hynny, efallai nifer o blant sy'n abl a thalentog yn yr ysgol honno ddim wir yn cael cymorth a bod ganddynt anghenion penodol sydd ddim yn cael eu diwallu, rwy’n meddwl bod hynny’n destun pryder, ac os ydych chi'n abl a thalentog ac mewn ysgol sy’n gwneud yn wael, mae pethau'n mynd i fod gymaint gwaeth oherwydd y diffyg ffocws hwnnw. Rwy'n gobeithio y gwnaiff Estyn hefyd edrych ar sut y gallant, ar y lefel uwchradd, gysylltu cymorth i fyfyrwyr abl a thalentog â rhwydwaith Seren, a sicrhau bod ysgolion yn ymwneud yn briodol â hwnnw ac wir yn gwthio ac yn annog eu disgyblion i gysylltu â Seren yn fwy cyson.

Yn olaf—ac esgusodwch fy mheswch, Llywydd; rwy’n meddwl efallai fod eraill yn dioddef o hwnnw hefyd—dim ond i edrych ar y cyngor mae disgyblion yn ei gael am yrfaoedd ac addysg yn y dyfodol, mae’n ymddangos bod Estyn yn gymharol fodlon â’r hyn sy'n digwydd ym mlwyddyn 9, ond bod mwy o feirniadaethau o'r hyn sy'n digwydd ym mlwyddyn 11. Er ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn rhyw wthio yn erbyn chweched dosbarth mewn ysgolion ac yn annog uno a chyfuno a phwyslais ar golegau addysg bellach ar gyfer safon uwch i raddau—efallai mai dim ond sôn yr wyf am rai enghreifftiau lleol yn fy rhanbarth de-ddwyreiniol—mae’n ymddangos bod Estyn yn gyffredinol yn awgrymu bod ysgolion yn tueddu, neu rai ysgolion o leiaf, i wthio plant i fynd i’w chweched dosbarth eu hunain. Wrth gwrs, rwy’n deall pam byddai ysgol am hyrwyddo ei chweched dosbarth ei hun, ond mae angen inni hefyd sicrhau bod pobl ifanc yn cael cyngor priodol ac yn gallu ystyried dewisiadau eraill mewn modd teg. Byddwn yn croesawu, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech ddweud ychydig eiriau am efallai beth arall y gallem ni ei wneud i sicrhau bod pobl ifanc yn cael hynny.