10. Dadl Plaid Cymru: Pobl Ifanc a chymunedau yng Nghymru

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:31 pm ar 14 Mawrth 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mr Simon Thomas Mr Simon Thomas Plaid Cymru 5:31, 14 Mawrth 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch. Nid wyf yn meddwl fy mod wedi defnyddio'r ffigur hwnnw—credaf mai'r Ceidwadwyr a wnaeth hynny—ond rydych wedi ei gofnodi, o ran hynny.

Gadewch i mi droi at rai o'r syniadau unigol a gyflwynwyd yn y ddadl. Roeddwn yn cytuno'n llwyr gyda Lee Waters pan soniodd am yr economi sylfaenol. Ac rwy'n meddwl, pan soniodd Rhun am iechyd a gofal cymdeithasol—dyna agwedd ar yr economi sylfaenol y dylem fod yn gweithio gyda hi. Mae'n un o'r rhai amlycaf a nodwyd ar gyfer hynny. Os caf fyfyrio ychydig ar yr hyn y mae'r Gweinidog newydd ei ddweud yn ogystal, mae angen i ni fynd i'r afael ag unrhyw fath o drefniant sy'n golygu bod tri chwarter y bobl ifanc sy'n astudio meddygaeth yn gadael Cymru pan fo gennym fwlch o 1,000 o feddygon a 5,000 o nyrsys fan lleiaf yma yng Nghymru. Mae angen i unrhyw ffordd yr edrychwn ar yr economi sylfaenol gydredeg â hynny.

Nid wyf yn anghytuno gyda Lee Waters am amaethyddiaeth fanwl. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud wrtho yw fy mod yn gobeithio y bydd yn yr wrthblaid yn fuan, a'r hyn rwy'n ei olygu yw, mewn sawl ystyr, pan fydd mewn sefyllfa i negodi â Llywodraeth Plaid Cymru a sylweddoli pan ydych yn yr wrthblaid a'ch bod yn negodi, rydych yn negodi'r arian ond mater i'r Llywodraeth yw'r manylion. Hwy yw'r arbenigwyr gweithredol yma. Roedd ei sylwadau, rwy'n credu, wedi'u cyfeirio'n fwy at Ysgrifennydd y Cabinet. Yr hyn a ddywedwn wrtho yw: rwy'n gwybod—ac rwyf wedi ymweld â llawer o ffermydd yn nwylo pobl ifanc lle mae amaethyddiaeth fanwl yn digwydd, neu o leiaf lle mae syniadau o'r fath yn digwydd, gan weithio gyda sefydliadau addysg uwch, gan weithio gyda Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig—y gwaith gorau yno. Mae'n dymuno gweld ymagwedd strategol. Buaswn yn cytuno ag ef. Ond fel y dywedais, mater i'w Lywodraeth ei hun yw cynnig ffocws yma. Rydym yn rhoi'r ffocws ar yr arian, mae'r Llywodraeth yn rhoi ffocws ar y cyflawniad. Dyna'r ffordd y mae gwrthblaid a Llywodraeth yn gweithio.

Roedd Llyr yn glir iawn ynglŷn â gwireddu adolygiad Diamond, ac er ein bod yn ei gefnogi ac wedi bod yn rhan o adolygiad Diamond, mae angen i ni weld un argymhelliad allweddol yn cael ei weithredu bellach, sef sut y gallwch ddenu pobl ifanc yn ôl i Gymru. Soniodd hefyd am brosiect Llwybro, cynllun y bûm yn ei ddilyn gyda diddordeb mawr. Yn anffodus mae wedi dod i ben ac mae angen rhywbeth felly i roi'r wybodaeth inni fel y gallwn weithio ar ddatblygu pobl ifanc yn ein cymunedau. Mae'n rhywbeth y cyfeiriodd Leanne Wood ato hefyd pan soniodd am wytnwch pobl ifanc a'u gallu i ddatblygu ein cymunedau fel rhannau allweddol o hynny.

Credaf fod fy amser yn dod i ben. Os caf orffen gydag enghraifft glasurol mewn gwirionedd o'r broblem rydym ein hwynebu, oherwydd soniodd y Gweinidog am gwmni jîns arbennig yng ngorllewin Cymru, jîns Hiut—sut bynnag y maent yn ei ynganu—yr hen Howies, fel yr oeddent. Nid wyf yn berchen ar bâr o jîns, gallaf eich sicrhau. Nid wyf i fyny yno gyda Meghan Markle o gwbl yn hynny o beth. Ond edrychwch ar beth a ddigwyddodd yno. Daeth y cwmni i fod ar ôl cau ffatri weithgynhyrchu jîns a oedd yn cyflogi 400 o bobl yn Aberteifi. Bron 20 mlynedd yn ôl bellach, caeodd y ffatri honno, cafodd 400 o bobl eu rhoi ar y clwt. Cafodd rhai ohonynt—rhai ohonynt—swyddi crefft, ac aethant yn rhan o gwmni newydd o'r enw Howies ac adeiladu o hynny, ac yna'n rhan o jîns Huit ac ati. Gwych. Rydym am weld entrepreneuriaeth o'r fath ac rydym am ei weld yn digwydd. Ond hefyd collwyd 400 o swyddi—rhan fawr o'r economi. Mae'r enghraifft honno'n crynhoi'n llwyr yr hyn sy'n gadarnhaol ac yn wych am entrepreneuriaeth a phobl ifanc, ond hefyd yr hyn sy'n wan ac yn tangyflawni'n sylfaenol yn economi Cymru. Rhaid inni gael y ddau, ac mae peth o'r ddadl hon wedi canmol un ac anwybyddu'r llall, ac i'r gwrthwyneb. Mae'n rhaid i'r ddau weithio gyda'i gilydd os ydym am gael cymunedau sy'n ffynnu yma yng Nghymru.