Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Neil Hamilton, gwelliant 2 yn enw Paul Davies, a gwelliant 3 yn enw Julie James. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol.

Daw hyn â ni at ddadl yn enw Plaid Cymru ar bobl ifanc a chymunedau, ac rydw i'n galw ar Simon Thomas i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6692 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod llawer o gymunedau ledled Cymru'n profi allfudo sylweddol o bobl ifanc i rannau eraill o Gymru, y DU a thu hwnt.

2. Yn cydnabod cyfraniad pobl ifanc i wydnwch a chynaliadwyedd cymunedau Cymru.

3. Yn croesawu llwyddiant Plaid Cymru o ran sicrhau cyllid ar gyfer cynllun grant i ffermwyr ifanc i helpu i gadw pobl ifanc mewn ardaloedd gwledig a'u denu i'r ardaloedd hynny.

4. Yn gresynu at fethiant Llywodraeth bresennol Cymru i greu cyfleoedd i bobl ifanc i'w galluogi i ddewis byw a gweithio yn eu cymunedau.

5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) gwella'r cyfleoedd economaidd a roddir i bobl ifanc mewn cymunedau ym mhob rhan o Gymru;

b) darparu cefnogaeth well i fusnesau newydd yng Nghymru a gwella'r isadeiledd digidol a thrafnidiaeth y maent yn dibynnu arnynt;

c) cefnogi ymagwedd ranbarthol newydd i gadw pobl ifanc mewn ardaloedd dan bwysau arbennig o ganlyniad i ymfudiad allanol, e.e. rhanbarth Arfor a'r cymoedd.

d) ystyried a ellir lleoli sefydliadau cenedlaethol presennol neu newydd mewn ardaloedd yng Nghymru sydd angen mwy o gyfleoedd gwaith;

e) darparu tai fforddiadwy a diwygio'r system gynllunio i alluogi pobl ifanc i aros a/neu ddychwelyd i fyw yn eu cymunedau;

f) ymateb yn gadarnhaol i argymhelliad Adolygiad Diamond i gymell myfyrwyr sy'n gadael i astudio i ddychwelyd i Gymru ar ôl graddio.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i'n falch iawn i gael cyflwyno dadl Plaid Cymru heddiw yn enw Rhun ap Iorwerth. Mae'r ddadl yn mynd i'r afael ag un o brif faterion cymdeithasol, economaidd a diwylliannol ein cyfnod, sef allfudo pobl ifanc o nifer o'n hardaloedd a'n cymunedau ni, a nifer y cymunedau ledled Cymru sydd yn dioddef oherwydd yr allfudo hynny. Nawr, yn aml mae'r dystiolaeth sy'n cael ei defnyddio wrth drafod y pwnc yma yn anecdotaidd, ond mae ffigurau'r Llywodraeth ei hun yn rhoi darlun digalon o wirionedd y sefyllfa mewn rhai awdurdodau yng Nghymru. Hoffwn i edrych ar rai o'r awdurdodau hynny—rhai yr ydw i yn eu cynrychioli hefyd.

So, pe baech yn edrych ar Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin—hynny yw, y rhan o Gymru rŷm ni wedi bod yn brwydo drosto o ran 'Arfor', sef y cysyniad o uno'r awdurdodau gyda'i gilydd er mwyn gweithredu yn economaidd—dros y degawd diwethaf, mae yna 117,000 o bobl ifanc rhwng 15 a 29 wedi gadael ardaloedd yr awdurdodau lleol hynny, sy'n gyfatebol i dros 55 o'r holl allfudiad ar gyfer pob oedran. Felly, mae dros hanner y bobl sydd wedi gadael yr awdurdodau arfordirol hynny yng ngorllewin Cymru—mae hanner y bobl sydd wedi gadael yn bobl ifanc, ac mae hynny yn dros 100,000 ohonyn nhw. Fedrwn ni ddim fforddio colli siwt cymaint o bobl o'n hardaloedd gorllewinol ni, ardaloedd cefn gwlad, ac ardaloedd Cymraeg eu hiaith, a hefyd dal i rannu breuddwyd o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg. Mae'n amlwg bod yna angen i fynd i'r afael â'r broblem yma. 

Os edrychwn ni ar Geredigion ei hunan, Llywydd—yr ardal yr ŷch chi'n ei chynrychioli yn uniongyrchol, a finnau yn rhanbarthol—mae'r sefyllfa, os rhywbeth, yn fwy digalon. Mae'n ardal a chymuned, sir, gyda dwy brifysgol ynddi hi, wrth gwrs, ond fe wnaeth 3,670 o bobl ifanc adael y sir mewn un flwyddyn yn unig, sef 2015 i 2016. Os edrychwch chi ar ffigurau poblogaeth y cyfrifiad diwethaf, mae hynny yn cyfateb i bron 20 y cant o'r holl boblogaeth o bobl ifanc rhwng 15 a 29 oed yn gadael sir Ceredigion. Mae hynny yn brain drain go iawn o'r sir honno. Yn syml, mae un o bump o bobl ifanc Ceredigion yn gadael y sir bob blwyddyn yn ôl yr arolwg sbot yna, gyda nifer ohonyn nhw, wrth gwrs, ddim yn dychwelyd oni bai eu bod nhw'n ymddeol ar ôl gweithio rhywle tu fas i'r sir.

Nawr, mae effaith ar yr iaith Gymraeg yn rhywbeth y medrwn ni ei ddirnad, yn naturiol, ond mae e hefyd i'w weld yn y ffigurau ers cyfrifiad 1991. Mae nifer y siaradwyr Cymraeg fel cyfartaledd yn y pedair sir yr ydw i wedi sôn amdanyn nhw yn y gorllewin wedi cwympo ymhob un: yn Ynys Môn, o 62 y cant i 57 y cant; yng Ngwynedd, o 72 y cant i 65 y cant; yng Ngheredigion, o 59 y cant i o dan hanner poblogaeth Ceredigion, wrth gwrs—47 y cant; ac yn sir Gâr, y cwymp mwyaf andwyol, rydw i'n meddwl, sef y cwymp o 55 y cant i 44 y cant. Dyna le mae'r iaith yn dechrau peidio â bod yn iaith frodorol, iaith gynhenid, iaith gymunedol.

Nawr, yn adroddiad 'Y Gymraeg yn Sir Gâr', a gyhoeddwyd yn 2014, fe ddilynwyd dirywiad cyson yr iaith Gymraeg ers canol yr ugeinfed canrif, ac fe ddangoswyd yn glir fod allfudiad pobl ifanc o'r sir, o sir Gâr, wedi iddynt adael yr ysgol wedi arwain yn uniongyrchol at ddirywiad y Gymraeg. Adroddiad wedi'i baratoi gan y cyngor sir ei hunan oedd hwn. Yn sir Gâr, er enghraifft, yn ôl cyfrifiad 2001, roedd nifer y trigolion tair i 15 oed yn rhyw 28,000, ond erbyn cyfrifiad 2011, roedd y nifer wedi cwympo gan dros 10,000 o bobl. Felly, mewn blwyddyn—mae bron 1,000 o bobl ifanc yn gadael sir Gâr, mewn un cyfnod cyfrifiad, bob blwyddyn.

Mae'n amlwg, felly, fod nifer sylweddol ein pobl ifanc ni yn gadael y siroedd yma yn y gorllewin, a bod y dirywiad yr ŷm ni'n ei weld yng nghanran siaradwyr Cymraeg wedi bod yn batrwm cyson dros nifer o ddegawdau, ac yn rhannol gyfrifol am y cwymp sydd yn yr iaith Gymraeg.

Fodd bynnag, mae angen dweud nad yw'r duedd hon yn gyfyngedig i ran orllewinol y wlad, neu hyd yn oed i gymunedau Cymraeg eu hiaith, er ei fod yn fwyaf amlwg yn y cymunedau hynny. Os meddyliwn am Gaerdydd, er enghraifft, cafwyd mewnlif o 12 y cant net o bobl ifanc i Gaerdydd, ond fel rwy'n dweud, yng Ngheredigion, rydym wedi gweld all-lif o bron 20 y cant. Mae rhywbeth yn gyrru hyn, ac nid economeg yn unig. Mae diwylliant yn gwneud hynny hefyd, ac addysg. Bydd angen mynd i'r afael â'r rhain i gyd os ydym yn mynd i gryfhau ein cymunedau a rôl pobl ifanc yn ein cymunedau.

Felly, mae angen dull o weithredu ar gyfer Cymru gyfan, ac yn y ddadl hon byddaf yn nodi—neu'n fwy penodol, bydd rhai o fy nghyd-Aelodau yn nodi—rhai syniadau penodol yng nghysyniad 'Arfor' a chysyniad rhai o'r polisïau eraill sydd gennym i wrthdroi'r duedd hon sy'n peri pryder. Gallai rhai o'r rheini gynnwys gwell cymorth i fusnesau newydd, oherwydd, yn amlwg, mae pobl ifanc a allai fod yn gadael eu cymunedau yn meddu ar ymagwedd entrepreneuraidd. Maent yn gadael rhywbeth sy'n eithaf diogel a chyfarwydd iddynt, yn mynd i rywle arall, a gellid defnyddio'r un math o ysbryd yn eu cymunedau eu hunain, efallai ym maes seilwaith digidol neu drafnidiaeth—rhywbeth sy'n rhoi cyfle iddynt aros o leiaf yng nghyffiniau eu hardal ond gan ddefnyddio eu diddordeb entrepreneuraidd neu ddiwylliannol mewn cyfleoedd ehangach.

Yr ail elfen o hyn yw naill ai gwella neu adleoli rhai sefydliadau cenedlaethol i ardaloedd yng Nghymru sydd angen mwy o gyfleoedd swyddi—mae Siân Gwenllian wedi ymladd yn galed iawn i gadw swyddi Llywodraeth Cymru yng Nghaernarfon, er enghraifft—mae hyn yn rhan o pam y gwnawn hyn; dull rhanbarthol newydd i gadw pobl ifanc mewn ardaloedd o dan bwysau arbennig o ran allfudo, dyna yw cysyniad 'Arfor', y buom yn negodi adnoddau ar ei gyfer, ac sydd wedi cynyddu rwy'n credu, wrth i'r awdurdodau lleol yn yr ardaloedd hynny weld y posibilrwydd o weithio gyda'i gilydd ar hyd yr arfordir gorllewinol i wella eu cymunedau; ac yn benodol, i ymateb yn gadarnhaol i argymhelliad adolygiad Diamond i gymell myfyrwyr sy'n astudio mewn mannau eraill i ddychwelyd i Gymru ar ôl graddio.

Yn amlwg, mae'r gymuned ffermio a chymunedau gwledig hefyd yn rhan bwysig o hyn, Lywydd. Yn ddiweddar rydym wedi sicrhau £6 miliwn fel rhan o'n cytundeb cyllidebol gyda Llywodraeth Cymru ar gyfer cynllun grant ffermwyr ifanc, ac rwy'n falch o weld bod hwnnw bellach wedi'i gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru, ac mae'r cyhoeddusrwydd yn dechrau llifo. Ond mae angen inni adeiladu ar hynny, er enghraifft, i fynd i'r afael â'r diffyg cyfleusterau bancio mewn llawer o gymunedau gwledig, er mwyn gwella gallu pobl i gael benthyciadau banc i'w galluogi i gymryd rhan mewn cynlluniau fel hyn, ac i ddenu newydd-ddyfodiaid i ddiwydiant hollbwysig, lle nad oes ond 3 y cant o ffermwyr o dan 35 oed.

Hefyd byddwn yn edrych ar iechyd ac addysg yn yr adroddiadau hyn, ac nid wyf eisiau ailadrodd yr hyn a allai fod yn areithiau Rhun ap Iorwerth a Llyr Gruffydd, ond rydym yn gwybod o'n gwaith ymchwil mai gennym ni yma yng Nghymru y mae'r ganran isaf o raddedigion a hyfforddwyd yn y wlad hon mewn sgiliau meddygol. Rydym hefyd yn gwybod ein bod, i bob pwrpas, yn ariannu allfudiad ein myfyrwyr gorau o Gymru gydag arian ein polisi cyhoeddus ein hunain. Mae rhesymau da dros hynny, ond ceir rhesymau da yn ogystal dros fynd yn ôl at adolygiad Diamond a nodwedd ganolog maniffesto Plaid Cymru, sy'n ymwneud â denu graddedigion yn ôl i Gymru a gweld y sgiliau a roddwyd iddynt drwy fuddsoddi arian Llywodraeth Cymru yn dod yn ôl i economi Cymru, yn ôl drwy ddatblygu syniadau ein hunain.

Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y ddadl hon oherwydd rwy'n gobeithio y bydd yn ddadl a gaiff ei chymryd yn yr ysbryd y'i bwriadwyd, sef bod gennym argyfwng parhaus mewn perthynas â chyfleoedd i bobl ifanc, i bob pwrpas, mewn llawer o rannau o Gymru ac mae angen inni roi sylw i hynny. Byddaf yn ymdrin â'r gwelliannau pan ddown at ddiwedd y ddadl. Byddaf yn parchu barn pobl, ac i egluro'r gwelliannau hynny i ni mewn un neu ddau o achosion, ond yn sicr, rydym yn gobeithio gallu rhoi rhai syniadau cadarnhaol i'r Cynulliad dros yr awr nesaf ar gyfer sut rydym yn mynd i helpu i fynd i'r afael ag allfudiad pobl ifanc, ond yn bwysicach, sut rydym yn mynd i roi cyfleoedd i'n pobl ifanc yn eu cymunedau eu hunain.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Galwaf felly ar Michelle Brown i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Neil Hamilton. Michelle Brown.

Gwelliant 1. Neil Hamilton

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru: 

1. Yn nodi compact Plaid Cymru â Llywodraeth Cymru o dan arweiniad Llafur o 2016-2017 a chytundeb clymblaid Cymru'n Un â Llywodraeth Cymru o dan arweiniad Llafur Cymru o 2007-2011, ac yn credu bod Llywodraeth bresennol Cymru a Llywodraethau Cymru yn y gorffennol wedi methu â chreu cyfleoedd i bobl ifanc ddewis byw a gweithio yn eu cymunedau.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i greu swyddi sy'n talu'n dda i bobl ifanc mewn cymunedau yng Nghymru drwy gymryd camau sy'n cynnwys:

a) lleihau mewnfudo torfol a'r pwysau cysylltiedig y mae'n ei roi ar gyflogau galwedigaethau heb sgiliau a lled-fedrus, fel y datgelwyd yn mhapur gweithio Banc Lloegr ar effaith mewnfudo ar gyflogau galwedigaethol;

b) lleihau trethi a rheoleiddio ar gyfer pob busnes, yn enwedig busnesau bach a chanolig;

c) lleihau baich treth incwm ac yswiriant cenedlaethol;

d) rhoi'r gorau i'r agenda cynhesu byd-eang a datgarboneiddio sy'n agenda gwneuthuredig, a'i gymorthdaliadau gwyrdd cysylltiedig, sy'n trosglwyddo cyfoeth oddi wrth y tlawd i'r cyfoethog;

e) annog cynllunwyr a llunwyr polisi i symbylu creu swyddi â chyflogau da mewn ardaloedd gwledig, pentrefi a threfi llai, yn hytrach na dinasoedd mawr yn unig; ac

f) torri cyllideb cymorth tramor nad yw'n ddyngarol ac ailgyfeirio'r arbedion yn gymesur i bobl Cymru. 

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch i chi, Lywydd. Er bod cynnig Plaid Cymru yn llawn bwriadau da a'r math o beth y dylid ei gefnogi, rhaid i mi nodi eu bod braidd yn haerllug yn beirniadu methiannau Llafur dros y degawd diwethaf pan oedd Plaid Cymru, tan ddiwedd y llynedd, yn eu cynnal yn agored gyda'u compact a chyn hynny drwy gytundeb clymblaid 'Cymru'n Un'. Fodd bynnag, mae Plaid Cymru wedi tynnu sylw at broblem hirdymor, ond mae'n broblem na ellir ei datrys heb greu swyddi, sydd, yn ei dro, yn dibynnu ar sector busnes ffyniannus. Mae Llafur a Phlaid Cymru yn trin busnesau â dirmyg neu anwybodaeth lwyr.

Dyna pam y mae gwelliant UKIP yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i greu swyddi sy'n talu'n dda i bobl ifanc yng nghymunedau Cymru drwy roi camau go iawn ar waith. Bydd lleihau mewnfudo torfol yn annog busnesau i hyfforddi'r gweithlu sydd ar gael ar hyn o bryd, yn ogystal â hyrwyddo twf cyflogau, a oedd yn ffactor amlwg yn nadl refferendwm yr UE. Mae lleihau trethi a rheoleiddio ar gyfer busnesau yn arwain at effaith amlwg rhyddhau arian i fuddsoddi mewn cyflogaeth a hyfforddiant, a byddai'n ein gwneud yn lle mwy deniadol i leoli busnes nag unrhyw ran arall o'r DU. Byddai rhagor o fusnesau'n dod yma ac yn dod â chyfleoedd swyddi gyda hwy. Gŵyr y rhai hynny ohonom sydd wedi gweithio yn y sector preifat am realiti'r byd masnachol, ac os yw'n creu swyddi a chyfleoedd ar gyfer pobl ifanc Cymru, mae torri trethi ar gyfer busnesau yn gam sy'n werth ei gymryd.

Mae'n rhaid dweud yr un peth am gael gwared ar agenda a chymorthdaliadau datgarboneiddio. Mae'n iawn dweud y dylem oll chwarae ein rhan—ac wrth gwrs y dylem—ond mae'r modd y mae Plaid Cymru a Llafur wedi bod yn gwneud sioe o'u rhinweddau'n obsesiynol dros y blynyddoedd yn costio arian mawr i'n pobl, tra'n cael fawr o effaith ar lefelau allyriadau carbon byd-eang. Pan ddarllenais welliant hunanglodforus Llafur, fe'm trawyd gan y ffaith nad ydynt yn deall o hyd. Maent yn bell ofnadwy o ddeall.

Wedi'r holl amser a beirniadaeth, maent yn dal i fod yn anymwybodol fod yna broblem. Er enghraifft, nid oes unrhyw sôn yn unman yn eu gwelliant am yr angen amlwg a dybryd i wasgaru gwelliannau ledled Cymru. I fod yn deg, mae cynnig Plaid Cymru yn gwneud hynny, ac mae'n cyfeirio at ymagwedd ranbarthol, ond nid yw gwelliant y Llywodraeth hon yn rhoi sylw iddo o gwbl. Maent yn fodlon gwneud dim i annog cynllunwyr a llunwyr polisi i gymryd camau i ysgogi ffyniant mewn ardaloedd heblaw dinasoedd. Mae hon yn broblem mor fawr i Gymru fel mai'r unig reswm pam mae'r Blaid Lafur yn ei hepgor yw am nad oes ganddynt ateb iddi. Mae'n bwysig cofio, ond rwy'n tybio na fyddwch pan fyddwch yn dadlau yn erbyn—. Mae'n ddrwg gennyf, rwyf wedi colli darn.

Mae pwynt olaf gwelliant UKIP yn ymwneud â chymorth tramor, ac rwy'n siŵr y bydd nifer ohonoch yn siarad am hynny yn nes ymlaen, ond mae'n bwysig cofio—ac rwy'n tybio na fyddwch pan fyddwch yn dadlau yn ei erbyn—mai'r hyn rydym yn sôn amdano yma yw cymorth tramor nad yw'n ddyngarol. Nid oes dim yn annheg ynglŷn â dweud wrth fos elusen sy'n ennill £100,000 y flwyddyn na fyddwn yn ariannu un o'i brosiectau nad ydynt yn hanfodol, gan fod ein pobl ifanc yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i swyddi, hyd yn oed ar yr isafswm cyflog, ac mae angen inni eu helpu hwy yn lle hynny.

At ei gilydd, mae gwelliant UKIP yn cymryd cynnig Plaid Cymru ac yn ychwanegu manylder ato, manylder nad yw yno fel arall. Mae'n cynnig atebion radical i broblem ddifrifol—problem sy'n amlwg yn galw am atebion radical gan nad oes yr un o'r ymdrechion llugoer gan Lafur, gyda chefnogaeth Plaid Cymru, wedi gwneud iot o wahaniaeth. Rwy'n annog yr Aelodau i gymryd cam beiddgar o'r diwedd a chefnogi ein gwelliannau. Diolch i chi.

Galwaf ar Darren Millar i gynnig gwelliant 2 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. 

Gwelliant 2. Paul Davies

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn croesawu strategaeth ddiwydiannol fodern ac uchelgeisiol Llywodraeth y DU sy'n nodi cynllun tymor hir i hybu cynhyrchiant a grym ennill pobl ifanc ledled Cymru a'r DU.

2. Yn nodi'r ffigurau a ryddhawyd gan yr Asiantaeth Ystadegau Addysg Uwch sy'n dangos bod graddedigion Cymru yn ennill llai nag yn unman arall yn y DU.

3. Yn gresynu bod Llywodraethau Llafur Cymru – gyda chefnogaeth pleidiau eraill – ers 1999, wedi methu â chynyddu ffyniant economaidd ac addysgol pobl ifanc yng Nghymru.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu cyfleoedd cyflogaeth i bobl ifanc a chymorth i fusnesau ac entrepreneuriaid drwy:

a) diddymu ardrethi busnes i bob busnes bach (hyd at £15,000);

b) cyflwyno cynllun teithio ar fysiau am ddim a chardiau disgownt rheilffordd ar gyfer pawb rhwng 16 a 24 oed; ac

c) cynyddu cyfleoedd i bobl ifanc i sicrhau cyllid ar gyfer busnesau newydd.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch, Lywydd. A gaf fi gynnig y gwelliant ar ran fy nghyd-Aelod, Paul Davies, a gyflwynwyd ar ran y Ceidwadwyr Cymreig?

Yn amlwg, byddech yn disgwyl inni beidio â chefnogi'r cynnig gwreiddiol, o gofio ei fod wedi llongyfarch Plaid Cymru rywfaint. Nid yw hynny'n rhywbeth rydym yn barod i'w wneud, ond rydym yn deall yr ysbryd y mae wedi'i osod ynddo, ac mae'n iawn ac yn briodol eich bod wedi tynnu sylw at rai materion pwysig iawn.

Yn sicr ni fyddwn yn cefnogi gwelliant UKIP chwaith, yn enwedig o ystyried y pwyslais ar dorri'r gyllideb cymorth tramor, gan ein bod i gyd yn gwybod bod cymorth tramor mewn gwirionedd yn hyrwyddo buddiannau cenedlaethol y DU yn dda iawn yn wir. Mae'r gyllideb cymorth rhyngwladol yn rhan bwysig o'n cenhadaeth dramor, os mynnwch, er mwyn dylanwadu ar y byd, ac mae'n bwysig iawn cydnabod hynny yn fy marn i. A dyna pam na fyddwn yn cefnogi eich gwelliant.

Wrth gwrs, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant y Llywodraeth chwaith, sydd, unwaith eto, fel y nodwyd eisoes, yn hunanglodforus braidd ac nid yw'n ymddangos ei fod yn cydnabod bod gennym broblem yma sy'n galw am sylw.

Os caf siarad am ychydig am ein gwelliant, rydym yn galw ar y Cynulliad Cenedlaethol wrth gwrs i groesawu strategaeth ddiwydiannol uchelgeisiol iawn Llywodraeth y DU—strategaeth y credwn ei bod yn nodi cyfleoedd i wrthdroi'r sefyllfa, fel y gall pobl ifanc ledled Cymru fanteisio ar fwy o gyfleoedd i gael swyddi da a fydd yn helpu i'w cadw yn ein gwlad.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Diolch i'r Aelod am dderbyn yr ymyriad. A ydych chi felly yn cywilyddio mewn gwirionedd nad yw'r strategaeth yn rhoi sylw i ddur ac yn amlygu pwysigrwydd dur, yn enwedig yn economi Cymru, ac sy'n darparu cyfleoedd i'n pobl ifanc, oherwydd mae Tata wedi cymryd 85 o brentisiaid eleni at y diben hwnnw? Dengys y ffaith nad ydynt yn cefnogi dur nad oes ganddynt ddiddordeb o gwbl mewn gwirionedd yn y sector peirianneg.

Edrychwch, fel y gwyddoch yn dda, mae Llywodraeth y DU yn gwbl gefnogol i ddiwydiant dur Prydain, a'r wythnos diwethaf yn unig, bu'n siarad yn erbyn y tariffau sy'n cael eu gosod yn yr Unol Daleithiau. A chredaf ei bod hi'n bwysig i chi wrando'n fwy astud ar Lywodraeth y DU a'r gwaith pwysig y mae wedi'i wneud yn hyrwyddo diwydiant dur Cymru a'r diwydiant dur ehangach ledled y DU.

Ond wrth gwrs, mae'r strategaeth ddiwydiannol yn cyfeirio at yr angen am fwy o gyfleoedd i bobl ymgymryd â hyfforddiant a chymwysterau galwedigaethol, gan gynnwys llawer mwy o brentisiaethau. Credaf fod angen inni fod yn bryderus iawn, mewn gwirionedd, er gwaethaf yr holl siarad a wneir dros gymwysterau galwedigaethol yn y Siambr hon ar bob ochr i'r tŷ, nad ydym eto mewn sefyllfa lle mae hyfforddiant a chymwysterau galwedigaethol yn cael yr un parch â chymwysterau academaidd. Gwyddom y gall y profiad ymarferol y mae pobl ifanc yn ei gael pan fyddant yn gallu manteisio ar hyfforddiant galwedigaethol da o ansawdd uchel roi cymorth iddynt ddechrau mewn gyrfaoedd a rhoi mantais iddynt, mewn gwirionedd, dros unigolion sydd wedi dilyn llwybrau academaidd pur yn y pynciau gyrfaol y maent wedi'u dewis.

Yn ogystal â hynny, rydym yn mynegi'r pryder ynghylch y ffaith bod llawer o raddedigion Cymreig yn ennill llai yma nag mewn rhannau eraill o'r DU. Mae'n drasiedi pur yn fy marn i nad oedd ond 68 y cant yn unig o raddedigion o brifysgolion Cymru yn ennill dros £21,000 mewn cyflogaeth lawn amser, yr isaf o blith holl wledydd a rhanbarthau'r DU, ac nad oedd ond 55 y cant o'r bobl a astudiodd ym mhrifysgolion Cymru yn gweithio yng Nghymru dair blynedd yn ddiweddarach. Rhaid inni greu mwy o gyfleoedd i gadw'r dalent honno yma yng Nghymru. A chredaf mai'r hyn a welwn mewn rhannau eraill o'r DU yw unigolion sy'n mynd o Gymru i astudio mewn mannau eraill ac yn setlo yno yn y pen draw am fod ganddynt gyfleoedd gwell yn economaidd. Ni all hynny fod yn iawn, ac mae angen inni roi sylw iddo.

Yn ogystal â hynny, rydym wedi nodi un peth y credwn y byddai'n helpu i wneud Cymru yn fwy deniadol i bobl ifanc, sef ein cynnig cerdyn gwyrdd, a roddwyd gerbron y Cynulliad Cenedlaethol beth amser yn ôl—ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf. Rydym wedi awgrymu y dylem helpu ein pobl ifanc gyda chymorth ar gyfer defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus er mwyn iddynt allu symud o gwmpas. Rydym yn gwybod bod Cymru yn wlad wledig. Mae'n ddrud iawn i deithio pellteroedd maith i'r gwaith, a chredaf mai'r peth lleiaf y gallwn ei wneud yw rhoi teithiau am ddim ar fysiau iddynt a gostwng prisiau tocynnau ar ein gwasanaethau trên. Croesawyd ein cynigion gan Gydffederasiwn Cludiant Teithwyr Cymru, mae Bysiau Arriva wedi siarad yn gadarnhaol iawn am ein cynigion, ac wrth gwrs, gallent helpu i gynnal gwasanaethau bysiau lle maent dan fygythiad ar hyn o bryd oherwydd diffyg buddsoddiad grantiau trafnidiaeth lleol nad yw ar gael gan awdurdodau lleol. Pobl ifanc sy'n wynebu'r costau yswiriant uchaf pan fyddant yn yswirio'u ceir. Felly, mae'r costau trafnidiaeth hyn yn rhwystr i bobl ifanc rhag gallu aros yng Nghymru. Mae angen inni fynd i'r afael â hwy, ac felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn cydnabod bod ein gwelliant yn ceisio cynnig atebion, a dyna pam rwy'n hapus i'w gynnig.

Galwaf ar y Gweinidog Gofal Cymdeithasol a Phlant i gynnig yn ffurfiol gwelliant 3 a gyflwynwyd yn enw Julie James. 

Gwelliant 3. Julie James

Dileu popeth ar ôl pwynt 3 a rhoi yn ei le:

Yn cydnabod y cymorth y mae Llywodraeth Cymru’n ei ddarparu i bobl ifanc, gan gynnwys drwy:

a) Twf Swyddi Cymru, sydd wedi helpu mwy na 18,000 o bobl ifanc i gael swyddi o ansawdd da;

b) prentisiaethau o ansawdd uchel a’r ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud i greu o leiaf 100,000 o brentisiaethau ar gyfer pob oed yn ystod tymor y Cynulliad hwn;

c) mynediad at dai gan fod 10,000 o dai fforddiadwy wedi’u codi yn ystod y pedwerydd Cynulliad a chan fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu sicrhau 20,000 yn rhagor yn ystod tymor y Cynulliad hwn;

d) helpu myfyrwyr â’u costau byw drwy sicrhau y byddant yn derbyn swm sy’n cyfateb i’r cyflog byw cenedlaethol tra byddant yn astudio;

e) cynnal Bwrsariaeth y GIG i helpu pobl ifanc i ddechrau ar yrfa yn GIG Cymru;

f) buddsoddi £100m i wella safonau mewn ysgolion ledled Cymru yn ystod tymor y Cynulliad hwn.

Cynigiwyd gwelliant 3.

Yn ffurfiol.

Hoffwn wneud cyfraniad byr. Rwy'n deall ac yn cefnogi'r bwriad sy'n sail i gynnig Plaid Cymru, ond carwn awgrymu efallai ei fod braidd yn geidwadol ac yn gonfensiynol ei ffocws. Yn hytrach na cheisio cadw pobl ifanc drwy adleoli sefydliadau cenedlaethol neu roi grantiau i ffermwyr, credaf fod angen inni edrych yn llawer mwy manwl ar yr heriau y gwyddom eu bod yn dod i'n cyfeiriad. Felly, rwyf am awgrymu dau faes lle y credaf y dylai'r Cynulliad Cenedlaethol fod yn canolbwyntio os ydym am gyflawni'r hyn y mae pawb ohonom eisiau ei wneud, sef gwneud i bobl ifanc deimlo y gallant aros yn eu cymunedau i greu gyrfa, yn hytrach na theimlo bod yn rhaid iddynt—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gadewch i mi wneud rhywfaint o gynnydd oherwydd, gyda phob parch, nid wyf wedi gorffen fy mharagraff agoriadol eto. Rwy'n fodlon derbyn ymyriad—

Rydych eisoes wedi dweud rhywbeth rwy'n anghytuno ag ef. [Chwerthin.]

Ardderchog. Wel, rydych yn aml yn dweud pethau rwy'n anghytuno â hwy; dyna natur dadl. Gadewch i mi wneud fy mhwynt, ac yna gallwn ei drafod.

Er enghraifft, credaf mai un o'r pethau y dylem fanteisio arno er mwyn ein cymunedau gwledig yw gwneud mwy na rhoi grantiau o £40,000—braidd yn ddigyfeiriad—i ffermwyr ifanc sefydlu busnesau, ond canolbwyntio'r arian hwnnw ar yr hyn y gwyddom eu bod yn mynd i fod yn ddiwydiannau a heriau'r dyfodol. Rwy'n siarad yn benodol am amaethyddiaeth fanwl, ac mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn eisoes wedi cytuno y dylem ddatblygu strategaeth genedlaethol ar ei chyfer, er nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud dim am y peth hyd yn hyn.

Credaf fod gan amaethyddiaeth fanwl allu nid yn unig i ganiatáu i'n ffermwyr ddod yn llawer mwy cynhyrchiol; mae gallu cyffrous ganddo hefyd i greu diwydiannau yn y Gymru wledig lle rydym yn gwasanaethu'r dechnoleg hon, lle rydym yn creu meddalwedd, lle rydym yn cynnal a chadw'r peiriannau, a lle rydym yn adeiladu diwydiannau byd-eang newydd wedi eu calibradu'n arbennig i'r math o amgylchiadau gwledig sydd gennym yng Nghymru ac sy'n bodoli mewn rhannau eraill o'r byd. Rwy'n credu mai dyna lle y dylid canolbwyntio, nid ar yr un hen syniadau, ond ar edrych i weld sut y gallwn edrych ar ddatblygiadau newydd.

Rydym wedi trafod o'r blaen yn y Siambr hon y canlyniadau rhyfeddol a gyflawnwyd drwy amaethyddiaeth fanwl. Yn Seland Newydd, maent wedi llwyddo i gynyddu eu hallforion i Tsieina 470 y cant mewn un flwyddyn drwy harneisio amaethyddiaeth fanwl. Ac mae gwaith da yn digwydd yng Nghymru ar hyn yn rhan coleg Gelli Aur o Goleg Sir Gâr. Mae gwaith gwirioneddol arloesol ar y gweill sy'n helpu'r amgylchedd ac yn helpu i greu gwerth ychwanegol. Felly, buaswn yn dadlau y dylem dargedu cymorth yn y dyfodol, mewn modd y gallwn gytuno arno rhyngom a'n gilydd, ar y meysydd twf posibl hyn yn hytrach na gwneud yr un hen beth dro ar ôl tro.

Mae'r peth arall rwyf am awgrymu y byddai'n helpu i gyflawni bwriad y cynnig hwn yn rhywbeth arall rydym wedi'i drafod. A gaf fi wneud—?

Ar y pwynt hwnnw'n unig.

O'r gorau.

Rwy'n cytuno â chi, mae'r strategaeth mewn perthynas ag amaethyddiaeth fanwl yn wych, ond oni ellid defnyddio rhai o'r grantiau hynny i ffermwyr ifanc mewn meysydd penodol fel astudiaethau peilot ar gyfer hynny?

Wel, buaswn yn croesawu hynny'n fawr; nid yw hynny yn y cynllun a gytunwyd rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, fel rwy'n deall. Pe bai modd sicrhau ffocws llawer cliriach ar hynny, credaf y byddai hynny'n beth ardderchog. Ond yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid dyna a gytunwyd. Os ydych yn barod i ddweud wrthyf fy mod yn anghywir, buaswn yn falch iawn o gofnodi hynny. Ond nid yw'n rhy hwyr i ddylanwadu ar hyn. Buaswn yn sicr yn hapus i weithio gyda Phlaid Cymru i geisio dylanwadu ar y Llywodraeth yn hyn o beth gan mai dyna lle y credaf y dylem gyfeirio ein cefnogaeth.

A'r ail bwynt, a drafodwyd gennym yn y Siambr hon hefyd, yw'r syniad o'r economi sylfaenol a allai helpu ardaloedd gwledig yn fawr. Rydym wedi rhoi llawer gormod o bwyslais dros lawer o flynyddoedd ar ddulliau confensiynol i ddenu diwydiant, a chredaf ein bod wedi trafod droeon yr angen i harneisio'r busnesau a'r economïau bob dydd sy'n bodoli yn ein cymunedau. Mae'r busnesau yno am fod y bobl yno. Y diwydiannau sy'n cynhyrchu'r bwyd rydym yn ei fwyta, y cartrefi rydym yn byw ynddynt a'r gofal a gawn; dyma yw pedair o bob 10 swydd, ac mae angen llawer mwy o bwyslais ar hyn.

Roeddwn yn siomedig iawn ynglŷn â chynllun gweithredu economaidd y Llywodraeth sy'n sôn am sectorau sylfaenol bron fel dyfais i guddio'r angen i harneisio'r economi sylfaenol, sy'n ddull cwbl wahanol i'r ffordd rydym yn ymdrin â datblygu economaidd yn y wlad hon. Ar ôl rhoi'r argraff eu bod yn cefnogi'r syniad hwnnw, roeddwn yn siomedig iawn nad yw'r syniad yn cael ei gefnogi yn y cynllun gweithredu economaidd mewn gwirionedd. Dyna'r math o beth y gallwn ei ddatblygu i roi cymhellion i bobl aros yn eu cymunedau a chael uchelgais mewn perthynas â hynny, y gall fod dyfodol i genedlaethau'r dyfodol yn y cymunedau y mae pobl yn tyfu fyny ynddynt. Felly, rwy'n credu bod angen inni symud oddi wrth yr atebion arferol a meddwl ychydig yn fwy dychmygus.

Rwy’n cyfri fy hun yn lwcus iawn i gael bod yn byw ar yr ynys lle ces i fy magu. Rwyf wedi byw yng Nghaerdydd, rwyf wedi byw yn Llundain, rwyf wedi treulio amser yn gweithio dramor, ond mi ddewisais i fynd yn ôl i Ynys Môn ryw 13 blynedd yn ôl erbyn hyn, ac mae’n golygu lot fawr i fi. Mae pawb yn wahanol, wrth gwrs. Lle bynnag ydych chi yn y byd, am wn i, mae yna bobl ifanc sydd yn methu aros i adael eu milltir sgwâr, sydd eisiau mynd i weld y byd a thorri’n rhydd o hualau eu hieuenctid nhw. Nid wyf yn amau fy mod i fy hun wedi teimlo felly pan oeddwn i yn fy arddegau.Yn sicr, nid gofyn i bobl ifanc Cymru gyfyngu eu gorwelion ydym ni yn y fan hyn.

Ond mae llawer iawn o bobl ifanc, wrth gwrs, wrth iddynt droi yn bobl ychydig yn hŷn yn gweld gwerth yn eu cymuned yn eu milltir sgwâr ond yn ffeindio’u hunain mewn sefyllfa lle nad ydynt yn gallu gweld sut allent ymgartrefi, setlo a magu eu teuluoedd eu hunain yn y filltir sgwâr honno. Mae sefyllfa lle mae pobl ifanc fyddai eisiau aros yn eu milltir sgwâr nhw yn gweld nad oes ganddynt opsiynau a dim dewis ond gadael yn wirioneddol dorcalonnus. Rwy’n byw yn ei ganol ac nid wyf yn fodlon jest derbyn mai fel yna mae hi, ac na allwn ni wneud dim am y peth achos mae yna bethau y gallwn eu gwneud, ac rwy’n falch iawn o fod yn rhan o’r ddadl yma'r prynhawn yma lle rydym yn cael cyfle i wyntyllu a thrafod rhai o’r syniadau yma—syniadau o ar draws y pleidiau, rydw i’n gobeithio.

Mae’n rhaid i ni sicrhau bod yna gartrefi ar gael i’n pobl ifanc; mae’n rhaid i ni sicrhau bod cyfleoen hyfforddi ar gael; mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr bod swyddi ar gael. Rydym ni angen hybu busnesau bach, hybu entrepreneuriaeth—rwy’n cytuno’n llwyr efo’r Aelod dros Lanelli—hybu dyfeisgarwch, nid yn unig yn y polisïau yr ydym ni’n eu creu yn y fan hyn, ond yn yr hyn sy’n digwydd ar y ddaear, fel bod ein cefn gwlad ni a Chymru gyfan yn grud i arloesedd ac yn lle cyffrous i fyw a gweithio ynddo fo.

Rydw i’n cofio pan gaeodd Alwminiwm Môn yn sir Fôn. Mi wnaeth ffrindiau da i fi adael yr ynys. Mi gollodd yr ysgolion blant; mi gollodd fy mhlant i ffrindiau. Mi oedd y teuluoedd hynny’n torri’u calonnau nhw, ac rydw i’n meddwl am un teulu’n benodol a ddaeth yn ôl i’r diwydiant niwclear, yn digwydd bod. I gyfeirio at niwclear yn sydyn, mae pobl anrhydeddus sy’n gwrthwynebu niwclear o ran egwyddor yn fy meirniadu fi, weithiau, am fod yn barod i gydweithio efo datblygiad Wylfa Newydd. Nid brwd dros niwclear ydw i o gwbl, mi fuasai’n llawer iawn gwell gen i weld buddsoddiad yn mynd i ynni adnewyddol, ond gweld ydw i’r bobl ifanc yna, pobl ifanc sydd â sgiliau niwclear yn barod, efallai, yn dweud, ‘Rhun, plîs helpa ni i gael dyfodol’. Maen nhw eisiau aros ym Môn; rydw i eisiau iddyn nhw aros ym Môn, ac mae yna mix i ni edrych arno fo.

Ond mi wnaf droi, os caf i, at faes arall sy’n bwysig iawn i fi, sef cyfleoedd yng ngyrfaoedd ym maes iechyd a gofal. Efallai eich bod chi wedi fy nghlywed i, Siân Gwenllian ac eraill yn crybwyll, efallai, ein bod ni’n dymuno cael canolfan addysg feddygol ym Mangor—rydw i’n gwybod ein bod ni fel tôn gron. Ond rydym ni angen hyfforddi mwy o feddygon, ac rydym ni angen gwneud hynny yng nghefn gwlad Cymru. Llai na thraean o fyfyrwyr yng ngholegau meddygol Cymru sy’n dod o Gymru. Mae’r ffigwr yn 80 y cant yng Ngogledd Iwerddon, ac, yn Lloegr, rhyw 50 y cant, ac ychydig mwy yn yr Alban. Rydw i wedi gweld ffigyrau sy’n dangos bod bron i dri chwarter o’n pobl ifanc ni yng Nghymru sydd eisiau mynd i feddygaeth yn diweddu’n gweithio yn yr NHS yn Lloegr. Rŵan, mae’r brain drain yna yn un y dylai ein dychryn pob un ohonom ni—brain drain cyffredinol, hynny ydy. Rydym ni’n colli llawer gormod o’n pobl ifanc, ein disgleirion ni, ein capital ni mewn pobl, ac yn colli’r cyfraniad cymdeithasol y gallan nhw ei wneud.

Ond, wrth gwrs, mae’r NHS eu hangen nhw, hefyd—rydym ni’n brin o feddygon. Mi wnaf i grybwyll cwpwl o astudiaethau man hyn. Un astudiaeth sydd—na, cyfres o astudiaethau, mewn difrif, sydd yn dweud mai’r hyn sy’n cyfrannu at le mae meddygon yn gweithio o ran eu hymrwymiad nhw i gefn gwlad ydy (1) a oes ganddyn nhw gefndir gwledig eu hunain, (2) access i feddygaeth wledig yn ystod eu hastudiaethau nhw, ac, yn drydydd, hyfforddiant wedi’i dargedu ar weithio mewn ardal wledig. Yn Norwy, mae 56 y cant o raddedigion o ysgol feddygol Tromsø yng ngogledd Norwy yn aros yn yr ardaloedd gwledig hynny. O’r rheini sydd wedi cael eu magu yn yr ardaloedd gwledig hynny, mae’r ganran yn uwch fyth—82 y cant yn ôl y ffigyrau sydd gen i. Rydym ni angen hyfforddi meddygon yng nghefn gwlad Cymru er mwyn eu cadw nhw yng nghefn gwlad Cymru, ond dim ond un rhan o ddarlun ydy hyn a all roi egni o’r newydd i’r ardaloedd gwledig ni a Chymru ben baladr, achos ni allwn fforddio colli’n pobl ifanc ddim mwy.

A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl bwysig hon heddiw? Rwy'n falch, fel aelod ifanc o'r Cynulliad hwn, fy mod yn gallu cyfrannu at y ddadl hon am bobl ifanc a chenedlaethau'r dyfodol. Rwy'n mynd i ddefnyddio fy amser heddiw yn y ddadl hon i ganolbwyntio ar gyflogaeth a dysgu gydol oes a sut y gallwn sicrhau ein bod yn parhau i gael pobl ifanc sy'n cyfrannu at gymunedau Cymru.

Mae llawer ohonoch yn gwybod, cyn i mi ddod i'r lle hwn, fy mod yn beiriannydd ymchwil a datblygu mewn cwmni ar ystâd ddiwydiannol Glannau Dyfrdwy. Cyn hynny, dechreuais fel prentis beiriannydd drwy gymorth arian Llywodraeth Cymru a'r cyflogwr a oedd yn fy noddi. Nawr, roedd gwneud prentisiaeth yn rhoi cyfleoedd i mi na fuaswn wedi'u cael pe bawn wedi mynd yn syth i brifysgol. Wedi dweud hynny, roeddwn yn ddigon ffodus i gael cyfle i gael fy ngradd, unwaith eto, drwy Lywodraeth Cymru a chymorth gan y cyflogwr a oedd yn fy noddi.

Gwyddom fod angen i ni wneud ein heconomi mor agored â phosibl i bobl ifanc, ond ni ddylwn gael dull unffurf o weithredu, felly, pwy bynnag ydych chi a ble bynnag rydych chi'n byw, dylech allu cael gwaith o ansawdd da, dylech gael cymorth i fynd i brifysgol, dylech gael cyfle i ddilyn prentisiaeth o ansawdd uchel a dylech gael cefnogaeth i ddod yn entrepreneur a chychwyn eich busnes eich hun. Yn olaf, dylech gael cefnogaeth i gael datblygiad proffesiynol parhaus ym mha broffesiwn bynnag rydych chi'n gweithio neu'n ei ddewis.

Mae angen inni fod yn wlad sy'n croesawu ac yn dathlu pobl ifanc sydd ag amrywiaeth eang o wahanol sgiliau a setiau sgiliau. Yn ystod ymgyrch yr isetholiad ym mis Chwefror, cofiaf yn annwyl iawn ymweld ag ysgol gynradd leol yn fy etholaeth lle y cyfarfûm â grŵp o blant ifanc sy'n rhan o senedd ieuenctid yr ysgol. Roedd Huw gyda mi ar yr ymweliad hwnnw, ac roedd yn ymweliad gwych ac rwy'n siŵr ei fod yn falch iawn o ymuno â mi a gweld y plant ifanc yno y diwrnod hwnnw. Nawr, un o'r cwestiynau a ofynnais iddynt oedd beth oeddent am ei wneud ar ôl tyfu fyny a beth oedd eu cynlluniau ar gyfer y dyfodol. Roedd yn gwestiwn anodd iawn, ac mae'n gwestiwn anodd iawn i bobl o bob oed ei ateb, ond roedd gan bob un ohonynt ddyheadau ac uchelgeisiau gwahanol ar gyfer y dyfodol. Roedd gan bob un ohonynt syniad gwahanol ar y pwynt hwnnw ynglŷn â beth oeddent am ei wneud ar ôl tyfu fyny. Rydym yn gwneud cam â hwy fel Llywodraeth, fel gwlad, os nad ydynt yn cefnogi cenedlaethau'r dyfodol ac os nad ydym yn manteisio ar y potensial rhyfeddol sydd gennym yng Nghymru. Bydd pob un o'r plant yn yr ysgol ar y diwrnod hwnnw, a bydd Huw yn fy ategu ar hyn, a phob plentyn ar draws y wlad yn gallu cyfrannu at lwyddiant ein cymunedau arbennig ym mhob rhan o Gymru. Diolch.

Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn credu y dylai myfyrwyr o Gymru allu astudio ym mhrifysgolion gorau'r byd a chael pob cyfle i fyw a gweithio dramor. Rŷm ni hefyd, wrth gwrs, yn cydnabod bod angen inni fynd i'r afael â'r broblem bod Cymru ar hyn o bryd yn dioddef colled net o raddedigion, tra ar yr un pryd, wrth gwrs, rŷm ni yn dioddef bylchau mewn sgiliau mewn sectorau hanfodol megis meddygaeth a'r pynciau STEM eraill. Wrth gwrs, rŷm ni wedi clywed cyfeirio at y rheini ddoe a heddiw yn y Siambr yma.

Nawr, yn ôl adroddiad a gyhoeddwyd gan y Resolution Foundation ym mis Awst y llynedd, fe ddenodd Cymru bron i 24,000 o raddedigion rhwng 2013 a 2016, ond fe adawodd dros 44,000—gwahaniaeth o 20,000. Nawr yr unig ardaloedd lle'r oedd y gwahaniaeth hwnnw yn fwy oedd swydd Efrog a Humber a gogledd-ddwyrain Lloegr, ac mae adolygiad Diamond, wrth gwrs, wedi cydnabod, fel yr ŷm ni wedi ei glywed eisoes, yn gwbl glir yr angen i ddenu graddedigion i fyw a gweithio yng Nghymru. Argymhellodd Diamond y dylai Llywodraeth Cymru annog myfyrwyr i ddod nôl â'u sgiliau neu i gadw'u sgiliau yma er budd Cymru, ac mi fynnodd e y dylai Llywodraeth Cymru ystyried sut y gellid gwneud hyn drwy, er enghraifft, ganiatáu canslo benthyciadau, neu ganslo yn rhannol benthyciadau'r rhai sy'n gweithio mewn swyddi yng Nghymru a oedd yn gofyn am ad-daliad benthyciad. Wrth gwrs, rŷm ni'n dal i ddisgwyl am ymateb y Llywodraeth i'r argymhelliad hwnnw i bob pwrpas.

Nawr, mae Plaid Cymru yn ffafrio symud o gefnogi myfyrwyr trwy'r grant ffioedd dysgu i grantiau cynnal a chadw, gan ein bod ni'n ymwybodol o bwysau'r costau byw yna sydd yn rhwystr i lawer rhag cael addysg brifysgol ac, yn yr hirdymor, wrth gwrs, fel pawb arall, rydw i'n siŵr, credu y dylai'r nod fod sicrhau addysg am ddim i bawb. Ond y realiti yw bod y sefyllfa'n dal i fod lle'r ydym ni wedi methu â mynd i'r afael fel gwlad â cholli'r sgiliau yma, colli'r gallu, colli'r wybodaeth hanfodol yma o'n heconomi ni wrth i bobl ifainc adael i astudio mewn mannau eraill ac, yn rhy aml o lawer, wrth gwrs, peidio â dychwelyd.

Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig gwneud y pwynt nad graddedigion ifanc yn unig sydd angen eu hystyried fel rhai sy'n meddu ar y sgiliau hanfodol i gyfrannu at economi Cymru, wrth gwrs. Nid yw dros ddwy ran o dair o bobl ifanc yn mynd i brifysgol, ac rydym ni fel plaid wedi crybwyll yr incwm sylfaenol ar gyfer pobl ifanc, wrth gwrs, a fyddai'n seiliedig ar bedair colofn allweddol: swydd wedi'i gwarantu yn y lle cyntaf, os yn bosibl, ond yn amlwg nid yw hynny bob amser yn bosibl. Yr opsiynau eraill fyddai gwasanaeth dinasyddion cenedlaethol go iawn, lleoliad 12 mis am dâl yn debyg i fodel AmeriCorps; cymorth ar gyfer addysg uwch ac addysg bellach, gan gael gwared ar rai o'r rhaniadau artiffisial rhwng y ddau wrth wneud hynny; ac opsiwn, wrth gwrs, o lwfans menter newydd, i helpu pobl ifanc i ddechrau busnesau newydd. Nawr, gallwn ddysgu rhai o'r gwersi hyn o dreialon a gynhaliwyd mewn mannau eraill. Mae'r Ffindir yn treialu incwm sylfaenol cyffredinol, a chynhelir astudiaethau dichonoldeb yn yr Alban hefyd, lle mae pedwar cyngor yn adeiladu'r cynlluniau peilot cyntaf yn y DU, wedi'u cefnogi gan grant o £250,000 a gyhoeddwyd gan Lywodraeth yr Alban. Ac o ran incwm sylfaenol ar gyfer pobl ifanc, yr haf diwethaf, argymhellodd Plaid y Cyfleoedd yn Seland Newydd bolisi incwm sylfaenol cyffredinol ar gyfer pobl ifanc rhwng 18 a 23 oed i'w cynorthwyo i bontio i fywyd fel oedolion, a byddai'r bobl ifanc yno'n cael $10,000 y flwyddyn, wedi'i rannu'n rhandaliadau wythnosol o $200, i'w cynorthwyo yn y cyfnod allweddol hwnnw o ddatblygiad personol.

Nawr, faint ohonom ni fan hyn sy'n cofio'r cynllun Llwybro, flynyddoedd yn ôl, a oedd yn tracio pobl ifanc ac yn hyrwyddo cyfleoedd iddyn nhw i ddychwelyd i Gymru? Roeddech chi'n cofrestru gyda'r cynllun, ac os oeddech chi â chymwysterau penodol ac wedi symud i ffwrdd i weithio, petai yna gyfleoedd a oedd yn galw am y cymwysterau yna yn codi ym mro eich mebyd chi, yna mi fyddech chi'n cael gwybod am hynny, ac mi fyddai yna gyfle i chi ymgeisio am y swyddi hynny a dychwelyd.

Rydw i'n ymwybodol, yn yr India, lle mae diboblogi mewn ardaloedd gwledig gydag allfudo i mewn i'r dinasoedd yn broblem, mae yna gynllun penodol yn y fanna i gadw'r cysylltiad yn fyw rhwng rhywun sydd â sgiliau—dywedwch eich bod chi'n gyfrifydd yn gweithio yn y ddinas, eich bod chi'n cadw cysylltiad gyda'ch cymuned gartref, lle rydych chi'n gallu, efallai, defnyddio rhai o'r sgiliau yna i helpu pwyllgorau lleol gyda'u awdits blynyddol ac yn y blaen. Mae yna lawer y gallem ni fod yn ei wneud, ac roedd y ffigwr yma o 117,000 o bobl wedi gadael ardaloedd y gorllewin yn drawiadol eithriadol, ac roedd e'n fy atgoffa i o gynllun sy'n cael ei rhedeg gan un awdurdod lleol yng ngorllewin yr Iwerddon sy'n ymateb yn uniongyrchol i ddiboblogi, lle maen nhw'n gweithredu yn rhagweithiol i drio denu pobl yn ôl eto. Maen nhw bron iawn yn rhyw fath o asiantaeth recriwtio, ond hefyd rhyw fath o asiantaeth farchnata sydd yn pecynnu cynnig: 'Dewch i nôl i weithio mewn ardal werdd, iach, amgylcheddol gyfeillgar, lle, gyda'r ysgolion bychan gwledig, mae dosbarthiadau yn llai—lle mae'r ratio athro i ddisgybl yn llai'—bron iawn ryw ymgyrch farchnata lle maen nhw'n pecynnu'r cynnig mewn modd atyniadol i ddenu pobl yn ôl.

Nawr, mae yna awgrymiadau yn y cynnig, oes, ond hanfod y cynnig, i bob pwrpas, yw bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru fod lawer, lawer yn fwy creadigol wrth fynd i'r afael â'r broblem, sydd yn broblem real iawn, iawn yn ein cymunedau ni.

Rwy'n croesawu dadl Plaid Cymru ar bobl ifanc a chymunedau yng Nghymru, ac yn benodol, rwy'n croesawu'r pwyslais ar fynd i'r afael ag allfudiad pobl ifanc o'n cymunedau i rannau eraill o Gymru, neu i'r DU, neu i weddill y byd. Un ffactor sy'n effeithio ar ddemograffeg ein cymdeithas yw mewnfudo, ond un ffactor lle y gall Llywodraeth ddatganoledig wneud mwy o wahaniaeth yw allfudo, drwy'r polisi tai, drwy'r polisi addysg uwch, ac ystod eang o ysgogiadau polisi a grybwyllir yng nghynnig Plaid Cymru y prynhawn yma.

Mae'n bwysig dechrau drwy gydnabod hawl pobl ifanc i fyw, i weithio, i deithio ac i astudio ar draws ystod eang o diriogaethau. Ni ddymunwn geisio cyfyngu ar orwelion ehangach pobl ifanc mewn unrhyw fodd. Ond rydym am i gadw pobl ifanc gael ei gydnabod fel nod polisi cyhoeddus. I'r rhai sydd wedi symud, rydym am eu cymell i ddychwelyd i Gymru, ac i'r rhai sydd wedi symud yng Nghymru, rydym am sicrhau bod cyfleoedd swyddi ar gael mor gyfartal â phosibl, ym mhob cwr o'r wlad. Felly, dylai cadw nifer uwch o bobl ifanc yng Nghymru yn genedlaethol, a sicrhau dosbarthiad iach o bobl ifanc ledled y wlad, gyda sylw arbennig i ardaloedd gwledig a lled-drefol, fod yn ddau brif amcan polisi cyhoeddus.

Hoffwn sôn am y sefyllfa benodol yn y cyn faes glo. Wrth edrych ar yr ystadegau, fel arfer mae'r awdurdodau lleol yn hen faes glo de Cymru wedi profi colled net o bobl ifanc 15 i 29 oed dros bob un o'r pum mlynedd diwethaf. Ar brydiau, mae Rhondda Cynon Taf wedi profi mewnlif net bychan o bobl ifanc 15 i 29 oed, ond nid yw'n digwydd yn aml. Ym Mlaenau Gwent, Merthyr Tudful, Caerffili, Castell-nedd Port Talbot, ceir colled net gyson o bobl ifanc 15 i 29 oed. Rydym yn gwybod y bydd pobl ifanc yn teithio i ddinasoedd mwy i gael gwaith neu i astudio, ond gallai'r niferoedd hyn, sy'n cynnwys pobl yn eu 20au hwyr, edrych lawer yn iachach pe baem yn gallu darparu mwy o gyfleoedd gwaith yn nes at gymunedau cartref pobl. Ni ddylid gadael i'r farchnad yn unig bennu lle mae oedolion ifanc yn byw. Yn amlwg, mae'r farchnad yn methu, a phan fydd y farchnad yn methu, dylid cael ymyrraeth gan y Llywodraeth ar ffurf cymhellion a chyfleoedd i sicrhau bod gennym gymunedau bywiog yn lle cymunedau sy'n dihoeni.

Felly, pam mae Plaid Cymru'n credu hyn? Pam mae'n bwysig lle bydd pobl yn byw ac yn gweithio? Mae pobl ifanc, yn enwedig oedolion ifanc, yn cyfrannu at gryfder cymunedau. Maent yn llinyn mesur o ba mor hyfyw yw cymuned. Maent yn cyfrannu at dwf poblogaeth, naill ai eu hunain neu fel teuluoedd, gan gynnal gwasanaethau fel ysgolion, meddygfeydd, siopau, tafarndai ac yn y blaen. Bydd pawb yn y Siambr sy'n cynrychioli cymuned a arferai fod yn gymuned ddiwydiannol o ryw fath yn gwybod ein bod wedi gweld nifer o'r gwasanaethau hynny'n diflannu wrth i dwf yn y boblogaeth arafu.

Lywydd, hoffwn weld newidiadau i'r system gynllunio sy'n ei gwneud hi'n bosibl datblygu tai fforddiadwy, wedi'u targedu'n benodol at bobl ifanc. Hoffwn weld swyddi sector cyhoeddus wedi'u lleoli mewn ardaloedd sydd angen help i ysgogi gweithgarwch economaidd arall. Buaswn hefyd yn annog y Llywodraeth i wella'r seilwaith digidol fel y gall pobl weithio'n agosach at eu cartrefi a gallu dechrau busnesau yn eu cymunedau eu hunain.

Nid wyf yn meddwl bod y gwelliannau gan y Llywodraeth neu gan y gwrthbleidiau eraill yn mynd yn ddigon pell. Ni fydd crybwyll cymhellion sydd eisoes wedi digwydd yn gwneud gwahaniaeth. Ni fydd sôn am Lywodraethau ddegawd yn ôl yn gwneud unrhyw wahaniaeth. Mae angen syniadau newydd arnom, ac rwy'n annog y Cynulliad y prynhawn yma i gefnogi syniadau Plaid Cymru yn y cynnig hwn heddiw.

Galwaf ar y Gweinidog Gofal Cymdeithasol a Phlant, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw ac yn croesawu ei hysbryd a'r cyfraniadau amrywiol iawn i'r ddadl hefyd. Efallai ein bod yn anghytuno, ar ddiwedd hyn, o ran sut y byddwn yn dewis pleidleisio, ond credaf ei bod yn eithaf iach, o ran y ddadl, ein bod wedi cael ystod mor eang yn gyffredinol yma o awgrymiadau ynglŷn â sut—os caf fenthyg cyfraniad Jack am eiliad—y down yn wlad sy'n croesawu ac yn dathlu pobl ifanc, a hefyd, rhaid i mi ddweud, yn eu cadw a'u heisiau. Rwy'n dweud hyn fel rhywun, fy hun, a aned yn Nhre-gŵyr, a symudodd i ffwrdd, a aeth i'r brifysgol, a ddaeth yn ôl i weithio, a aeth i ffwrdd eto gyda'i waith, a ddaeth yn ôl, a aeth i ffwrdd eto gyda'i waith ac a ddychwelodd.

Nid ydych yn edrych mor hen â hynny. [Chwerthin.]

Rwyf wedi pentyrru llawer i'r blynyddoedd hyn, gallaf ddweud wrthych.

Ond roedd rhan ohono oherwydd argaeledd cyfleoedd economaidd yn fy nghymunedau fy hun. Roedd rhan ohono, rhaid i mi ddweud hefyd, oherwydd bod Cymru'n denu a bod arnaf awydd dod adref. Hoffwn ddweud rhywbeth cyn i mi droi at y cyfraniadau unigol, a bu llawer ohonynt yn y ddadl hon: mae'n ddiddorol ein bod weithiau'n llawn o wae ac anobaith am fod pawb yn llifo allan o Gymru, yn diflannu'n llwyr, ac eto—ac rwy'n enghraifft glasurol o rywun sydd wedi gwneud hyn—os edrychwn ar raddedigion Cymru, mae'r rhan fwyaf o raddedigion Cymru yn aros neu'n dychwelyd i Gymru ar ôl iddynt fod yn astudio. Mae'r mwyafrif yn gwneud hynny. Roedd tri chwarter y bobl o Gymru a oedd wedi gadael prifysgolion y DU ac wedi cael gwaith—ffigur 2016 yw hwn—chwe mis ar ôl graddio yn gweithio yng Nghymru. Maent wedi gwneud dewis cadarnhaol.

Gallaf weld hyn yn fy etholaeth. Gallaf ddweud hyn wrthych. Mae Sony, sydd wedi bod drwy newidiadau aruthrol dros y blynyddoedd—un o'r pethau sydd ganddynt yw Parc Technoleg Sony Pencoed. Mae ganddynt oddeutu 30 o gwmnïau yno—rhai uwch-dechnoleg, digidol, yn ogystal â gweithgynhyrchu—ar flaen y gad ym maes technoleg. Siaradais â thri unigolyn yno a oedd wedi sefydlu cwmni. Mae'r cwmni hwn yn arweinwyr byd-eang yn cyflenwi'r batris sy'n gweithio'r erialau ffonau symudol o gwmpas y wlad. Maent yn arweinwyr byd-eang. O'r tri ohonynt, daw un o Ganada, daw un o Gaerdydd, a daw un o'r India. Bu'r tri ohonynt yn astudio ym Mhrifysgol Caerdydd—mewn busnes, mewn peirianneg ac ati. Dewisodd pob un ohonynt aros a gweithio yng Nghymru. Nawr, rhagor o hynny sydd angen inni ei weld. Yn aml, rwy'n defnyddio'r ymadrodd: gallwn weld sut beth yw 'da'. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, Darren; fe gymeraf yr ymyriad.

Rwy'n sylweddoli bod y rhan fwyaf yn gwneud hynny, ond mwyafrif bychan iawn ydyw. Dair blynedd a hanner wedi iddynt raddio, nid yw 45 y cant yn aros yng Nghymru, ac nid ydynt yn dychwelyd i Gymru. Yn sicr, mae hynny'n destun pryder i chi, fel y mae lefel y cyflog y mae'r unigolion hynny yn ei gael, gyda 68 y cant yn cael llai nag £21,000.

Ie, ac mae angen inni wneud mwy. Fe ddof at rai o'r pethau a grybwyllwyd yn y ddadl, a beth rydym eisoes yn ei wneud hefyd.

Rydym wedi crybwyll allfudo, yn amlwg, ac mae'r effaith ar yr iaith Gymraeg yn allweddol, heb amheuaeth, ac mae'n fwy penodol i rai ardaloedd yn ogystal. Mae yna lifoedd gyda'r iaith Gymraeg. Mae'r iaith Gymraeg yn cynyddu mewn rhai ardaloedd. Mewn rhai ardaloedd mae'n dihoeni, gan gynnwys mewn mannau y byddem yn eu hystyried yn draddodiadol yn gadarnleoedd. Ac mae hynny'n ymwneud â chyfle economaidd. Mae hefyd yn ymwneud â sut y gallwn wireddu'r hyn sydd gennym yn thema 3 strategaeth 'Cymraeg 2050', sy'n canolbwyntio'n helaeth ar agweddau economaidd-gymdeithasol ar gynnal yr iaith Gymraeg yn y cymunedau hyn, ond mae'r strategaeth o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg hefyd yn seiliedig ar y syniad o rwydweithiau a chymunedau byw o Gymraeg, nid rhyw gynhaliaeth artiffisial. Ac mae angen inni wneud mwy ar hynny. Ond mae gan y Llywodraeth ymrwymiad ac rydym yn agored i syniadau ynglŷn â sut yr awn ati i ddatblygu hyn a'i symud yn ei flaen.

Entrepreneuriaeth—yn sicr, mae honno'n ffordd ymlaen. Soniodd sawl cyfrannwr am hyn o bob plaid. Os edrychwch ar yr hyn a wnawn ar hyn o bryd—cyn inni hyd yn oed benderfynu, 'Gadewch inni wneud rhagor o gynlluniau newydd'—ond os edrychwch ar yr hyn a wnawn drwy'r gwasanaethau entrepreneuriaeth ieuenctid, benthyciadau i fusnesau newydd Busnes Cymru, gyda dros £18.5 miliwn wedi'i fuddsoddi mewn dros 2,000 o fusnesau newydd yng Nghymru, mae hynny'n fusnes y dydd sy'n cael ei annog i ddechrau yng Nghymru, yn yr union fath o etholaethau ac amgylchiadau rydym yn sôn amdanynt. Sut y gwnawn ragor o hynny mewn gwirionedd?

Os edrychwch ar y gronfa fenthyg i ficrofusnesau, a lansiwyd yn 2013 gyda £6 miliwn, ac a weithredir gan Fanc Datblygu Cymru, ers hynny rydym wedi'i gynyddu, wedi ei dreblu i £18 miliwn. Nawr, mae hwnnw'n buddsoddi rhwng £1,000 a £50,000 mewn busnesau newydd a microfusnesau, ac os edrychwch ar lawer o'r cymunedau rydym yn sôn amdanynt a'r busnesau a fydd yn aros yn y cymunedau hyn, nid yw'n rhoi arian i'r rhai sy'n mynd a dod, mae'n datblygu ein busnesau ein hunain mewn gwirionedd. Pan ddaeth Meghan Markle yma y dydd o'r blaen ac roedd ffws fawr ynglŷn â'r cwmni jîns a gafodd sylw yn y penawdau ac roedd pawb yn talu £350 am bâr o jîns—nid fi, rhaid i mi ddweud—ond y syniad hwnnw o dyfu ein busnesau ein hunain, rydym yn rhoi cymorth tuag at hynny yn awr. A gallwn bob amser wneud mwy, ond mae'r cymorth yno yn wir.

Roedd cymaint o bethau a gafodd sylw. Lee, fe sonioch am herio meddwl confensiynol. Rwy'n cytuno'n llwyr, ac mae hynny'n rhan o'r hyn yw'r dadleuon hyn. Yn sicr, o ran amaethyddiaeth fanwl, dangosodd fy ymweliadau â cholegau amaethyddol yng Nghymru a Lloegr botensial aruthrol hynny, gan gynnwys nid yn unig ar gyfer ffermio amgylcheddol gwell, ond hefyd ar gyfer twf swyddi yn ogystal, a dull gwahanol o ffermio sy'n cael ei yrru gan dechnoleg ar y ffermydd. Ac mae angen inni wneud mwy ar hynny.

Ar yr economi sylfaenol os caf ddweud yn syml, er fy mod yn deall y feirniadaeth a wnaethoch ynglŷn â hyn, mae'n ddiddorol fod un o'r meysydd y mae gennyf gyfrifoldeb drosto yn 'Ffordd i Ffyniant' a'r cynllun gweithredu economaidd ar gyfer y dyfodol, sef gofal cymdeithasol, wedi'i gynnwys yn rhan bendant iawn ohono, ac mae wedi'i groesawu gan y sector gofal, gan nad yw'n faich ar gymunedau; mewn gwirionedd os ydym yn uwchsgilio pobl sy'n gweithio yn y maes, o weithwyr gofal cartref i bobl sy'n gweithio mewn cartrefi gofal, hynny i gyd, yr hyn y gallwn ei wneud yw tyfu'r economi, nid yn unig mewn rhannau o Gymru, ond ym mhob stryd, pob cymuned, gan fod pawb yng Nghymru, pa un a ydych yn rhywun sydd ag anableddau dysgu, neu'n rhywun sy'n hŷn gydag anghenion dementia ac ati—mae'r anghenion gofal hynny ar draws Cymru gyfan, a gallwn wneud mwy, cyhyd â'n bod yn rhoi gwerth ar y bobl sy'n gweithio yn y sector hwnnw yn ogystal. Felly, unwaith eto, gallwn wneud mwy, ond rydym yn gwneud llawer arno eisoes.

Os caf droi at rai o'r gwelliannau, nodwn y cynnig gan Blaid Cymru. Bydd gennym syniadau gwahanol ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â hyn, ond rwy'n awyddus i dynnu sylw a'i roi mewn perthynas â'n gwelliant ni hefyd y dengys y ffigurau gwerth ychwanegol gros diweddaraf yng Nghymru mai ni yw'r wlad sy'n tyfu gyflymaf yn y DU. Mae ein cyfradd gyflogaeth yn parhau i dyfu. Oes, mae angen inni wneud yn siŵr mai dyna'r swyddi cywir a'u bod yn swyddi â chyflogau da yn ogystal, ond mae'r gyfradd gyflogaeth yn parhau i dyfu. Mae ein cyfradd ddiweithdra yng Nghymru bellach yn 5 y cant. Mae i lawr o 8.9 y cant yn 2011. Ac rwy'n falch o ddweud—a dywedais hyn fel AS, ac rwy'n ei ddweud yn awr fel Aelod Cynulliad—fod y rhaglen gyflogaeth flaenllaw honno, Twf Swyddi Cymru, wedi creu dros 29,000 o gyfleoedd swyddi, gyda 18,000 o bobl ifanc yn dod o hyd i waith o ansawdd da, ac yn cael cymorth i gamu ymlaen at gyfleoedd yn y dyfodol yn ogystal.

Soniwyd am gartrefi fforddiadwy yn y ddadl hon—hollol gywir. Rydym wedi cyflawni ymrwymiad yn y Llywodraeth hon yn ystod y tymor diwethaf i ddatblygu 10,000 o gartrefi fforddiadwy. Rydym wedi ymrwymo i fynd hyd yn oed ymhellach y tro hwn. Sut y gwnawn hynny? Byddwn yn ei wneud drwy fy nghyd-Aelod yma, Rebecca, wrth lansio'r cynllun perchentyaeth drwy Cymorth i Brynu—Cymru. Rydym yn gwybod mai prynwyr tro cyntaf oedd 75 y cant o'r rhai a ddefnyddiodd y cynllun. Cartrefi fforddiadwy yw'r rhain.

Rwy'n cydnabod, rhaid i mi ddweud, o ran y cynnig y mae Plaid Cymru wedi'i gyflwyno, ein bod, gyda'u cymorth hwy, bellach wedi rhoi'r cyllid i 'Arfor' am dros ddwy flynedd. Mae wedi sefydlu grant ffermwyr ifanc. Sefydlodd grant ar gyfer newyddiadurwyr sy'n ceisio cychwyn eu busnesau eu hunain, ac rydym hefyd yn cefnogi'r gronfa ddatblygu ar gyfer hyfforddiant meddygol israddedig yng ngogledd Cymru gyda chyfraniad o £14 miliwn dros ddwy flynedd. Rydym yn agored i'r syniadau hynny. Byddwn yn gweithio gyda'r syniadau hynny. Nid oes monopoli gan unrhyw blaid ar syniadau da. Ond rydym eisoes yn gwneud cymaint, ac nid ydym ond yn crafu'r wyneb o ran yr hyn rydym yn ei wneud.

Os caf droi—. O, mae fy amser ar ben eisoes. A gaf fi droi'n fyr at welliant UKIP, Lywydd?

Yn fyr iawn.

Roedd y cyfraniad yn cynnwys llawer o feysydd sydd heb eu datganoli: mewnfudo, treth, yswiriant gwladol, cymorth tramor—pob un y fater i Lywodraeth y DU. Rwy'n credu ei fod, unwaith eto, wedi crybwyll siboleth newid yn yr hinsawdd. Hoffwn ddweud yn syml mai newid yn yr hinsawdd yw un o'r ffactorau mewn gwirionedd sy'n gyrru un o'r agweddau eraill ar y gwelliant, sef mudo ac ati. Mae'n ganlyniad uniongyrchol iddo, felly mae angen i ni fynd i'r afael â hynny.

Felly, yn olaf, ac i gloi rwy'n meddwl, buaswn yn annog cyd-Aelodau, ar ôl clywed yr hyn y credaf iddi fod yn ddadl dda ac amrywiol iawn, gyda llawer o gyfraniadau diddorol—buaswn yn annog cyd-Aelodau, oherwydd y gwaith sydd eisoes ar y gweill, ac oherwydd y ffaith ein bod yn gweithio ac yn symud ymlaen ar yr awgrymiadau ar gyfer 'Arfor' ac ati, i wrthod y cynnig fel y'i gosodwyd, a gwelliannau 1 a 2, a chefnogi gwelliant 3 y Llywodraeth yn enw Julie James yn lle hynny. Gadewch i ni sicrhau mewn gwirionedd—i ailadrodd geiriau Jack Sargeant yma yn y Siambr heddiw—fod gennym wlad sy'n croesawu ac yn dathlu pobl ifanc ym mhob rhan o Gymru, lle bynnag y bônt, ym mha le bynnag y maent yn byw.

Galwaf ar Simon Thomas i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Lywydd. Nid oedd yn ddadl drwg, yn y pen draw, oedd hi? Credaf ein bod wedi cael syniadau da o bob rhan o'r Siambr, rwy'n cytuno. Buaswn yn hepgor un cyfraniad o hynny, a dof at hwnnw mewn eiliad. Ond rwy'n credu inni gael rhai syniadau cadarnhaol ynglŷn â sut y gallwn gryfhau ein cymunedau.

Yn amlwg, nid wyf, ac nid ydym, yn derbyn y gwelliannau, ond rydym yn sicr yn derbyn rhai o'r syniadau, oherwydd rwy'n credu bod rhai pethau da yno. A gaf fi ddechrau, fodd bynnag, gyda'r un nad wyf yn cytuno ag ef—fel y gallech ddisgwyl, y cyfraniad gan Michelle Brown? Hoffwn gofnodi nad oes gan Blaid Cymru ddirmyg tuag at fusnesau bach neu fusnes yng Nghymru. Mae'r gwaith a wnawn yn cefnogi busnesau, yn enwedig o ran ardrethi busnes—. Cyfeiriodd y Gweinidog at gynllun blaenllaw, Twf Swyddi Cymru; deilliodd hwnnw o glymblaid Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur, a Ieuan Wyn Jones fel y Gweinidog yn ystod y glymblaid honno. Felly, nid wyf yn credu bod gan Blaid Cymru unrhyw ymddiheuriadau fel plaid sy'n cefnogi busnesau ac entrepreneuriaeth yng Nghymru.

Mae angen i mi ddweud hyn hefyd: fod datgarboneiddio—gadewch inni roi newid yn yr hinsawdd i'r naill ochr am eiliad—yn gyfle enfawr i Gymru. Gall y twf a gawn o ddatgarboneiddio yng Nghymru, ac yn y cymunedau rydym yn sôn amdanynt, oherwydd dyna lle mae'r adnoddau naturiol a all bweru rhywfaint o'r twf hwn, pa un a yw'n gynllun trydan dŵr yn Arfon neu'n ynni morol yn sir Benfro—credaf y dylem fynd amdano, oherwydd maent yn syniadau a fydd o ddifrif yn rhoi naid dechnolegol inni yma yng Nghymru ac yn adeiladu ar yr hyn sydd gennym. Felly, nid wyf yn derbyn hynny.

Nid oes angen inni ddadlau ynglŷn â chymorth tramor yma. Yr hyn sydd angen inni ddadlau yn ei gylch yma yw fformiwla ariannu teg i Gymru. Rydym yn dal yn gaeth i fformiwla Barnett oddeutu 30 mlynedd ar ôl iddi gael ei llunio fel mesur dros dro. Clywn gan y Gweinidog Cyllid ei hun ein bod ni £4 biliwn yn fyr o'r hyn a fyddai gennym pe bai gennym ariannu priodol a theg i Gymru. Felly, nid oes angen inni fynd ar ôl y tlotaf yn y byd i edrych am ariannu teg i Gymru. Felly, credaf fod hynny'n gwrthod y pwyntiau a wnaed.

Ar y syniadau eraill—trof at Darren Millar. Roedd yn feirniadol ohonom yn canmol ein hunain ac yna aeth ati i ganmol Llywodraeth y DU. Credaf mai Ceidwadwyr oeddent y tro diwethaf yr edrychais. Edrychaf ymlaen at y diwrnod pan fydd Darren Millar yn gallu cynnig gwelliannau i ddweud beth y mae'r Ceidwadwyr wedi'i gyflawni mewn cytundebau cyllidebol gyda unrhyw Lywodraeth yn y lle hwn. Pan wnaiff hynny, fe gaiff ein beirniadu ni. [Torri ar draws.] O, os ydych yn mynnu, fe ildiaf.

Rhaid eich bod wedi disgwyl y buaswn yn sefyll ar y pwynt hwnnw. Rwy'n deall yr hyn a ddywedwch am ddymuno diwygio fformiwla Barnett yn hirdymor, ac rwy'n credu y caech gefnogaeth y rhan fwyaf o'r Aelodau i hynny, ond rhaid i chi dderbyn, o dan Lywodraeth Geidwadol y DU, gan weithio gyda Llywodraeth Lafur Cymru, ein bod o leiaf wedi cael y fframwaith cyllidol, sy'n gychwyn ar y broses honno, ac yn rhywbeth nad oedd gennym mohono ychydig flynyddoedd yn ôl.

Mae'r fframwaith cyllidol yn fecanwaith pwysig, ond nid yw'n benderfyniad polisi ynghylch ariannu teg. Mecanwaith ydyw, yn syml, a allai sicrhau ariannu teg, ond bydd angen penderfyniad polisi yn San Steffan i fwydo i mewn i hynny mewn gwirionedd. Felly, hoffwn roi hynny yn ei gyd-destun.

Hefyd, soniodd Darren Millar am broblemau trafnidiaeth i bobl ifanc. Cytunaf yn llwyr ag ef mewn egwyddor ar hynny. Hygyrchedd trafnidiaeth yw'r peth sy'n effeithio fwyaf ar yr ieuengaf a'r hynaf mewn cymdeithas, ac mae angen i ni fynd i'r afael â hynny. Ni soniaf am gerdyn ieuenctid Llywodraeth y DU eu hunain a'r wefan a chwalodd ddoe pan geisiodd wneud rhywbeth ynglŷn â thrafnidiaeth i bobl ifanc. Ond fe wrandawn ar ysbryd yn hytrach na manylion yr hyn y mae'r Ceidwadwyr yn ei awgrymu.

Credaf mai'r hyn sy'n crynhoi'r ddadl i mi oedd cyfraniad, a'r peth allweddol a ddywedodd Leanne Wood, mewn un ystyr—mai mater o bolisi cyhoeddus a budd y cyhoedd yw ein bod yn cadw cymaint o'n pobl ifanc ag y gallwn. Ni ddylai unrhyw berson ifanc adael Cymru os nad oes arnynt eisiau gwneud hynny. Wrth gwrs, os ydynt am astudio mewn mannau eraill, gweithio mewn mannau eraill, os ydynt am fod yn io-io fel Huw Irranca-Davies a mynd a dod fel y maent yn dymuno, mae hynny'n iawn. Ond yn sicr dylem—[Torri ar draws.] A minnau, ie. Gwn fy mod yn rhan ohono yn ogystal. Yn sicr dylem allu meddwl o ddifrif am bolisïau cyhoeddus i gadw ein pobl ifanc yn eu cymunedau, gan roi'r dewis hwnnw iddynt, oherwydd ar hyn o bryd mae llawer o bobl ifanc, fel y soniodd Leanne Wood, yng nghymunedau'r maes glo, ac yn ein cymunedau gwledig ac arbennig o anghysbell—nid oes ganddynt unrhyw ddewis. Ni allant arfer y dewis economaidd hwnnw. Nid oes ganddynt reolaeth dros eu dyfodol, i bob pwrpas. A phan fyddwch yn amddifadu—[Torri ar draws.] Mewn eiliad, os caf. Pan fyddwch yn amddifadu pobl ifanc o reolaeth dros eu dyfodol, yna credaf eich bod yn eu hamddifadu o'r potensial y credaf fod Jack Sargeant wedi siarad yn glir iawn amdano, ac rwy'n croesawu ei gyfraniad ef yn ogystal, yn y modd y gwnaeth bobl ifanc a'u potensial yn ganolog i'r ddadl hon. Fe ildiaf i'r Gweinidog.

Diolch am ildio. Mewn gwirionedd, rwy'n cytuno â byrdwn yr hyn roeddech yn ei ddweud, fod y bobl ifanc hynny'n mynd i fod yn sbardun yn ein cymunedau ac yn ein heconomi yn ogystal. Ond mae hyn yn rhoi cyfle i mi dynnu sylw at y ffaith, dair blynedd ar ôl graddio, nad 55 y cant yw'r gyfran o raddedigion o Gymru sy'n gweithio yng Nghymru, ond 70 y cant. Byddem yn hoffi pe bai'n 80 neu 90 y cant, ond mae'n uwch nag y dangoswyd.

Diolch. Nid wyf yn meddwl fy mod wedi defnyddio'r ffigur hwnnw—credaf mai'r Ceidwadwyr a wnaeth hynny—ond rydych wedi ei gofnodi, o ran hynny.

Gadewch i mi droi at rai o'r syniadau unigol a gyflwynwyd yn y ddadl. Roeddwn yn cytuno'n llwyr gyda Lee Waters pan soniodd am yr economi sylfaenol. Ac rwy'n meddwl, pan soniodd Rhun am iechyd a gofal cymdeithasol—dyna agwedd ar yr economi sylfaenol y dylem fod yn gweithio gyda hi. Mae'n un o'r rhai amlycaf a nodwyd ar gyfer hynny. Os caf fyfyrio ychydig ar yr hyn y mae'r Gweinidog newydd ei ddweud yn ogystal, mae angen i ni fynd i'r afael ag unrhyw fath o drefniant sy'n golygu bod tri chwarter y bobl ifanc sy'n astudio meddygaeth yn gadael Cymru pan fo gennym fwlch o 1,000 o feddygon a 5,000 o nyrsys fan lleiaf yma yng Nghymru. Mae angen i unrhyw ffordd yr edrychwn ar yr economi sylfaenol gydredeg â hynny.

Nid wyf yn anghytuno gyda Lee Waters am amaethyddiaeth fanwl. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud wrtho yw fy mod yn gobeithio y bydd yn yr wrthblaid yn fuan, a'r hyn rwy'n ei olygu yw, mewn sawl ystyr, pan fydd mewn sefyllfa i negodi â Llywodraeth Plaid Cymru a sylweddoli pan ydych yn yr wrthblaid a'ch bod yn negodi, rydych yn negodi'r arian ond mater i'r Llywodraeth yw'r manylion. Hwy yw'r arbenigwyr gweithredol yma. Roedd ei sylwadau, rwy'n credu, wedi'u cyfeirio'n fwy at Ysgrifennydd y Cabinet. Yr hyn a ddywedwn wrtho yw: rwy'n gwybod—ac rwyf wedi ymweld â llawer o ffermydd yn nwylo pobl ifanc lle mae amaethyddiaeth fanwl yn digwydd, neu o leiaf lle mae syniadau o'r fath yn digwydd, gan weithio gyda sefydliadau addysg uwch, gan weithio gyda Sefydliad y Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig—y gwaith gorau yno. Mae'n dymuno gweld ymagwedd strategol. Buaswn yn cytuno ag ef. Ond fel y dywedais, mater i'w Lywodraeth ei hun yw cynnig ffocws yma. Rydym yn rhoi'r ffocws ar yr arian, mae'r Llywodraeth yn rhoi ffocws ar y cyflawniad. Dyna'r ffordd y mae gwrthblaid a Llywodraeth yn gweithio.

Roedd Llyr yn glir iawn ynglŷn â gwireddu adolygiad Diamond, ac er ein bod yn ei gefnogi ac wedi bod yn rhan o adolygiad Diamond, mae angen i ni weld un argymhelliad allweddol yn cael ei weithredu bellach, sef sut y gallwch ddenu pobl ifanc yn ôl i Gymru. Soniodd hefyd am brosiect Llwybro, cynllun y bûm yn ei ddilyn gyda diddordeb mawr. Yn anffodus mae wedi dod i ben ac mae angen rhywbeth felly i roi'r wybodaeth inni fel y gallwn weithio ar ddatblygu pobl ifanc yn ein cymunedau. Mae'n rhywbeth y cyfeiriodd Leanne Wood ato hefyd pan soniodd am wytnwch pobl ifanc a'u gallu i ddatblygu ein cymunedau fel rhannau allweddol o hynny.

Credaf fod fy amser yn dod i ben. Os caf orffen gydag enghraifft glasurol mewn gwirionedd o'r broblem rydym ein hwynebu, oherwydd soniodd y Gweinidog am gwmni jîns arbennig yng ngorllewin Cymru, jîns Hiut—sut bynnag y maent yn ei ynganu—yr hen Howies, fel yr oeddent. Nid wyf yn berchen ar bâr o jîns, gallaf eich sicrhau. Nid wyf i fyny yno gyda Meghan Markle o gwbl yn hynny o beth. Ond edrychwch ar beth a ddigwyddodd yno. Daeth y cwmni i fod ar ôl cau ffatri weithgynhyrchu jîns a oedd yn cyflogi 400 o bobl yn Aberteifi. Bron 20 mlynedd yn ôl bellach, caeodd y ffatri honno, cafodd 400 o bobl eu rhoi ar y clwt. Cafodd rhai ohonynt—rhai ohonynt—swyddi crefft, ac aethant yn rhan o gwmni newydd o'r enw Howies ac adeiladu o hynny, ac yna'n rhan o jîns Huit ac ati. Gwych. Rydym am weld entrepreneuriaeth o'r fath ac rydym am ei weld yn digwydd. Ond hefyd collwyd 400 o swyddi—rhan fawr o'r economi. Mae'r enghraifft honno'n crynhoi'n llwyr yr hyn sy'n gadarnhaol ac yn wych am entrepreneuriaeth a phobl ifanc, ond hefyd yr hyn sy'n wan ac yn tangyflawni'n sylfaenol yn economi Cymru. Rhaid inni gael y ddau, ac mae peth o'r ddadl hon wedi canmol un ac anwybyddu'r llall, ac i'r gwrthwyneb. Mae'n rhaid i'r ddau weithio gyda'i gilydd os ydym am gael cymunedau sy'n ffynnu yma yng Nghymru.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.