Ges innau, fel yr Ysgrifennydd Cabinet, fy magu mewn cartref ble roedd fy nau riant yn gweithio i gyngor lleol, yn darparu gwasanaethau lleol i bobl a phlant yng Ngwynedd. Rydw i wedi bod yn gynghorydd cymuned ac yn gynghorydd sir, ac rwyf yn rhannu barn yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â phwysigrwydd llywodraeth leol. Dyma'r rhwyd sy'n ceisio diogelu ein pobl a'n cymunedau mwyaf bregus. Mae'r dasg yn mynd yn gynyddol anodd wrth i bolisïau llymder frathu, ac mae gen i'r parch mwyaf i'r gwaith sy'n cael ei gyflawni gan ein cynghorau lleol ar draws Cymru.

Felly, beth yn y byd sydd yn mynd ymlaen yn rhengoedd y Llywodraeth hon? Heddiw, rydym ni'n cael cadarnhad o dro u-bedol pellgyrhaeddol ynglŷn â dyfodol ein cynghorau. Wedi dwy flynedd o fynd i un cyfeiriad dan arweinyddiaeth Mark Drakeford, wele Ysgrifennydd Cabinet newydd yn dod â Phapur Gwyrdd gerbron sydd yn dro pedol syfrdanol. Mae'r saga hon—yn wir, y ffars hon—yn gofyn cwestiynau sylfaenol am allu'r Llywodraeth hon i lywodraethu yn effeithiol, ac yn gofyn cwestiynau sylfaenol am yr arweinyddiaeth bresennol.

Fe gofiwch chi ym Mehefin 2015 cafwyd cyhoeddiad gan Leighton Andrews, y Gweinidog llywodraeth leol ar y pryd, a oedd yn cynnig creu wyth neu naw awdurdod lleol allan o'r 22 yng Nghymru. Fe gofiwch chi'r storm o brotest a ddaeth yn sgîl hynny, ac, erbyn cyhoeddi maniffesto Llafur, cyn etholiadau Cynulliad 2016, roedd hynny wedi mynd i'r gwellt—nid oedd yna ddim ymrwymiad i'r nifer o gynghorau yr hoffai Llafur eu gweld yn cael eu creu. Ac meddai Unison ar y pryd: