Part of the debate – Senedd Cymru am 4:25 pm ar 20 Mawrth 2018.
Mae'n rhaid imi gyfaddef, mae hwn wedi bod yn benderfyniad anodd. Mae'n rhaid imi ddweud hynny. Ar yr un llaw, mae gyda ni system o hawliau yr ydym yn ceisio eu hymestyn, ac, ar y llaw arall, mae gyda ni sector sydd ddim yn barod ar gyfer hawliau ystyrlon, sef cyfathrebu wyneb yn wyneb a darpariaeth yn y sector gofal sylfaenol. Mae'r safonau fel ag y maen nhw yn cynnwys gwahaniaethu anffodus rhwng cleifion sy'n mynychu meddygfa a gynhelir gan yr awdurdodau iechyd a'r rhai sy'n mynd i feddygfa annibynnol. Maen nhw'n cynnwys gwahaniaethu anffodus rhwng cleifion mewnol a chleifion allanol.
Serch y ffaith bod ymgynghoriad eang ar fersiwn drafft y rheoliadau wedi digwydd, ni chafodd y fersiwn terfynol gyfnod hir o ymgynghori, ac mae’n cynnwys nifer fach o newidiadau o bwys. Nid oedd yr ymatebion i’r ymgynghoriad byr o’r un farn chwaith. Yn gyffredinol, mae’r safonau fel ag y maent yn glir ac yn gallu cael eu cymhwyso’n rhesymol ac yn gyfatebol mewn ardaloedd gwahanol o Gymru, ond rydym yn methu ag anwybyddu’r anghysondebau cynhenid am byth.
Serch hynny, mae’n rhaid ystyried y rhesymau pam mae’r gwendidau hyn yn ymddangos. Yn flaenorol, rwyf i wedi dweud yn fan hyn, yn y Cynulliad, bod safonau heriol yn gallu gwthio cynghorau ystyfnig i gymryd camau, er enghraifft. Ac, ar gyfer rhannau mawr o’r gwasanaeth iechyd, dywedwn yr un peth. Roeddem yn gwybod bod safonau ar y ffordd ers 2010, a dylent fod wedi bod yn paratoi ar eu cyfer. Yn sicr, gall y rhan fwyaf o’r safonau fel ag y maent wedi cael eu rhagweld. Dyna pam hoffwn i fwrw ymlaen gyda nhw nawr.
Gallwn ni ystyried pam nad yw rhai o’r safonau wedi cael eu cynnwys, pan, o safbwynt hawliau, efallai y dylent fod. Beth rydw i’n gweld yw: pam ydy'n anodd recriwtio ymarferwyr meddygol o safon berthnasol? Pam ydy hwn yn fwy anodd nag yw recriwtio staff i’r cyngor? Achos dyna beth sydd wedi bod yn digwydd, yn anffodus. Gyda chyn lleied o ymarferwyr meddygol allweddol perthnasol sy’n siarad Cymraeg yng Nghymru, mae’r hawl i ymgynghoriad trwy gyfrwng y Gymraeg, ar hyn o bryd, yn rhywbeth ni ellir ei orfodi, ac felly ni ddylied ei eirio fel hawl. Yn wahanol i awdurdod lleol, mae'r garfan o feddygon a meddygon dan hyfforddiant yn dod o bob cornel y byd ac nid wyf yn gweld hwn fel cwestiwn o'r gwasanaeth iechyd yn anwybyddu sgiliau'r gweithlu meddygol; mae’n gwestiwn o sicrhau gweithlu o gwbl, pa bynnag iaith maen nhw’n ei siarad.
Ond ni fyddwn yn derbyn y rheswm hwn am byth. Weinidog, byddwn yn pleidleisio dros y rheoliadau heddiw achos mae angen rhywbeth ar ôl cymaint o amser, ac mae dros 100 o safonau y gellir eu cymhwyso ar unwaith. Ond byddwn yn eich cadw at safon 110, a byddwn yn disgwyl i hyn fod yn gam tuag at unrhyw set newydd o safonau maes o law—y rhan nesaf o’r jig-so, fel y dywedoch chi. Rydym ni’n cydnabod, er bod recriwtio’n parhau i fod yn broblem, ei bod yn bosib y bydd sicrhau hawliau i ymgynghoriadau wyneb yn wyneb dros bob disgyblaeth yn dal i fod yn anodd, ond byddwn yn disgwyl iddynt gael eu cyflwyno mewn meysydd allweddol megis dementia, iechyd meddwl, plant ac awtistiaeth o leiaf, fel canlyniad i safon 110, a chyn, os yw'n bosib, i'r pum mlynedd, sef yr hyd y tu mewn i’r safon yna, ddod i ben.
Felly, dyna pam roeddwn i’n fodlon arwyddo adroddiad y pwyllgor, achos rwyf i o’r farn ei bod yn bosib gwneud rhywbeth cyn y pum mlynedd, os yw'n bosib, sef pan fo’n ymarferol. Nid oes angen i ni aros am bum mlynedd os oes yna siawns i wneud rhywbeth cyn hynny. Diolch.