Part of the debate – Senedd Cymru am 5:34 pm ar 20 Mawrth 2018.
Ond yn anad dim, mater o gyfiawnder cymdeithasol yw hyn. Mae gwneud y gyfraith yn hygyrch yn hanfodol er mwyn galluogi dinasyddion i ddeall eu hawliau a'u cyfrifoldebau o dan y gyfraith—rhywbeth sydd wedi dod yn fwyfwy pwysig ers gwneud toriadau fwy nag unwaith i gymorth cyfreithiol a gwasanaethau eraill sydd wedi eu cynllunio i gynghori'r rhai sydd angen cymorth neu gynrychiolaeth.
Ni yw ceidwaid llyfr statud Cymru, sy'n cynnwys nid yn unig y cyfreithiau a wneir gan y Cynulliad hwn a Gweinidogion Cymru, ond hefyd y cyfreithiau hynny o'r cyfnod cyn datganoli a etifeddwyd gennym. Nid yw'r elfen honno o'r llyfr statud, yn arbennig, a dweud y gwir, mewn cyflwr da. Yn y degawdau diwethaf, caniatawyd i ddeddfwriaeth luosi heb oedi i ad-drefnu ac integreiddio'n llwyr yr hyn sy'n newydd a'r hyn a oedd yn bodoli o'r blaen.
Mae llyfr statud â miloedd o Ddeddfau ac offerynnau statudol wedi bod yn anodd ei defnyddio ers amser, ond mae deddfwriaeth Cymru hyd yn oed yn fwy anhygyrch oherwydd ein system hynod gymhleth o ddatganoli ac absenoldeb—oherwydd mai un awdurdodaeth gyfreithiol sydd gennym yng Nghymru a Lloegr—corff ffurfiol o gyfraith wahanol yng Nghymru. Mae'n anodd i bobl Cymru wybod beth y mae'r gyfraith yn ei olygu a deall pwy sy'n gyfrifol am beth. Mae hynny'n tanseilio atebolrwydd democrataidd.
Felly, mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymedig i gydgrynhoi deddfwriaeth mewn modd systemig, parhaus a chynhwysfawr o fewn ein cymhwysedd, a threfnu’r gyfraith honno i godau sy'n benodol i bwnc. Er y bydd hyn yn torri tir newydd yn y DU, byddwn yn dilyn cynseiliau tebyg a osodwyd ar draws awdurdodaethau y gyfraith gyffredin. Mae Awstralia a Chanada, er enghraifft, fel mater o drefn wedi cydgrynhoi eu deddfwriaeth ers dechrau'r ugeinfed ganrif, ar ôl etifeddu cyfreithiau gan Senedd y DU mewn amgylchiadau nid annhebyg. Aeth yr Unol Daleithiau gam ymhellach a chreu cod cyfraith yn 1926 sydd wedi parhau byth ers hynny.
Ond nid oes angen inni edrych yn bell yn unig am enghreifftiau o arfer da. Trefnwyd cyfreithiau Hywel Dda mewn codau, ac roedd y cyfreithwyr ar yr adeg honno yn gallu mynd at y cyfreithiau hynny mewn un llyfr. Felly, mae codio yn rhan bwysig o'n traddodiad cyfreithiol, a'n tasg ni yn awr yw gwneud yn siŵr ei fod yn rhan o'n dyfodol cyfreithiol. Rydym ni yng Nghymru wedi gwneud hyn o'r blaen, ac rwy'n benderfynol y byddwn ni'n gwneud hynny eto.
Nid yw ein gweledigaeth ar gyfer gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch yn gyfyngedig i symleiddio'r ddeddfwriaeth yn unig—er bod honno'n dasg bwysig. Mae'n rhaid cyhoeddi mewn modd effeithiol hefyd llyfr statud trefnus sydd wedi'i ddrafftio'n glir, ac yn aml mae angen deunydd atodol i nodi'r cyd-destun ac esbonio effeithiau ymarferol y gyfraith yn llawn. Am y rheswm hwn, bwriedir cynnwys gwelliannau i wefan legislation.gov.uk, a weithredir gan yr Archifau Cenedlaethol, a gwefan Cyfraith Cymru-Law Wales yn rhan o'r rhaglen.
Mae gwneud darpariaeth ddwyieithog, bwrpasol ynghylch sut y dylid dehongli ein deddfwriaeth hefyd yn rhan o'n huchelgais ehangach i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch. Deddfwyd Deddf Dehongli am y tro cyntaf gan Senedd y DU ym 1850, ac mae'r arfer hwn wedi'i efelychu mewn awdurdodaethau cyfraith gyffredin ar draws y byd, gan gynnwys yn yr Alban a Gogledd Iwerddon.