Rwy'n cefnogi'r Bil ombwdsmon arfaethedig. Rwy'n falch mai argymhelliad cyntaf y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yw cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil, neu byddai'r ddadl hon wedi dod i ben yn llawer cynt nag y bydd mewn gwirionedd. Rwyf hefyd yn cytuno â Mark Drakeford y gellir gwella pob deddfwriaeth a gyflwynir yn ystod y broses ddeddfwriaethol. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen i bawb ohonom ei ystyried o bosibl. A gaf fi hefyd ddiolch i Simon Thomas am arwain ar y Bil drwy gydol y Cynulliad hwn? Hoffwn gofnodi fy niolch hefyd i Jocelyn Davies, a gadeiriodd y Pwyllgor Cyllid yn y Cynulliad diwethaf a chynhyrchu'r sail ar gyfer y Bil hwn.

Hoffwn ganolbwyntio ar dri phrif bwynt heddiw. Mae'r gallu i gynnal ymchwiliadau ar ei liwt ei hun, sydd ar gael i sawl ombwdsmon arall, yn bwysig, ond mae hefyd yn bwysig gwirio a chydbwyso er mwyn sicrhau nad yw hyn yn cael ei gamddefnyddio. Mae awgrymu y dylai'r ombwdsmon ymgynghori â rheoleiddwyr a chomisiynwyr eraill cyn gwneud hynny yn un pwysig. Hefyd, os yw'r Cynulliad yn rheoli cyllideb yr ombwdsmon, ac os yw'r Cynulliad yn credu nad yw ymchwiliadau ar ei liwt ei hun yn cynnig gwerth am arian, yna gall wrthod darparu cyllid ar eu cyfer yn y dyfodol. Credaf fod hynny'n allweddol. Y peth arall yw, heb ymchwiliadau ar ei liwt ei hun, os oes gennych saith o gartrefi nyrsio sy'n eiddo i un cwmni, a'n bod wedi cael cwynion o bedwar ohonynt, ni allwch ymweld ag unrhyw un o'r tri arall sy'n eiddo i'r un cwmni, sy'n debygol o fod â'r un problemau, oherwydd nid ydych wedi cael cwyn amdanynt. Y perygl yw y bydd yr arferion gwael yn y pedwar cyntaf yn cael eu cyflawni yn y tri arall ac ni fyddwch yn gallu ymchwilio.

Un o'r cynigion allweddol yw bod cwynion yn cael eu derbyn ar lafar. Rydym ni fel Aelodau yn derbyn cwynion ar lafar yn rheolaidd. Mae nifer o bobl yn llawer hapusach yn siarad â ni ac yn gwneud cwynion ar lafar nag y maent yn eu gwneud yn ysgrifenedig, boed yn e-bost neu'n llythyr. Nid ydynt yn teimlo'n hyderus i ysgrifennu. Bydd caniatáu i'r ombwdsmon dderbyn cwynion ar lafar yn caniatáu i bobl nad ydynt yn cwyno ar hyn o bryd i wneud hynny. Mae gallu'r ombwdsmon i dderbyn cwynion ar lafar yn cydymffurfio â Rheoliadau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Trefniadau Pryderon, Cwynion ac Iawn) (Cymru) 2011, a elwir gyda'i gilydd yn 'Gweithio i Wella'. Felly, nid ydym eisiau sefyllfa lle y gallwch fynd at y GIG, lle rydych yn dilyn gweithdrefn gwyno'r GIG i'r pen, ac yna pan fyddwch eisiau mynd at yr ombwdsmon, ni allwch gwyno ar lafar, mae'n rhaid i chi ei gwyno'n ysgrifenedig. Bydd hynny'n atal nifer o bobl. Bydd y bobl hynny'n llai addysgedig, yn llai abl i ddilyn y broses, ac nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn yr ystafell hon yn dymuno i hynny ddigwydd. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod y bobl nad ydynt yn hapus yn cyflwyno eu cwynion yn ysgrifenedig yn gallu eu cyflwyno ar lafar.

Rwy'n cytuno y dylai'r ombwdsmon gael pŵer i ymchwilio i driniaethau meddygol preifat. Rydym wedi cael achosion lle mae pobl wedi mynd at y GIG, wedi mynd yn ôl at ofal iechyd preifat, wedi mynd at y GIG unwaith eto, ac mae ganddynt broblem. Mae'r ombwdsmon yn gallu ymdrin â'r ddau ymweliad â'r GIG, ond nid yw'n gallu ymdrin â'r darn yn y canol sydd wedi cael ei wneud yn breifat. Mae honno'n broblem bendant, ac mae'n un y mae'r ombwdsmon ei hun yn ei chydnabod. Ni all fod yn siŵr ar ba gam a lle y digwyddodd y broblem. Mae'n cyfyngu ar allu'r ombwdsmon i ymchwilio i ofal preifat fel rhan o lwybr gofal claf y GIG. Mae'n golygu na all roi ymateb llawn i'r achwynydd ac rwy'n teimlo bod hyn, ac rwy'n siŵr bod pobl eraill yn teimlo bod hyn yn anfoddhaol. Dylid cymhwyso'r un egwyddorion ag ar gyfer gofal iechyd y GIG mewn unrhyw ganfyddiad sy'n ymwneud â chamweinyddu neu fethiant gwasanaethau er mwyn sicrhau cysondeb.

Mae'r Bil hwn yn ymwneud â gwella gallu'r ombwdsmon i ymdrin â chwynion pobl Cymru, ac rwy'n annog yr Aelodau i'w gefnogi oherwydd mae'n ymwneud â gwella bywydau'r bobl rydym ni yma i'w cynrychioli.