A gaf i alw am ddau ddatganiad, y cyntaf cyn Diwrnod y Gylfinir ledled y byd, ddydd Sadwrn nesaf 21 Ebrill, a Mis Argyfwng y Gylfinir, a fydd yn rhedeg drwy gydol mis Mai—datganiad llafar yn y Siambr ar argyfwng y gylfinir yng Nghymru? Mae'r boblogaeth yng Nghymru wedi gostwng 81 y cant ac yn parhau i ostwng mwy na 6 y cant bob blwyddyn, a disgwylir iddyn nhw ddiflannu'n gyfan gwbl ar draws y wlad erbyn 2030. Nawr, dewiswyd 21 Ebrill yn Ddiwrnod y Gylfinir ledled y byd oherwydd y stori draddodiadol Gymreig sy'n nodi mai Sant Beuno, abad o Gymru yn y chweched ganrif, oedd cadwriaethwr cyntaf y gylfinir, ac, wrth gwrs, ei ddydd gŵyl yw 21 Ebrill.

Oherwydd difrifoldeb yr argyfwng hwn, cynhaliwyd cynhadledd fawr yn Llanfair ym Muallt ar 24 Ionawr. Daeth 120 o gyfranogwyr ynghyd o feysydd cadwraeth, ffermio, sectorau polisi helfeydd a chefn gwlad yng Nghymru. Mae hynny wedi arwain at weithdai rhanbarthol—euthum i un yn y gogledd ar 23 Chwefror—a chyfarfodydd lleol. Roedd un yn Loggerheads, Sir Ddinbych dim ond bythefnos yn ôl. Cyfarfûm â Chadeirydd Cymdeithas Adaryddol Cymru a ddywedodd, ' O ystyried trafferthion y gylfinir, allwn ni ddim aros. Mae'n rhaid inni weithio gyda'r Cynulliad a Llywodraeth Cymru i wneud trefniadau arbennig ar gyfer y gylfinir cyn gynted â phosibl.'

Wel, fel hyrwyddwr rhywogaethau Cymru ar gyfer y gylfinir, byddaf nawr yn ymuno â phanel yng Ngŵyl y Gelli i drafod yr argyfwng hwn, sef y rhywogaeth sydd mewn perygl mawr. Yn amlwg, mae llawer o alwadau gan hyrwyddwyr rhywogaethau gan fod llawer o hyrwyddwyr rhywogaethau yma, ond yr aderyn hwn yw'r rhywogaeth sydd yn y perygl mwyaf. Mae ar y rhestr goch yng Nghymru a'r DU. Mae asiantaethau ledled Cymru yn gweithio ar yr argyfwng hwn. A gawn ni ddatganiad yn y Siambr fel y gallwn gael gwybod mwy gan Lywodraeth Cymru o ran sut y mae'n gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a sectorau eraill i fynd i'r afael â hyn?

Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gontract rheolwr cynllun Arbed 3, a gafodd ei dendro yn ddiweddar drwy'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, ar gyfer Cynllun rhanbarthol Cymru gyfan, sef Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy'n mynd i'r afael â thlodi tanwydd? Mae Cymdeithas Tai Gogledd Cymru, Grŵp Cynefin, wedi bod yn gweithio'n galed mewn partneriaeth â Cartrefi Melin yn y de i ddatblygu cais ar gyfer y contract hwn. Ond clywodd yn gynharach y mis hwn fod Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol Cymru wedi dyfarnu'r contract i gwmni o'r Alban, Everwarm, sy'n rhan o grŵp llawer mwy, o'r enw Lakehouse yn ôl yr hyn a ddeallaf.

Rwyf ar ddeall nad yw'n ymddangos bod diwydrwydd dyladwy wedi'i fodloni'n llawn, a bod Cartrefi Melin, sydd wedi gweithredu Arbed yn yn y de am bum mlynedd, wedi sicrhau bod ei brisiau yn realistig, bod 100 y cant o'u gwariant yn mynd i mewn i'r economi lleol, maen nhw'n cyflogi tîm o bobl leol ac yn cefnogi busnesau bach a chanolig lleol, ac mae hyn i gyd mewn perygl. Ond rwyf wedi cael llythyr sy'n dweud bod grŵp Lakehouse, y rhiant-gwmni, wedi bod yn gweithredu ar golled yn y ddwy flynedd ddiwethaf a chafodd ei enwi mewn ymchwiliad parhaus i dwyll gan yr heddlu Metropolitan o ganlyniad i waith a wnaed ar larymau tân a gynhaliwyd yn Hackney ac sy'n gysylltiedig â Thŵr Grenfell. Mae hefyd wedi cytuno i dalu £8.75 miliwn mewn cysylltiad â thân sydd wedi dinistrio'r ysgol lle'r oedd y grŵp yn brif gontractwr. Mae'r rhain yn faterion difrifol, ac yn gontract caffael pwysig ar ran Llywodraeth Cymru mewn maes allweddol, sef tlodi tanwydd—rhywbeth sy'n agos at fy nghalon i ac at galon llawer eraill. Mae hyn yn haeddu datganiad, ac mae angen i'r ddau ddarparwr tai hyn o Gymru gael ateb.