Yn ôl y cyfrifiad diweddaraf, mae mwy na dwy ran o dair o bobl yng Nghymru yn byw mewn ardaloedd trefol. Wrth i fwy o bobl wasgu i mewn i'n dinasoedd, mae problemau yn sgil cynllunio gwael, gorlenwi a diffyg hygyrchedd yn dod yn fwy amlwg. Yr her a wynebwn, felly, yw creu dinasoedd lle mae pobl eisiau byw ynddynt: lleoedd lle y gellir cyrraedd siopau, swyddi, cyfleusterau cymdeithasol a mannau agored yn rhwydd; lleoedd lle mae'r broses gynllunio'n ystyried datblygiad cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Dyma pam rwy'n croesawu'r cynnig a gynhwyswyd yn ein strategaeth ar gyfer datblygu trefol neu adnewyddu trefol yng Nghymru. Mae'n rhaid i ddinas lwyddiannus sicrhau cydbwysedd rhwng anghenion cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Mae'n rhaid iddi sicrhau bod anghenion ei dinasyddion yn flaenoriaeth yn ei holl weithgareddau cynllunio. Ni fydd aneddiadau trefol sy'n cael eu rheoli'n wael yn gallu dal i fyny gydag ehangu trefol, a bydd mwy o iechyd gwael, tlodi, aflonyddwch cymdeithasol ac aneffeithlonrwydd economaidd yn sgil hynny.

Peryglon amgylcheddol sy'n gyfrifol am yr achosion mwyaf cyffredin o afiechydon ac afiachedd ymhlith tlodion trefol. Un o'r rhai mwyaf blaenllaw o'r rhain yw llygredd aer. Yn 2016, cofnododd Caerdydd, Abertawe, Casnewydd, Port Talbot a Chas-Gwent lefelau llygredd aer anghyfreithlon a niweidiol. Ddirprwy Lywydd, cafwyd dros 143 o farwolaethau mewn blwyddyn yng Nghaerdydd yn 2013 oherwydd llygredd aer. Mae pum dinas yn Lloegr a phedair dinas yn yr Alban yn arwain y ffordd drwy gyflwyno parthau aer glân. Mae'r toriad sylweddol a welwyd mewn allyriadau ym Merlin—dinas yn yr Almaen—dros 10 mlynedd yn ôl yn dangos beth y gellir ei gyflawni, oherwydd mae honno'n un o'r dinasoedd glanaf yn Ewrop gyfan erbyn hyn. Dylem sicrhau bod gwella ansawdd aer yn flaenoriaeth drwy gyflwyno parthau aer glân yn Wrecsam, Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe, a dylem fynd ymhellach i ddiogelu iechyd ein plant. Dylai pob ysgol a meithrinfa gael monitorau llygredd aer ar y ffyrdd prysuraf o fewn 10m i'w safle.

Gall mynediad hawdd at amwynderau trefol drwy gerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus ddileu'r angen i ddefnyddio ceir a lleihau lefelau llygredd aer ymhellach. Un o'r rhwystrau mwyaf i feicio yw diogelwch: prinder lonydd beicio. Yn y Deyrnas Unedig, Ddirprwy Lywydd, yn 2013, cafwyd dros 1,700 o farwolaethau ar y ffyrdd, sy'n gwbl annerbyniol. Rydym yn cynnig datblygu seilwaith i hyrwyddo cynnydd yn nifer y rhai sy'n beicio drwy ddarparu lonydd beicio ychwanegol mewn ardaloedd trefol. Ein targed yw dyblu hyd llwybrau beicio mewn ardaloedd trefol erbyn 2040. Byddai cronfa feicio gymunedol yn galluogi cymunedau lleol i ariannu a chynllunio eu rhwydweithiau beicio eu hunain gyda'r nod o sicrhau mynediad at amwynderau lleol.

Mae mwy o ddefnydd o strydoedd ar gyfer cerddwyr yn unig yn lleihau cysylltiad pobl â lefelau gormodol o sŵn a llygredd aer. Mae astudiaeth yn Nenmarc yn dangos hefyd y gall roi hwb calonogol i'r economi a manwerthwyr lleol. Rydym eisoes yn darparu tocynnau bws teithio rhatach i'n pobl hŷn. Credaf fod pobl ifanc hefyd angen y cymorth angenrheidiol i gael mynediad at addysg, swyddi a hyfforddiant. Dyna pam ein bod yn cynnig cyflwyno cynllun cerdyn gwyrdd newydd i ddarparu mynediad am ddim at deithiau bws diderfyn ar gyfer bob person 16 i 24 oed yng Nghymru.

Mae mannau gwyrdd yn hanfodol er mwyn gwella ansawdd bywyd yn ein dinasoedd. Mae mannau gwyrdd yn hanfodol i ddiogelu ein hamgylchedd ac i wella iechyd ein dinasyddion. Rydym angen strategaeth mannau agored sy'n rhoi parciau ac adfer tir diffaith â thir heb ei ddatblygu wrth wraidd adfywio trefol. Byddai hyn yn cynnwys ymrwymiad i blannu rhagor o goed trefol. Mae coed trefol yn gwella golwg ardal ac maent hefyd yn cynhyrchu manteision fel gostwng tymereddau trefol a gwella ansawdd aer.

Ddirprwy Lywydd, mae'r cynigion yn y ddogfen hon yn ymwneud â gwella ansawdd bywyd y bobl sy'n byw yn ein dinasoedd, a dylem fod ar y blaen yn y Deyrnas Unedig yn rhoi'r bywyd glân gorau posibl i'n dinasyddion. Maent yn ymwneud â gwella'r economi a sicrhau amgylchedd glân a diogel ar gyfer ein dinasyddion a chenedlaethau'r dyfodol. Credaf eu bod yn haeddu cefnogaeth y Cynulliad hwn a'r genhedlaeth nesaf i ddod. Diolch.