Part of the debate – Senedd Cymru am 4:37 pm ar 20 Mehefin 2018.
Diolch yn fawr iawn am fy ngalw i siarad yn y ddadl bwysig hon, sydd mor bwysig i'n plant ac i genedlaethau'r dyfodol. Llongyfarchiadau i'r grŵp trawsbleidiol o Aelodau sydd wedi cyflwyno'r cynnig hwn. Credaf ei bod, pan fyddwch yn meddwl am y peth, yn gwbl syfrdanol fod 2,000 o bobl yng Nghymru yn marw o ganlyniad i lygredd aer, ac yn amlwg, i bobl â chyflyrau asthmatig a gwahanol anhwylderau'r ysgyfaint, mae bod mewn aer llygredig mor beryglus. Mae'n rhywbeth y credaf fod pawb ohonom yn bryderus iawn yn ei gylch.
Yng Nghaerdydd, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn amcangyfrif y gellid priodoli 225 o farwolaethau'r flwyddyn—dyna 5 y cant o'r holl farwolaethau—i fater gronynnol a nitrogen deuocsid yn ardal bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro. Dangosodd adroddiad ClientEarth ym mis Medi 2017, y cyfeiriwyd ato eisoes y prynhawn yma, lefelau llygredd annerbyniol mewn ysgolion. Yng Nghaerdydd, o'r saith ysgol a grybwyllwyd, mae tair ohonynt yn fy etholaeth i, Gogledd Caerdydd—sef Ysgol Uwchradd Cathays, ysgol St Joseph ac Ysgol Mynydd Bychan. Mae'r rheini i gyd wedi'u lleoli ar hyd Ffordd yr Eglwys Newydd, ar hyd Ffordd y Gogledd, ar hyd y ffyrdd prifwythiennol sy'n dod i mewn i Gaerdydd, lle mae'r holl draffig yn arllwys i lawr y ffyrdd hynny i bobl sy'n gweithio yng nghanol Caerdydd, neu sy'n gweithio yn yr ardal hon. Felly, mae'r ysgolion hynny o fewn 150m i ffordd sydd â mwy na'r terfyn cyfreithiol o lygredd aer, a chredaf fod honno'n sefyllfa echrydus, ac mae'n warthus fod ein plant yn agored i'r lefelau hyn.
Nid ydym yn gwybod, mewn gwirionedd, beth fydd yr effaith hirdymor ar iechyd plant sy'n byw mewn ardaloedd a lygrwyd yn helaeth neu sy'n mynd i ysgolion wrth ymyl ffyrdd prysur iawn, ac wrth gwrs, mae'n ddiddorol darllen un o'r dogfennau cyfarwyddyd ar gyfer y ddadl hon, sy'n dweud, wrth gwrs, oherwydd bod plant yn llai o lawer nag oedolion, maent yn llawer agosach at y mygdarth, yn llawer mwy tebygol o gael eu heffeithio ganddynt. Mae mater anghydraddoldeb yn codi ei ben hefyd, a gwyddom fod mwy o fygdarth mewn ardaloedd tlotach. Felly, mae yna broblemau enfawr yn gysylltiedig â'r pwnc hwn. O'r herwydd, rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn gweithredu, fod yna derfynau cyflymder is dros dro yn mynd i gael eu cyflwyno eisoes ar rhai o'n ffyrdd mwyaf, a'r gronfa ansawdd aer newydd gwerth £20 miliwn. Ond credaf ei bod yn bwysig inni fod yn ymwybodol fod llawer o'r dulliau o fynd i'r afael â'r materion hyn o fewn ein cyrraedd. Dywedwyd eisoes yn y ddadl fod hon yn broblem a achoswyd gennym ni, a chan ein gweithgareddau, ac un o'r ffyrdd y gallwn fynd i'r afael â hi wrth gwrs yw drwy hyrwyddo teithio llesol.
Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y metro a'r nifer gynyddol o orsafoedd a gwasanaethau yn helpu'n fawr i annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus ac i adael eu ceir. Rwy'n arbennig o falch, yng Ngogledd Caerdydd, ein bod yn mynd i gael datblygiad ysbyty newydd Felindre, ac rwy'n falch iawn fod yna gynllun i'r trên neu'r tram fynd yr holl ffordd i ganol yr ysbyty. Ac felly, mae'r ffaith, dros flwyddyn, y bydd yna filoedd ar filoedd o bobl yn mynd i'r ysbyty hwnnw, a'r ffaith y byddant yn gallu mynd yn syth yno—credaf mai dyna'r math o fenter sydd angen inni ei chael: pan fydd gennym brosiectau newydd o'r fath, ein bod yn cynnwys, o'r dechrau un, y gallu i bobl beidio â defnyddio eu ceir, ond i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn hawdd ac yn gyfleus.
Rwy'n cefnogi ymdrechion cyngor Caerdydd. Rwy'n cefnogi parthau aer glân; credaf mai dyna'r ffordd ymlaen. Cyhoeddodd cyngor Caerdydd ei bapur gwyrdd ar drafnidiaeth ac aer glân eleni, a chredaf fod ei weledigaeth o Gaerdydd fel dinas 20 mya—y ddinas gyfan—yn rhywbeth, unwaith eto, a fydd yn mynd â ni ymlaen. Yn gynharach yn y dydd, pan oeddem ar gwestiynau i'r Comisiwn, soniais am yr adroddiad Sustrans, 'Bywyd Beicio' a oedd yn dangos y byddai mwy o bobl yn beicio pe bai mwy o fuddsoddi yn y seilwaith beicio. Yng Nghaerdydd, gwn fod yna draffyrdd beicio yn yr arfaeth, a fyddai'n wych, ond hefyd, mae gwir angen cydgysylltu teithiau beicio, ac mae angen i bobl deimlo'n ddiogel yn beicio ar hyd strydoedd preswyl. Er enghraifft, credaf fod yna bob amser nerfusrwydd mawr y bydd rhywun yn agor drws car a tharo pobl oddi ar eu beiciau. Credaf fod yn rhaid i chi wneud pobl mor ymwybodol o bobl yn beicio a darparu mannau diogel i feicio. Hefyd, soniais am bwysigrwydd annog mwy o fenywod i feicio a chyfeiriais at yr adroddiad penodol hwn sy'n dangos bod menywod, yn arbennig, ar ei hôl hi o ran defnyddio beiciau a bod yn rhan o ysgogi hyn.
Felly, credaf fod hon yn ddadl bwysig iawn, fe'i cefnogaf yn llwyr a chredaf fod hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi. Credaf fod angen inni ei hybu cymaint ag y gallwn gyda'n holl weithredoedd a chyda'r holl ysgogiadau gwahanol sydd gennym yma i fwrw ymlaen ag ef.