Ysgrifennydd y Cabinet, diolch am eich datganiad. Nawr, o'r dechrau, gwnaethom ni fel Ceidwadwyr Cymreig godi pryderon cychwynnol ynghylch cynigion y Papur Gwyrdd. Rydych chi a’ch rhagflaenwyr, dros y tair neu bedair blynedd diwethaf, wedi bod yn chwarae â chalonnau, meddyliau a bywydau llawer o bobl sy’n gweithio o fewn ein sefydliad llywodraeth leol. Nod eich Papur Gwyrdd fis Mawrth, yn honedig, oedd bywiogi'r ddadl am lywodraeth leol yng Nghymru, a gwnaethoch chi sôn ar y pryd am eich gweledigaeth ar gyfer awdurdodau lleol cryfach, mwy grymus, yn canolbwyntio ar arweinyddiaeth leol. Ac eto, y realiti yw eich bod chi wedi pwyso botwm cythrwfl, digalondid ac ansefydlogrwydd unwaith eto o fewn swyddfeydd a siambrau cynghorau ledled Cymru.

Efallai eich bod chi'n gweld hyn fel ystwytho cyhyrau eich pŵer, ond, a dweud y gwir, roedd llawer o bobl, gan gynnwys aelodau o’ch plaid chi eich hun, yn meddwl bod eich gweithredoedd yn ansensitif ac yn gyfrwys. Gwnaethoch chi danseilio deallusrwydd ac ymroddiad arweinwyr ein grŵp cyngor, ein cynghorwyr a’n swyddogion pan wnaethon nhw wrthod eich cynigion hurt. Rydych chi’n ymffrostio am 177 o ymatebion i ymgynghoriad y Papur Gwyrdd, ond o boblogaeth o dros 3 miliwn o bobl, nid yw'n llawer, ac, a bod yn onest, rwyf i’n cymryd y clod am rai o'r rheini, oherwydd roeddem ni’n ysgrifennu am y peth yn ein colofn newyddion yn y papurau lleol ac yn gwneud pobl ledled Cymru yn ymwybodol o'r ymgynghoriad hwn, oherwydd, yn rhy aml, mae'r rhain yn mynd dros bennau’r union bobl y maen nhw’n effeithio ar eu bywydau.

Rydych chi hefyd yn gwybod bod yr awdurdodau lleol yn anfon copïau o'u hymatebion ataf fi ar fy nghais, felly roeddem ni ar flaen y gad o ran dadansoddi'r ymatebion hyn, ac rydym ni wedi eich herio a chraffu arnoch chi ers mis Mawrth, a drwy gydol yr amser, roedd pobl yn bryderus iawn mewn llywodraeth leol am beth roeddech chi’n symud tuag ato. Roedd hyn yn amlwg yn profi eich bod chi’n mynd ar genhadaeth ymhell dros ben y bobl dda hyn sy'n gweithio mewn llywodraeth leol, yn darparu gwasanaethau hollbwysig.

Mae yna ffyrdd eraill o fynd ati i gyflawni rhai o’r hanfodion rydych chi’n anelu atynt. Rydych yn dweud nad oes neb yn cyflwyno cynigion amgen, ond byddwn i’n anghytuno. Mae awdurdodau lleol a CLlLC wedi sôn yn fras am lwyddiant parhaus gwaith partneriaeth cydweithredol a rhanbarthol, a hoffen nhw gael amser hirach i roi'r egwyddorion hyn ar waith a’u sefydlu nhw. Un peth sy’n destun pryder, fodd bynnag, yw na wnaethoch chi ofyn am awgrymiadau amgen a dweud y gwir, dim ond cynnig y tri llwybr posibl hyn tuag at orfodi uno. Rydych chi’n sôn am rymuso awdurdodau lleol, ond ychydig iawn a roddodd eich Papur Gwyrdd iddynt. Oni fyddech chi’n cytuno â mi bod disgwyl ymatebion i gwestiwn na wnaethoch chi ei ofyn yn ffordd wael iawn o gynnal ymgynghoriad?

I symud ymlaen at uno gwirfoddol, wrth adolygu ymatebion awdurdodau lleol, rhaid imi gyfaddef na wnes i sylwi ar yr awydd rydych chi’n ei ddisgrifio, o hyd, am uno gwirfoddol ymhlith awdurdodau lleol. Dywedodd Sir Ddinbych,

'Dydy profiad rhai awdurdodau o uno gwirfoddol ac ymateb y Llywodraeth iddynt yn y gorffennol ddim yn union yn galonogol.'

Nododd Conwy,

Dydym ni ddim yn cytuno nawr bod uno awdurdodau lleol yn briodol.

Cafodd y cyfle hwnnw ei golli pan wrthododd Leighton Andrews nhw yn swta ar y pryd. Dywedodd Bro Morgannwg eu bod nhw,

'o’r farn bod uno ag unrhyw awdurdod lleol arall yn bosibilrwydd annaliadwy o ran sicrhau ansawdd y gwasanaethau a ddisgwylir yn ddigon teg gan ein dinasyddion.'

Nawr, o ystyried bod adrannau 3 i 10 Deddf Llywodraeth Leol (Cymru) 2015 eisoes yn rhoi’r cyfle i awdurdodau lleol uno'n wirfoddol, a allwch chi ddweud pam, os yw’r fath awydd yn bodoli, nad ydych chi’n hybu’r model hwnnw? Mae hyn, yr hyn yr ydych chi'n ei gyflwyno nawr, yn ymddangos fel ymgais arall i ailgylchu cynlluniau Leighton Andrews. Pam nad ydych chi’n ystyried newid y Ddeddf yn hytrach na chyflwyno tomen arall o ddeddfwriaeth newydd gostus?

Rwyf hefyd yn nodi hefyd eich cynnig i sefydlu gweithgor newydd gyda CLlLC. O ganlyniad i’r holl waith hwn o ad-drefnu llywodraeth leol dros y blynyddoedd, rydym wedi gweld sefydlu Comisiwn Staff Gwasanaethau Cyhoeddus, a nawr mae gennym ni gyngor partneriaeth gweithlu. Felly, beth yw diben sefydlu grŵp costus arall i awdurdodau lleol gyfrannu ato? Beth am ystyried symleiddio'r strwythurau hyn? Rydych chi’n dweud nad yw dod o hyd i fwy o arian yn opsiwn. Fodd bynnag, rydym ni’n gwybod erbyn hyn bod cysylltiad cynhenid rhwng llywodraeth leol, tai, addysg, gwasanaethau cymdeithasol ac iechyd. Pam, o pam, na wnewch chi geisio gweithio gydag Aelodau eraill eich Cabinet o amgylch y bwrdd a cheisio diwygio ein holl wasanaethau cyhoeddus ledled Cymru mewn modd eang, gan gael gwared ar yr holl haenau costus o fiwrocratiaeth a gwastraff sy'n bodoli ym mhob un o bum maes cyflenwi’r gwasanaethau hyn, ac sydd a dweud y gwir wedi tyfu mewn 20 mlynedd o ddatganoli yng Nghymru?

Rhoddodd comisiwn Williams 62 o argymhellion inni, ac eto dim ond ar bedwar o’r rhain y mae eich Llywodraeth a’ch rhagflaenwyr wedi gweithredu erioed—pob un yn ymwneud â diwygio llywodraeth leol. Onid yw'n amser nawr inni edrych ar yr adroddiad hwnnw eto, chwythu’r llwch oddi arno, a gweithio gyda'r panel, a oedd yn unigolion trawsbleidiol da iawn, i ailystyried y cynigion hynny, a gweithio gyda rhanddeiliaid allweddol tuag at ddiwygiad eang o gyflenwi ein gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru? Hyd nes ichi fod yn ddigon dewr i fynd i'r afael â hynny, byddwn ni’n mynd ymlaen ac ymlaen ar y gylchfan hud hon.