Part of the debate – Senedd Cymru am 4:56 pm ar 18 Gorffennaf 2018.
'Yr archwilwyr mawr'—sut y mae dilyn hynny? Rwy'n barod i gael fy nghywiro, ond credaf mai Tony Blair a ddywedodd unwaith na allwn newid ein gwlad heb yn gyntaf newid ein hunain. Efallai fy mod yn anghywir, ond rwy'n credu iddo ddweud hynny yn ôl pan ddaeth yn arweinydd Llafur. Credaf fod y pwynt a wnaethoch am yr hyn a etifeddodd yr archwilydd cyffredinol gyda Swyddfa Archwilio Cymru fel yr oedd a'r enw oedd ganddi—yn amlwg, roedd angen ei newid er budd llywodraeth, er budd Cymru, er lles pawb, a llwyddodd i wneud hynny. Dangosodd yn gyntaf oll y gallai Swyddfa Archwilio Cymru ateb yr her a bwrw ymlaen gyda'r gwaith o graffu ar bopeth arall.
Rydym yn anrhydeddu'r archwilydd cyffredinol sy'n ymadael, ac rydym yn cydnabod y bydd gan yr archwilydd cyffredinol nesaf waith caled i lenwi ei esgidiau. Credaf fod un peth yn glir: rydym wedi gwneud llawer o adroddiadau cadarn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a gwn fod Darren Millar a Chadeiryddion archwilio blaenorol wedi chwarae rôl mewn adroddiadau cynharach hefyd, ac nid yw'r gwaith hwnnw'n mynd i fynd yn haws—gadewch inni beidio ag esgus ei fod. Mae'r Cynulliad wedi bod gyda ni bellach ers 20 mlynedd. Rydym yn ystyried gweddnewid y lle hwn yn Senedd, a bydd yn dod yn fwyfwy pwysig i Swyddfa Archwilio Cymru ymateb i'r her yn ogystal, ac adnewyddu ei hun.
Mae'n ddiddorol bod Huw Vaughan Thomas yn gadael ar adeg pan fydd gennym sefyllfa yma gyda'r etholiadau arweinyddiaeth lluosog yn digwydd yn y gwahanol bleidiau. Felly, ar hyn o bryd, mae'r pleidiau yma yn broses o adnewyddu ac adfywio, sydd mor bwysig i bob plaid, ac mor bwysig i lywodraeth.
Rwy'n siŵr y bydd Huw yn adfywio ei hun pan fydd wedi gadael swydd yr archwilydd cyffredinol, ac y bydd yn gwerthfawrogi'r seibiant a newid bywyd yn fawr. Rhaid inni edrych tua'r dyfodol yn awr. Rhaid inni wneud yn siŵr y gallwn fwrw ati gyda'r gwaith y disgwylir inni ei wneud, ac nid yw'n fater syml o feirniadu'r Llywodraeth pan fyddwn yn teimlo eu bod wedi gwneud rhywbeth o'i le, mae'n fater o werthfawrogi lle mae'r Llywodraeth yn gwneud pethau'n iawn yn ogystal. Wrth gwrs, mae gennym fantais fawr ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn yr ystyr ein bod yn cael cyfle i siarad â'r swyddogion, nid yn unig y Gweinidog—mae'n ymwneud â mwy nag Ysgrifenyddion y Cabinet yn unig, y penawdau'n unig, ond â'r hyn sydd oddi tanynt. Mae'n faes nad yw'n cael y cyhoeddusrwydd sydd ei angen arno yn aml, a'n gwaith ni ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a'r pwyllgorau eraill yn y Cynulliad wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod fod goleuni'n cael ei daflu ar feysydd o fywyd cyhoeddus nad ydynt bob amser yn ei gael, a bod pawb ohonom yn gweithio gyda'n gilydd i geisio gwneud Cymru yn lle ychydig bach gwell.