Ein pryder am ein heconomi adfydus, am swyddi, am gyflogau sy'n gyrru Plaid Cymru yn hyn o beth, a dyna a achosodd inni gyd-ysgrifennu’r Papur Gwyn gyda'r Llywodraeth a ddywedai mai aros yn y farchnad sengl fyddai'n cynnig y budd gorau i Gymru. Mae'r opsiwn hwn wedi'i wrthod gan Brif Weinidog y DU, a chafodd ei wrthod hefyd gan arweinydd yr wrthblaid swyddogol. Felly, mewn gwirionedd, y blaid yn San Steffan sy'n ymladd dros yr hyn y mae ein dwy blaid wedi'i gytuno sydd er budd gorau Cymru yw Plaid Cymru. Nid yw'r Blaid Lafur yn San Steffan yn hyrwyddo'r egwyddorion a amlinellir yn y Papur Gwyn, ac mae hynny'n fater na ellir ei ddatrys yn hawdd gydag etholiad cyffredinol. Cawsom un o'r rheini y llynedd ac ni ddatryswyd dim. Ni fyddai Llywodraeth Lafur yn y DU yn mynd â ni'n agosach at y safbwynt cytûn hwnnw chwaith. Mae pawb ohonom yn gwybod hynny. Ni fydd teis o liwiau gwahanol yn y trafodaethau yn hwyr yn y dydd fel hyn yn datrys dim.

Felly pa opsiynau sydd gennym i ddod allan o'r llanastr hwn? Pa opsiynau sydd gennym i osgoi'r hunllef economaidd hwn a allai wneud i bolisi cyni edrych yn gymharol ddiniwed? Bydd pleidlais y bobl ar y cytundeb terfynol yn rhoi cyfle pellach i bobl roi eu barn pan fydd gwybodaeth fanylach ar gael. Fel rhywun a ddisgrifiodd ei hun fel Ewropead Cymreig, rwyf am i ni gadw ein cysylltiadau â'r Undeb Ewropeaidd, ond rhaid inni gadw ein llygaid yn agored led y pen yma hefyd. Ni cheir unrhyw ddewisiadau hawdd na chanlyniadau perffaith. Os yw Brexit yn mynd rhagddo, yn enwedig os aiff rhagddo heb gytundeb, bydd yn drychineb i'n heconomi. Rwy'n gwbl argyhoeddedig o hynny.

Ond mae yna bryderon o ran ein democratiaeth hefyd. Bydd ein democratiaeth mewn perygl os mai canfyddiad pobl yn syml iawn yw bod sefydliad sydd o blaid aros yn gwrthdroi'r bleidlais wreiddiol oherwydd rhyw fath o agwedd nawddoglyd, 'Nid ydynt yn gwybod beth y maent yn ei wneud'. Sut y bydd gan bobl ffydd mewn prosesau democrataidd os gellir eu gwrthdroi? Felly mae angen inni fod yn ofalus iawn nad ydym yn agored i gyhuddiadau mai diddordeb mewn gwrthdroi'r canlyniad gwreiddiol yn unig sydd gan wleidyddion, arbenigwyr, academyddion.

Rwy'n cefnogi pleidlais ar y fargen derfynol, i'w chadarnhau neu fel arall, ond ni fydd ail-ofyn y cwestiwn gwreiddiol neu wrthdroi'r canlyniad yn datrys y mater. Roedd llawer o'r bobl a bleidleisiodd dros 'adael' yn gwneud hynny oherwydd nad oedd ganddynt unrhyw beth i'w golli. Roedd pobl yn fy ardal i, ar draws yr hen faes glo, yn enwedig y genhedlaeth hŷn, yn gallu cofio adeg pan nad oedd ein cymunedau'n dibynnu ar gymorth sy'n aml i'w weld yn cael ei wario ar brosiectau heb unrhyw fanteision gweladwy i'w bywydau. Maent yn deall bod ein cymunedau wedi'u hadeiladu gan bobl yn gwneud pethau drostynt eu hunain. Nid oedd unrhyw wasanaethau cyhoeddus eang pan gafodd pentrefi'r Rhondda eu taflu at ei gilydd o amgylch y pyllau. Crëwyd y rheini drwy weithredu ar y cyd, cyfuno ceiniogau a enillwyd yn y diwydiant glo, ac ers i'r diwydiant hwnnw gael ei ddymchwel yn fwriadol yn y 1980au, nid yw ein pobl wedi cael unrhyw ddewis heblaw bod yn ddibynnol ar fudd-daliadau, ar gymorth o San Steffan neu Frwsel neu'r loteri neu fentrau tebyg i Cymunedau yn Gyntaf. Ar ôl degawd o gyni a mwy na hynny o beidio â chael eu clywed, penderfynodd llawer o'r bobl sy'n byw yn y cymunedau hyn anfon neges fawr a phwerus i'r sefydliad. Fe wnaethant ddefnyddio'r ychydig bŵer a oedd ganddynt i godi dau fys ar ddibyniaeth, ar dlodi, ar ystumiau gwasgu dwylo, ar dadoldeb ac ar y Torïaid. Ni allaf ddweud wrthych faint o bobl rwy'n eu hadnabod sydd eisiau rhoi trwyn gwaed i David Cameron a George Osborne, ac sy'n methu deall sut roeddwn ar yr un ochr â'r ddau dwyllwr hynny.

Beth bynnag sy'n digwydd, rhaid mynd i'r afael â phryderon pobl sy'n gweithio, y rhai sydd ar gontractau dim oriau, ac sy'n ddibynnol ar fudd-daliadau a banciau bwyd, yn ogystal â'r bobl hŷn sy'n dyheu am adeg wahanol. Os cawn bleidlais y bobl ar y cytundeb terfynol, mae angen inni ddysgu gwersi o refferendwm 2016 a mynd i'r afael â'r achosion sylfaenol a arweiniodd at y bleidlais Brexit: tlodi, dadrithiad â'n system wleidyddol, a'r anobaith a deimlir gan lawer o'n cymunedau. Mae angen i bleidlais y bobl fod yn ymarfer mewn democratiaeth bellach, ac nid ei gweld fel ymgais i wrthdroi penderfyniad democrataidd, ac fel Ewropead Cymreig, byddaf yn parhau i ymgyrchu dros y budd gorau i Gymru ar y sail honno.