Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru ar garcharu yng Nghymru yn tanlinellu beth y mae llawer ohonom wedi ei ddweud dros nifer o flynyddoedd: mae Cymru yn dibynnu ar garchardai yn Lloegr. Fel un a oedd yn rhedeg ei hadran ei hun yn y gwasanaeth carchardai, gwn fod y carchar yn gweithio, ond dim ond os yw'n cael ei ariannu'n iawn ac yn cael adnoddau priodol. Yn aml nid oes dewis arall heblaw carchar, ond nid yw carcharu yn ymwneud ag amddiffyn y cyhoedd yn unig; mae a wnelo hefyd â sicrhau bod y carcharor yn cael ei helpu i adsefydlu.

Mae rhan fawr o'r adsefydlu hwnnw yn dibynnu ar gynnal cysylltiadau teuluol agos. Mae'r cysylltiad hwnnw yn hanfodol bwysig ac yn rhoi cipolwg i garcharorion, yn aml iawn, ar yr effaith gaiff eu gweithredoedd ar eu teulu a'u ffrindiau, ond hefyd y mae'n helpu i sicrhau bod ganddynt rwyd achub, rhywle i ddychwelyd iddo ar ôl cael eu rhyddhau. Yn anffodus, y mae rhai carcharorion heb deulu, ac yn aml caiff rhai eu rhyddhau gyda dim ond bag du yn llawn o eiddo pitw, gyda dim cartref i fynd iddo. Nid adsefydlu yw hyn, ac nid yw'n ddigon da. Nid yw ond yn helpu'r drws tro y mae'r mwyafrif o garcharorion—llawer o garcharorion—yn ei wynebu pan nad oes ganddyn nhw unrhyw le arall i droi ato.

Yn anffodus, nid oes gennym ni ddigon o le mewn carchardai yng Nghymru i sicrhau bod carcharorion o Gymru yn cael eu carcharu'n agos at y cartref. Mae gan Gymru 4,747 o garcharorion, ac eto mae gan y pum carchar yng Nghymru leoedd gweithredol ar gyfer 3,700 o garcharorion. Nid oes gennym ni garchar i fenywod yng Nghymru a dim un carchar categori A. Canlyniad hyn yw nifer fawr o garcharorion o Gymru yn bwrw eu penyd yn Lloegr, gannoedd o filltiroedd oddi cartref.

Mae'r carchardai sydd gennym yn orlawn. CEM Abertawe yw'r trydydd carchar mwyaf gorlawn yn y DU. Pan gafodd ei adeiladu fe'i cynlluniwyd i ddal tua 240 o garcharorion. Ar hyn o bryd mae ganddo ddwywaith y rhif hwnnw. Ac eithrio'r carchar newydd yng ngogledd Cymru, mae ein carchardai i gyd yn orlawn. Mae Caerdydd yn gweithredu ar 150 y cant o'r capasiti, fel y mae Brynbuga. Mae'r Parc yn gweithredu ar ychydig dros gapasiti. Wedi gweithio am flynyddoedd lawer yn CEM Parc, gallaf ddweud wrthych fod gorboblogi yn galed ar staff a charcharorion fel ei gilydd.

Fel y mae adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn amlygu, mae nifer yr ymosodiadau ar staff a charcharorion wedi neidio i fyny. Y llynedd cafwyd tua 6,500 o ymosodiadau ar staff, yn sgil 761 ohonynt roedd rhaid i swyddog carchar fynd i'r ysbyty. Mae hyn yn arwain at argyfwng arall eto yn ein carchardai: prinder staff. Mae nifer y swyddogion carchar sy'n rhoi'r gorau iddi ychydig fisoedd ar ôl cwblhau eu hyfforddiant yn cynyddu fwyfwy. Mae traean y swyddogion carchar yn rhoi'r gorau iddi o fewn blwyddyn i ddechrau'r swydd, ac yr ydym hefyd yn colli staff profiadol oherwydd gorlenwi a diffyg buddsoddiad.

Rhaid inni adeiladu mwy o garchardai, gan ganolbwyntio a rhoi pwyslais ar adsefydlu. Yn benodol, mae'r carcharorion hynny â phroblemau iechyd meddwl angen cymorth ychwanegol. Ceir llawer o garcharorion, na ddylent fod yn y carchar ac sydd wedi'u siomi gan gymdeithas, yn enwedig y digartref a'r rhai, fel y nodwyd eisoes, sydd â phroblemau iechyd meddwl. Rwyf wedi mynegi fy nghefnogaeth ar gyfer carchar newydd yn fy rhanbarth, a fydd nid yn unig yn lleihau'r straen ar Abertawe a'r Parc, ond hefyd yn dod â swyddi mawr eu hangen i'r ardal—i un o ardaloedd mwyaf difreintiedig y wlad.

Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gweld yr adroddiad hwn fel rhybudd amserol a bydd yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i leihau gorlenwi a thanariannu yn ein carchardai cyn iddi fynd yn rhy hwyr. Diolch yn fawr.