Part of the debate – Senedd Cymru am 3:17 pm ar 24 Hydref 2018.
Diolch i Gadeirydd y pwyllgor am gyflwyno'r ddadl heddiw. Cododd Mike Hedges y mater ynglŷn â faint o reoleiddio sydd ei angen arnom yn y rhan hon o'r farchnad dai, ac wrth gwrs rhaid inni fod yn ofalus i beidio â gor-reoleiddio, ond credaf iddo wneud achos da fod angen lefel benodol o reoleiddio er mwyn ymdrin â phroblem hen dai a'u diffyg effeithlonrwydd ynni. Felly, mae tai carbon isel yn un ffordd y gallwn wneud hynny. Mae ôl-osod yn mynd i fod yn rhan angenrheidiol o'r rhaglen, fel y nododd Mike Hedges, ac mae angen inni gael sicrwydd ansawdd os ydym yn mynd i gyflwyno rhaglen ôl-osod, er mwyn osgoi problemau a gawsom yn y gorffennol gyda chontractwyr anfedrus yn mynd i mewn i'r farchnad, fel y gwelsom gydag inswleiddio waliau ceudod. Felly, rhaid inni fod yn ofalus nad ydym yn ailadrodd camgymeriadau a wnaed yn y gorffennol.
Mae hyfforddiant yn broblem. Fel y dywedodd Mike, roedd gennym bobl a gymerodd ran yn yr ymchwiliad yn crybwyll materion ynglŷn â hyfforddiant. Nawr, bydd angen sgiliau newydd yn y gwaith o gynhyrchu cartrefi carbon isel yn y dyfodol, oherwydd nid yw'r mathau o sgiliau sydd eu hangen arnoch i adeiladu'r rhain yn sgiliau adeiladu traddodiadol. Gallai colegau addysg bellach gynnig y mathau hyn o gyrsiau. Clywsom dystiolaeth gan dystion yn nodi hyn. Ond wrth gwrs, mae angen inni wybod y bydd yna farchnad ar gyfer y sgiliau hyn yn y dyfodol, ac mae angen inni gael rhywfaint o sicrwydd y bydd rhyw fath o gymorth gan y Llywodraeth tuag at gynlluniau tai carbon isel. Crybwyllwyd materion cynllunio yn yr ymchwiliad hefyd. Nodwyd materion yn ymwneud ag ôl-osod waliau'n benodol, oherwydd dywedwyd wrthym fod ôl-osod waliau, o dan ddehongliad llym o'r rheolau cynllunio—. Nid oedd caniatâd cynllunio i fod yn ofynnol, ond dywedwyd wrthym ei bod hi'n anhygoel pa mor aml y mae arolygwyr cynllunio'n penderfynu bod angen caniatâd cynllunio i ôl-osod waliau, ac awgrymwyd y gallai hyn fod yn rhan o system gan gynghorau lleol, sydd â hawl i godi eu ffioedd cynllunio eu hunain, i benderfynu codi tâl ar bobl am wahanol bethau nad oedd angen codi tâl amdanynt a bod yn fanwl gywir, er mwyn codi refeniw ychwanegol i'w hawdurdod lleol sy'n brin o arian. Nid wyf yn gwybod pa mor real yw'r broblem honno, ond soniodd un neu ddau o bobl amdani, felly mae'n werth ymchwilio i hynny mae'n debyg.
Mater derbyn argymhellion mewn egwyddor: nid yw'n arfer da iawn, ac mae i'w weld yn cael ei ddefnyddio fwyfwy gan Lywodraeth Cymru. Ond mae Aelodau eraill wedi—maent wedi dangos eu teimladau ynglŷn â hynny, ac rwy'n falch fod Mike Hedges wedi gwneud hynny yn ogystal, a'i fod yn dal i ddangos annibyniaeth barn gref fel Cadeirydd y pwyllgor. Diolch yn fawr iawn.