Mae'n rhyfedd, Llywydd, wrth edrych yn ôl dros y 12 mis diwethaf, fwy neu lai, ar y daith y mae'r Ddeddf parhad wedi ei dilyn ers iddi gael ei chrybwyll am y tro cyntaf, ac, yn wir, yn groes i lên gwerin y Cynulliad hwn, nid fi oedd yr Aelod cyntaf o'r lle hwn i godi'r posibilrwydd o lunio Deddf parhad ar lawr y Siambr hon. Y person sydd bellach yn swyddogaeth Cwnsler Cyffredinol Cymru oedd yr Aelod cyntaf—roedd ef o fy mlaen i, sydd fwy na thebyg yn esbonio pam mae ef wedi mynd ymlaen i bethau gwell yn y cyfamser.

Mae wedi bod yn glir o'r cychwyn cyntaf, er hyn, bod Aelodau o bron bob ochr yn gallu cytuno bod deddfu, er mwyn cynnal datganoli yng nghyd-destun ymadael â'r UE, yn briodol ac yn angenrheidiol. Rwy'n digwydd credu ei fod ymhlith gweithredoedd gorau y Senedd hon ein bod wedi gweithredu ar draws y pleidiau er budd rhywbeth sy'n llawer mwy na ni ein hunain fel gwleidyddion unigol neu fel pleidiau gwleidyddol unigol: ein cenedligrwydd gwleidyddol mewn gwirionedd. Ac ni ddylem anghofio bod hynny yn y fantol pan ddrafftiwyd y Bil ymadael i ddechrau. Credaf hefyd y dylid talu teyrnged arbennig i'r rhai a luniodd y Bil parhad yn y lle cyntaf. Nid oedd hwn yn ddarn hawdd o ddeddfwriaeth i'w ddrafftio. Mae'n hynod dechnegol a dyrys, ac mae'n glod i'w awduron.

Fel Llywodraeth Cymru, byddai'n llawer gwell gennyf pe na byddai angen o gwbl, nac yn y lle cyntaf, ar gyfer deddfwriaeth parhad Cymru. Fy marn i, erioed, oedd y gallai Llywodraeth y DU, pe bydden nhw mewn gwirionedd yn gwerthfawrogi yr undeb hwn, pe bydden nhw wir yn parchu cenhedloedd y DU, yna gallai a dylai'r dull o ymadael â'r UE, o'r cychwyn, fod wedi cael ei drafod rhwng cenhedloedd y DU cyn y sbardunwyd Erthygl 50 hyd yn oed. Credaf y gallai model ymadael 'ymuniad wedi'i wrthdroi' fod wedi cyflawni hyn yn gyfforddus. Dewisodd Llywodraeth y DU beidio ag ymgysylltu a'r Llywodraethau datganoledig ar sail partneriaeth a pharch, ac yn fwriadol penderfynodd i beidio â gwneud hynny ar bob cam o'r broses hon ers y refferendwm. Daeth deddfwriaeth parhad, felly, yn hanfodol, oherwydd nid oedd unrhyw ffordd arall o sicrhau'r dymuniadau a fynegwyd gan bobl Cymru mewn dau refferendwm datganoli.

Llywydd, mae'n drist iawn bod y consensws a luniodd y Ddeddf parhad bellach wedi diflannu yng ngoleuni'r cytundeb rhynglywodraethol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan. Rwy'n anghytuno yn ddiffuant ac yn ddidwyll   ag Ysgrifennydd y Cabinet o ran yr angen parhaus am ddeddfwriaeth parhad. Credaf fod angen y Ddeddf parhad o hyd ac y dylai aros ar y llyfr statud, a chredaf hynny am bedwar rheswm sylfaenol.

Yn gyntaf, rwy'n credu bod y cytundeb rhynglywodraethol yn methu â chyflawni'r camau diogelu angenrheidiol i sicrhau bod deddfau Cymru yn rhydd o ymyrraeth unochrog gan Weinidogion yn Llundain. Yn wir, Llywydd, mae adran 6 y cytundeb yn ei gwneud yn glir y gall Gweinidogion y DU wneud newidiadau mewn meysydd datganoledig heb gydsyniad Cymru hyd yn oed. Yn ail, gwyddom bellach fwriad Llywodraeth y DU drwy'r cytundeb ymadael drafft, o gofio ein bod yn gwybod ei fod yn methu â diwallu'r dyheadau o sicrhau dyfodol Cymru, nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr i hwyluso cytundeb ymadael Llywodraeth y DU drwy diddymu ein hamddiffyniad ddeddfwriaethol. Mae hynny'n ymddangos yn wrthddywediad amlwg yn wleidyddol i mi.

Yn drydydd, nid wyf yn credu bod Llywodraeth y DU mewn unrhyw sefyllfa i ni ymddiried ynddi i hyd yn oed ofyn i Weinidogion Cymru a ydyn nhw'n cytuno â gweithrediad y Ddeddf ymadael yn y dyfodol. Mae ganddyn nhw hanes o dorri Confensiwn Sewel, gadewch inni beidio ag anghofio, ac yn eu hanobaith newydd nid oes gen i unrhyw amheuaeth y byddan nhw'n gwneud hynny eto heb feddwl ddwywaith.

Yn bedwerydd, mae amseru'r diddymu arfaethedig hwn yn annealladwy. Rydym ni'n aros am ddyfarniad y Goruchaf Lys ar Ddeddf parhad yr Alban. Oni fyddai'n well i Aelodau yn y fan yma wneud penderfyniad priodol ynghylch diddymu ein deddfwriaeth ai peidio ar sail yr wybodaeth lawn am y goblygiadau cyfreithiol a chyfansoddiadol y bydd y dyfarniad hwnnw yn ei roi inni.

Mae'r mater hwn, Llywydd, i mi, erioed wedi bod yn fwy na phersonoliaethau, pleidiau a hyd yn oed gwleidyddiaeth ei hun. Rwy'n ofni'n fawr iawn y gallai cynseiliau a osodir yn awr yn ystod y cyfnod eithriadol hwn fod gyda ni ymhell i'r dyfodol a bwrw amheuaeth parhaol ar allu'r lle hwn i ddeddfu mewn meysydd allweddol, a gallai yn sicr normaleiddio arfer newydd San Steffan o ddeddfu mewn materion datganoledig yn y dyfodol. Rwy'n credu yn syml nad oes gan neb yr hawl i ddefnyddio Brexit nac unrhyw argyfwng arall fel esgus i newid cyfreithiau datganoledig Cymru heb gytundeb Aelodau'r Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd. Mae'r hyn sydd yn y fantol yn y fan yma yn mynd y tu hwnt i ddarn o ddeddfwriaeth. Mae hyn yn ymwneud â diogelu mewn cyfraith Cymru yr holl hawliau a'r safonau hynny sydd mor bwysig inni fel na all unrhyw un eu cymryd oddi arnom. Rydym yn sôn yn aml am genedlaethau'r dyfodol yn y lle hwn. Mae'r cenedlaethau y bydd penderfyniadau fel hwn heddiw yn effeithio arnyn nhw'n ddirifedi, ac anogaf yr Aelodau i wrthod diddymiad y Ddeddf parhad hon y mae dirfawr angen amdani.