Rwy'n credu ei bod yn deg dweud ein bod ni i gyd wedi gweld datblygiad a thwf cyflymach o ran datganoli ac, yn wir, o ran Cymru ein gwlad ers 1999, ac rydym erbyn hyn yn senedd ym mhopeth ond yr enw, ac rwy'n gobeithio y bydd yr enw hwnnw'n dilyn cyn bo hir. Ac mae dyfnder ac ehangder ein cyfrifoldebau, a'r offerynnau sydd gennym ni nawr i weithio er mwyn pobl Cymru, gyda chymunedau yn fwy o lawer nag yr oedden nhw, a chredaf eu bod yn cael eu defnyddio yn effeithiol er gwell.

Dros y cyfnod hwnnw, Llywydd, rydym wedi datblygu o reoliadau malltod tatws yr Aifft i'r dirgelion hynny—y Gorchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol—a Biliau Cynulliad, a bellach hyd at Ddeddfau. A wyddoch chi, rydym wedi gweld rhai Deddfau pwysig, sylweddol mewn gwirionedd, yn fy marn i, yn wirioneddol gyflawni o ran y defnydd o'r pwerau hynny ar gyfer pobl Cymru: Deddf Lles Cenedlaethau'r Dyfodol, Deddf yr Amgylchedd, Deddf Lles a Gwasanaethau Cymdeithasol, y ddeddfwriaeth ar roi organau, ac, fe ddywedwn i, y Ddeddf Teithio Llesol, yr oedd yn fraint i mi fod â rhan ynddi pan oeddwn i yn y Llywodraeth. Felly, rydym wedi cyflawni tipyn. Am naw mlynedd o'r amser hwnnw, y cyfnod hwnnw o ddatblygiad a thwf, darpariaeth well a mwy effeithiol ar gyfer Cymru, mae Carwyn wedi arwain Llywodraeth Cymru ac arwain ein gwlad, ac arwain y gwaith hwnnw o adeiladu datganoli yng Nghymru, yn y refferendwm fel y soniwyd yn gynharach ac yn gyffredinol, ac wedi arwain ar weithredu gwirioneddol a defnydd o'r pwerau hynny, sydd, wrth gwrs, yn gwbl hanfodol.

Mae hwn wedi bod yn gyfle aruthrol i Carwyn, ac yn gyfrifoldeb, yn fraint ac yn anrhydedd aruthrol, ac yn un y gwn ei fod yn ymwybodol iawn ohono bob amser wedi amgyffred y cyfan a ddaw yn sgil y cyfrifoldebau hynny. Rwy'n credu bod Carwyn wedi cyflawni'r cyfrifoldebau hynny, Llywydd, gydag ymrwymiad, ymroddiad, gallu a bri, ac mae honno'n deyrnged ardderchog i'r dyn.

Ar ddechrau'r Cynulliad, Llywydd, daeth Alun Pugh, a oedd yn cynrychioli Gorllewin Clwyd ar y pryd, a minnau'n ffrindiau da yn gyflym, y tri ohonom, ac mae'n deg dweud ei bod wedi dod yn amlwg i Alun a minnau fod gan Carwyn nodweddion cryf o ran arweinyddiaeth. Credaf, hyd yn oed yr adeg honno, fod hynny wedi ei gydnabod, nid yn unig gennym ni, ond ar draws y pleidiau yn y Cynulliad ar y pryd, ar draws Aelodau'r Cynulliad, ac yn y cyfryngau ac yn fwy eang na hynny. Deuthum i wybod am y nodweddion hynny o ran arweinyddiaeth, i'm cost fy hunan, yn gynnar iawn pan wnes i ymladd Carwyn am swydd fawreddog Cadeirydd Pwyllgor Rhanbarth y de ddwyrain. [Chwerthin.] Roedd hwnnw'n ddyrchafiad cynnar i Carwyn, ond wnaeth hynny ddim pylu dim ar ein cyfeillgarwch ni mewn unrhyw ffordd.

Ond, y tu allan i'r Cynulliad, Llywydd, ychydig iawn o frwdfrydedd a ddangoswyd i fy ymdrechion i gael Carwyn i chwarae yn nhimau pêl-droed a chriced y Cynulliad, credaf ei bod yn deg dweud, er bod Carwyn wedi chwarae a chymryd rhan. A thra'r oedd ef yn effeithiol weithiau—[Chwerthin.]—